Ο Μπέρνχαρντ χαρακτήρισε το «Πριν την αποχώρηση» ως «κωμωδία της γερμανικής ψυχής», ενώ η πρώτη του παρουσίαση στη Στουτγάρδη το 1979 συνοδεύτηκε από δημοσιεύματα στον Τύπο που ζητούσαν από τους θεατές να μην περιοριστούν στην ανάγνωση του έργου ως μιας «φάρσας με θέμα τους ναζί, που τους ξεσκεπάζει κάνοντάς μας να ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια». Μα είναι καθόλου κωμικό το έργο; Μπορεί ο Τόμας Μπέρνχαρντ να χαρακτηριστεί «ανελέητος κωμωδιογράφος»; Πράγματι, το «Πριν την αποχώρηση» –το πιο βατό από τα έργα του συγγραφέα– είναι μια σαρδόνια, ειρωνική φάρσα, που λειτουργεί σαν καθρέφτης στραμμένος στο κοινωνικό πρόσωπο της μεταπολεμικής Γερμανίας.
Αυτό που αντικατοπτρίζεται είναι η απο-ναζιστικοποίηση που δεν έγινε ποτέ. Βασικός ήρωας είναι ο Ρούντολφ, δικαστικός και αμετανόητος ναζιστής, που όχι μόνο κατάφερε να διαφύγει της σύλληψης, αλλά μεταπολεμικά αναρριχήθηκε ακόμη περισσότερο στην ιεραρχία. Προφανώς δεν έχουμε να κάνουμε με εύκολο, απροβλημάτιστο γέλιο. Όμως μόνο ένα μυαλό όπως του Μπέρνχαρντ θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα έργο όπου αυτός ο άντρας, που στήνει φιέστες στην επέτειο των γενεθλίων του Χίμλερ –δεύτερου τη τάξει στο Γ΄ Ράιχ–, εκφράζει οικολογικές ανησυχίες επειδή ένα εργοστάσιο μολύνει την πόλη με τα τοξικά του αέρια.
Στην παράσταση που έχει σκηνοθετήσει ο Νίκος Μαστοράκης τον ρόλο του Ρούντολφ υποδύεται ο Περικλής Μουστάκης σε μια αξιομνημόνευτη ερμηνεία, που συλλαμβάνει στην ολότητά του αυτόν τον πολυπρισματικό ήρωα. Πολυπρισματικό όχι επειδή κρύβει δήθεν ανθρώπινες, ευαίσθητες πλευρές, αλλά επειδή η ηθική διαφθορά του είναι ανεξάντλητη και το απόλυτο κακό δεν είναι ποτέ μονοδιάστατο. Τα μισανθρωπικά παραληρήματα, το αντιεβραϊκό μένος, ο κυνισμός, η ηθική σήψη και ο άρρωστος ψυχισμός του ήρωα πλημμυρίζουν τη σκηνή και αφοπλίζουν. Ο Ρούντολφ του Μουστάκη είναι ένας «κλόουν» με ένα παραμορφωτικό χαμόγελο, που σκορπίζει ανατριχίλα.
Όμως, μέχρι να εμφανιστεί επί σκηνής, η σκηνοθεσία του Μαστοράκη έχει περιοριστεί σε μια άνευρη παρουσίαση. Τα σκηνικά γεγονότα διαδραματίζονται ανήμερα των γενεθλίων του Χίμλερ στο σπίτι της Βέρας (Μπέττυ Αρβανίτη) και της Κλάρας (Σμαράγδα Σμυρναίου), που περιμένουν τον αδερφό τους για την καθιερωμένη γενέθλια φιέστα. Η Βέρα, αν και προσπαθεί να φανεί ως ο εξισορροπητικός παράγοντας, είναι κομμάτι από το πλευρό του Ρούντολφ, ενώ η Κλάρα, καθηλωμένη σε αμαξίδιο, είναι το μοναδικό ελεύθερο πνεύμα της οικογένειας. Κι ενώ τα λόγια τους αποκαλύπτουν στον θεατή μια βαθιά άρρωστη οικογενειακή κατάσταση, η ανάγνωση των ρόλων κι επακόλουθα οι ερμηνείες των δύο ηθοποιών εγκλωβίζονται στη σοβαρότητα του θέματος. Λείπουν έτσι από τη σκηνή το γκροτέσκο, η ειρωνεία και η ζωηρότερη αποτύπωση του σαρκασμού που διατρέχουν το έργο.
ΘΕΑΤΡΟ ΟΔΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ Κεφαλληνίας 16, Κυψέλη, 2108838727. Διάρκεια: 120΄.
Περισσότερες πληροφορίες
Πριν την αποχώρηση
Ο Αυστριακός συγγραφέας δίνει πολιτικές διαστάσεις σε ένα ψυχολογικό οικογενειακό δράμα για έναν δικαστή, πρώην ναζί που κατάφερε να διαφύγει τη σύλληψη και να αναλάβει κρατικό αξίωμα στη μεταπολεμική Γερμανία και ο οποίος ζει με τις δύο αδερφές του.
