Χωριά μες στα έλατα, χαλαροί ρυθμοί, παρεΐστικοι ξενώνες, αναχωρητές με άποψη, αυτοσχέδια ξενύχτια με ρακόμελα: να κι ένα βουνό που παραμένει αλώβητο από τα τζακούζι και τους faux φυσιολάτρες...
Σηματοδοτημένες ποδηλατικές διαδρομές μες στον κάμπο; «Κάτι τρέχει εδώ», σκέφτομαι οδηγώντας προς τον Βασσαρά, το πρώτο χωριό που συναντάμε έχοντας αφήσει πίσω την Εθνική Οδό Αθήνα-Σπάρτη με κατεύθυνση προς τα Τζίτζινα. Παρακάτω ξεπροβάλλουν και οι πρώτες σηματοδοτήσεις των μονοπατιών. Από τους πιο δραστήριους ορειβατικούς συλλόγους αυτός της Σπάρτης, έχει βάλει εδώ και μερικά χρόνια το χεράκι του στη διαμόρφωση του προφίλ του Πάρνωνα ως βέρου φυσιολατρικού προορισμού. Τα πανέμορφα μονοπάτια μες στο δάσος δεν αποτελούν πλέον προνόμιο μόνο των ορκισμένων πεζοπόρων. Ξαφνικά τα 4x4 μοιάζουν πασέ – άσε τη βενζίνη! «Εκεί που όλοι ήθελαν βόλτες με τζιπ, τώρα το πρώτο που ακούς είναι “πού να πάμε για περπάτημα”;» μας λέει ο Αντώνης Παπανικολάου, ο άνθρωπος που έκανε τα Τζίτζινα ταξιδιωτικό προορισμό για τους new age αναχωρητές. Από τα ομορφότερα χωριά του Πάρνωνα, τα Τζίτζινα (ή Πολύδροσο) φωλιάζουν μες στα έλατα – ευτυχώς οι φωτιές που τα πλησίασαν πριν από μερικά χρόνια έσβησαν λίγο προτού φτάσουν στο χωριό.
Ο καινούργιος ξενώνας του Αντώνη, το «Πρυτανείο», χτισμένος σε ένα ύψωμα-μπαλκόνι που βλέπει στο χωριό, είναι η βάση μας γι’ αυτό το σαββατοκύριακο. Η παρεΐστικη ατμόσφαιρα που είχαν καλλιεργήσει εκείνος και η γυναίκα του Μαρία στο «Σχολαρχείο», τον πρώτο τους ξενώνα, έχει μεταφερθεί αυτούσια κι εδώ, ενισχυμένη με δόσεις άνεσης και λιτής πολυτέλειας.
Οι σπιτικές τηγανίτες στο πρωινό, τα γλυκά της Μαρίας, οι πόρτες-μαυροπίνακες με τα ονόματα των δωματίων («Ιστορία», «Φιλοσοφία» κ.λπ.) γραμμένα με κιμωλία, οι κουβέρτες που έρχονται με το πρώτο αεράκι για να σκεπαστούμε στους καναπέδες του cafe είναι μόνο μερικές από τις λεπτομέρειες που φτιάχνουν το παζλ ενός ξενώνα με προσωπικότητα. Κατεβαίνοντας στο χωριό, η πλατεία με το παλιό σχολείο είναι από τα ομορφότερα σημεία και, παρά τις άτσαλες παρεμβάσεις σε ορισμένα σπίτια, ο παραδοσιακός χαρακτήρας κυριαρχεί.
Οι λάτρεις της πεζοπορίας βρίσκουν εδώ τον παράδεισό τους – εννέα από τα δεκαπέντε σηματοδοτημένα μονοπάτια του Πάρνωνα ξεκινούν από τα Τζίτζινα. Το βράδυ μάς βρίσκει στο εστιατόριο του «Πρυτανείου», το οποίο επιμελείται ο Μιχάλης Τσαγγάρης,
ο ιδιοκτήτης του ψαγμένου μεζεδοπωλείου της Σπάρτης «Εν Χατίπι». Καθώς δοκιμάζουμε έναν πολύ νόστιμο τηγανητό τραχανά με μπουκιές χοιρινού, ελιές και πορτοκαλόφυλλα, ο Μιχάλης μας ξεναγεί στην ανοιχτή κουζίνα μιλώντας μας για το εναλλασσόμενο μενού το οποίο στήνεται αυτόν τον καιρό και θα βασίζεται στο τρίπτυχο εποχικότητα - εντοπιότητα - παράδοση. Δεν αργούμε όμως να μεταφερθούμε στο cafe και να βουλιάξουμε στους καναπέδες: «Πόσο καιρό έχουμε να παίξουμε “Trivial”; Μήπως θες κουβέρτα; Ρακόμελα να φέρω;»
Βόρειος Πάρνωνας
Το επόμενο πρωί ξεκινάμε να κυκλώσουμε το βουνό. Διαγράφοντας τα όρια των Νομών Αρκαδίας και Λακωνίας, ο Πάρνωνας είναι ένα από τα πιο όμορφα βουνά της Πελοποννήσου, γεμάτο έλατο και μαυρόπευκα. Στην ανάβαση από τα Τζίτζινα προς την Καστάνιτσα μας τυλίγουν τα αρώματα, τα αφτιά βουλώνουν από το υψόμετρο και σε ορισμένα σημεία τα έλατα κρύβουν το φως του ήλιου. Οι καστανιές που όλο και πληθαίνουν μας καλωσορίζουν στην Καστάνιτσα, ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα χωριά της Τσακωνιάς. Ψηλά πέτρινα σπίτια, μπαλκόνια βαμμένα σε έντονα χρώματα, στέγες σκεπασμένες με σχιστόλιθο... Η βόλτα στο χωριό αξίζει τον κόπο, αλλά οι κυρίες-κράχτες από τις δύο ταβέρνες που σε παίρνουν στο κατόπι με το που φτάνεις χαλάνε την όλη εικόνα. Με ένα βάζο καστανόπαστα στο χέρι συνεχίζουμε προς τον Πραστό.
Απομονωμένη από τα υπόλοιπα χωριά η αρχοντική παλιά πρωτεύουσα της Τσακωνιάς, με τα αδειανά το χειμώνα ψηλά πέτρινα πυργόσπιτα με τις πολεμίστρες και τις τοξωτές εξώπορτες, μοιάζει με χωριό-φάντασμα. Επιστρέφουμε πάλι προς την Καστάνιτσα για να συνεχίσουμε μέσω Σίταινας, Πλατάνου και Χάραδρου προς τον Άγιο Πέτρο. Η φιδογυριστή στην άκρη του βράχου διαδρομή έχει μια άγρια ομορφιά. Καταρράκτες, φαράγγια για canyoning και πηγές είναι τα χαρακτηριστικά αυτών των χωριών, που δεν διαθέτουν ιδιαίτερη τουριστική υποδομή. Σε λίγο κατεβαίνουμε προς τα πεδινά και
η θάλασσα κάνει την εμφάνισή της στο βάθος. Επόμενος σταθμός ο Άγιος Ιωάννης, το χωριό που μέχρι πρότινος «κλείδωνε» με το τέλος του καλοκαιριού και ο κόσμος κατέβαινε στο παράλιο Άστρος διαθέτει πλέον επιλογές για φαγητό και διαμονή. Ακολουθεί ο Άγιος Πέτρος, το κεφαλοχώρι της περιοχής.
Εδώ η ατμόσφαιρα αλλάζει: πούλμαν με κατεύθυνση την περίφημη Μονή της Παναγίας της Μαλεβής, μυρωδιά από αναμμένα κάρβουνα στις ταβέρνες, αρκετά μαγαζιά με τοπικά προϊόντα, μέχρι και ταμπέλα «Σαν του Ψυρρή» συναντάμε. «Ρώτησε τους ντόπιους πώς να το πει κι έτσι προέκυψε το όνομα», μας λέει η Μαρία Μούγιου-Παινέση, ιδιοκτήτρια του ξενώνα «Μαλεβός» και του Αγιοπετρίτικου (μαγαζί με τοπικά προϊόντα), για την αδερφή της Βάσω Μούγιου.
Η Βάσω ήρθε πριν από λίγα χρόνια εδώ από την Αθήνα κι έστησε ένα γλυκατζίδικο-μεζεδοπωλείο που σπάει τη μονοτονία της κατσαρόλας και της σούβλας προσφέροντας καστανόπιτες, βουρβιά (βολβοί), γκιούλμπασι στη λαδόκολλα αλλά και ναργιλέ! Ένα σαλέ με άλογα για ιππασία κι ένας χωματόδρομος που ξεκινά από τη Μονή της Μαλεβής και οδηγεί στο δάσος του δενδρόκεδρου, το οποίο αποτελεί προστατευόμενο φυσικό μνημείο, σε βάζουν στον πειρασμό να περάσεις περισσότερο χρόνο στα πέριξ. Ακολουθούν οι Καρυές, ένα ζωντανό χωριό που έγινε γνωστό από το τηλεοπτικό «Καφέ της Χαράς», και οι επίσης πετρόχτιστες Βαρβίτσα και Βαμβακού. Στη συνέχεια ξαναμπαίνουμε στο δάσος, για να βγούμε έπειτα απο καμιά δεκαπενταριά χιλιόμετρα και πάλι στα Τζίτζινα.
Νότιος Πάρνωνας
Αν η διαδρομή του Βόρειου Πάρνωνα έχει αλλάξει ελάχιστα από την προ επταετίας επίσκεψή μας, η διαδρομή από τον Κοσμά προς το Γεράκι είναι αγνώριστη μετά τις φωτιές. Αυτό που περιγράφαμε άλλοτε ως «μια απολαυστική διαδρομή περίπου μιας ώρας μέσα από ένα δάσος ελάτων και μαύρης πεύκης», δυστυχώς, θυμίζει πλέον... Φαρ Ουέστ. Τουριστικά αναξιοποίητο (αν κι έχει αποκτήσει πλέον έναν ξενώνα), το Γεράκι είναι ένα κεφαλοχώρι ζωντανό όλο το χρόνο, το οποίο, εκτός από το λάδι του, έχει να περηφανεύεται και για επιπλέον δύο πράγματα που μας γυρίζουν πολύ πίσω στο χρόνο, τη βυζαντινή καστροπολιτεία και τα υφαντά του. Δυστυχώς, ο πάλαι ποτέ γυναικείος συνεταιρισμός έχει ατονήσει και το εκθετήριο το πετύχαμε κλειστό.
Ρωτώντας, φτάσαμε στο σπίτι της κ. Χρυσούλας Σταματοπούλου (6976830619), μιας από τις εναπομείνασες υφάντρες που συνεχίζουν την παράδοση των γερακίτικων κιλιμιών, τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Φτιαγμένα στο σπάνιο ορθό (όρθιο) αργαλειό, ξεχωρίζουν για τα έντονα χρώματα και τις παραστάσεις τους, που συχνά αντλούν την έμπνευσή τους από τις αγιογραφίες των βυζαντινών εκκλησιών οι οποίες αφθονούν στο χωριό. Χτισμένο σε χαμηλό λόφο στις νοτιοδυτικές πλαγιές του Πάρνωνα, λίγο μετά το χωριό, δεσπόζει το μεσαιωνικό κάστρο. Μετά τον περίπατο στη νεκρόπολη με τις εκκλησιές, τα ζωγραφιστά υπέρθυρα, τα τείχη και τα αγριολούλουδα συνεχίζουμε προς τον Κοσμά, ο οποίος συναγωνίζεται τα Τζίτζινα στο... διαγωνισμό πλατείας των χωριών του Πάρνωνα! Πλακόστρωτη, με θεόρατα πλατάνια, καφενεία και ταβέρνες ολόγυρα και θέα μέχρι τη θάλασσα στο βάθος (αν έχει καθαρό ουρανό, θα δείτε ακόμη και τις Σπέτσες), η πλατεία του Κοσμά αποτελεί ζωντανό πέρασμα χειμώνα-καλοκαίρι. Παίρνουμε το δρόμο για το σχολείο, το προσπερνάμε, στρίβουμε δεξιά κάτω και ακολουθούμε το χωματόδρομο με κατεύθυνση το ξωκλήσι του Αϊ-Γιάννη – υπάρχει πινακίδα ύστερα από ένα δεκάλεπτο κατέβασμα.
Αφήνουμε το αυτοκίνητο στην άκρη, για να περπατήσουμε στο χρυσαφί χαλί μέσα από το οποίο ξεφυτρώνουν χνουδωτά καβούκια και μοβ κρινάκια – βρισκόμαστε στην καρδιά ενός μαγευτικού καστανοδάσους χιλιάδων στρεμμάτων. Προτού επιστρέψουμε στην πλατεία για γλυκό καρυδάκι, κάνουμε ένα πέρασμα από το λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται σε κάποιες από τις περισσευούμενες αίθουσες του πέτρινου σχολείου. Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζουν οι προθήκες που είναι αφιερωμένες στους Κοσμίτες χτενάδες, παραδοσιακούς τεχνίτες οι οποίοι έφτιαχναν ξύλινα χτένια για αργαλειούς και τροφοδοτούσαν όλη την Ελλάδα. Σήμερα ο μοναδικός παραδοσιακός τεχνίτης του Κοσμά είναι ο αγγειοπλάστης Ευάγγελος Σταθάκης στην πλατεία. Αν κάνετε αυτήν τη διαδρομή Κυριακή και θέλετε να πάτε προς Αθήνα, μια εναλλακτική είναι να κατεβείτε με κατεύθυνση προς Λεωνίδιο και να συνεχίστε παραλιακά.
Η φιδογυριστή διαδρομή, όλο και πιο βαθιά στο φαράγγι, είναι δικαίως σηματοδοτημένη ως πράσινη στο χάρτη – μπορείτε να κάνετε μια στάση και στην επιβλητική Μονή της Παναγίας της Έλωνας, που έχει χτιστεί μες στον κόκκινο βράχο.
Επιστρέφοντας με κατεύθυνση προς Τζίτζινα, κάνουμε μια παράκαμψη στο άγνωστο κτηνοτροφικό χωριουδάκι Αγριάνοι, που μαζεύει τους γνώστες της περιοχής για κρεατοφαγία στις δύο ρουστίκ ταβέρνες γύρω από τη γραφική πλατεία του. αυτήν του «Γριβόγιαννη», σε ένα ανακαινισμένο παλιό κτίριο με τραπέζια στην πλατεία, και στο άκρως αυθεντικό κουτούκι της Ματίνας Φλώρου (γνωστότερο ως «Φαρμακείο») – το οποίο όμως κλείνει το χειμώνα. Στον ξενώνα μας πια, βρίσκουμε το cafe σε ευχάριστη αναταραχή. Φίλοι από το χωριό έχουν ανεβεί για καφέ και μωσαϊκό, οι ένοικοι του διπλανού δωματίου ψάχνουν να δανειστούν αθλητικά παπούτσια για να ανεβούν στον Αϊ-Γιάννη, η Αγγελική, η... wellness ψυχή του ξενώνα, δίνει στους πελάτες να δοκιμάσουν την καινούργια της χειροποίητη κρέμα με καλέντουλα και κλείνει ραντεβού σε κάποιους από τους πελάτες για ρεφλεξιολογία και Τhai massage. Το μυαλό μου πάει αυτομάτως στα faux spa που έχουν γεμίσει τους ορεινούς ξενώνες της Ελλάδας. Κοιτάζω το εντελώς ζεν κάδρο του χωριού στο βάθος και με ανακούφιση συνειδητοποιώ ότι δύο ημέρες τώρα, κι ενώ γύρισα όλους τους ξενώνες του Πάρνωνα, δεν θυμάμαι να είδα κάποιο τζακούζι...
Πάρνωνας know how
Πού να μείνετε
Τζίτζινα:Πρυτανείο (2731026982, 6974074340, www.pritanio.gr)
Νέα άφιξη, σε ύψωμα που βλέπει στο χωριό. Εστιατόριο και cafe.
Καρυές:Αρχοντικό Πάρνωνα (2731095014) Άνετη μονάδα σε πέτρινο κτίριο στην άκρη του χωριού.
Κοσμάς:Ουρανογείτων (2757031490, www.ouranogeiton.gr) Ζεστός πετρόχτιστος ξενώνας.
Λιθόκτιστα (69737823651, www.lithoxtista.gr) Συγκρότημα μες στις καστανιές με πέτρινες μεζονέτες.
Άγιος Πέτρος:Μαλεβός (2792031155, 6945377328) Τέσσερις πέτρινες μεζονέτες με τζάκι.
Καστάνιτσα:Ξενώνας Αντωνίου (2755052255-6) Ξενώνας με τις στοιχειώδεις ανέσεις.
Άγιος Ιωάννης:Ο Φούντας (2755052022, www.foudas.gr) Νεανικός, παρεΐστικος ξενώνας με τέσσερα δωμάτια.
Γεράκι:Ξενώνας Νίκια (2731071777, 6944577204, www.xenonas-nikia.gr) Νεόκτιστος ξενώνας στην είσοδο του χωριού.
Πού να φάτε Τζίτζινα:Μάντω (2731096286) Ταβέρνα-σημείο αναφοράς του χωριού και της ευρύτερης περιοχής.
Άγιος Πέτρος:Σαν του Ψυρρή (6944039333)
Παρεΐστικο μεζεδοπωλείο.
Βέρια:Τα Ωραία Βέρια (2731082421, 6974077987) Νοικοκυρεμένη ταβέρνα, σε ένα όμορφο χωριουδάκι λίγα χιλιόμετρα από τα Τζίτζινα
Άγιος Ιωάννης:Ο Φούντας (2755052022)
Οικογενειακή παραδοσιακή ταβέρνα με τοπικές γεύσεις.
Καρυές:Η ταβέρνα της Αρετής (2731095350) Ποικιλία μεζέδων και τοπικές γεύσεις στο ανακαινισμένο παλιό χάνι του προπάππου.
Αγριάνοι:Γριβόγιαννης (2731097477) Ψητά της ώρας από ντόπια κρέατα, σε μια ανακαινισμένη σάλα στην πλατεία.
Άγιος Βασίλειος:Κυρά Μαρία (2757031557) Sui generis ταβέρνα, με την πρόσχαρη ιδιοκτήτρια να φιλεύει τους τζιπάτους (για να έρθεις από τα Τζίτζινα θέλει 4x4) αρνάκι στη στόφα.
Κοσμάς:Μαλεάτης Απόλλων (2757031494-5) Δοκιμάστε γίδα βραστή, αρνάκι κοκκινιστό και ντόπια τυριά.
Ναύαρχος (2757031489) Ρουστίκ
αίθουσα και καζάνια που βράζουν.
