Πώς αναπαριστάς την Ιστορία επί σκηνής χωρίς να καταφύγεις στο ιστορικό δράμα, αλλά και χωρίς να κάνεις θέατρο ντοκουμέντο, παρόλο που μιλάς με τις μαρτυρίες της εποχής; Πώς μεταδίδεις σε όλο του το σφρίγος και την ένταση ένα κορυφαίο ιστορικό γεγονός διατηρώντας το επικό του μέγεθος, χωρίς να καταφύγεις σε εντυπωσιακά σκηνικά εφέ; Πώς δημιουργείς συγκινησιακή φόρτιση και βιωματική εμπλοκή στον θεατή, αφήνοντάς του παράλληλα όλο τον απαραίτητο χώρο για να σκεφτεί; Πώς μπορείς να κάνεις ουσιαστικό πολιτικό θέατρο σήμερα, τόσο συναρπαστικό όσο απαιτεί η θεατρική ιδιότητα και τόσο επιδραστικό όσο χρειάζεται για να δικαιώσει την ύπαρξή του;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία δίνει την αφοπλιστική της απάντηση η παράσταση του Ζοέλ Πομερά «Όλα θα πάνε καλά (1) /Το τέλος του Λουδοβίκου», η πιο πρόσφατη του Γάλλου δραματουργού και σκηνοθέτη, που φιλοξενεί η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. Θέμα της η Γαλλική Επανάσταση, και συγκεκριμένα τα κρίσιμα γεγονότα του δεύτερου μισού του 1789 που οδήγησαν σταδιακά στην ίδρυση της Γαλλικής Δημοκρατίας. Η παράσταση του Πομερά και του θιάσου του είναι απλή σε σύλληψη, μεγαλειώδης σε εκτέλεση, και απολύτως υπερβατική ως εμπειρία.
Σίγουρα, έχει την ευτυχία να διαθέτει μια συγκλονιστική πρώτη ύλη: τα ίδια τα γεγονότα. Από τη σύγκληση της Συνέλευσης των Τριών Τάξεων της Γαλλίας (Κληρικών, Αριστοκρατών και της συντριπτικής πλειοψηφίας του 98% όλων των υπολοίπων, της Τρίτης Τάξης) όπου δόθηκε βήμα στο λαό μέχρι την περίφημη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», τη βάση του πρώτου γαλλικού Συντάγματος δηλαδή, η παράσταση μας κάνει μάρτυρες μιας μεγαλειώδους διαδρομής, αυτής κατά την οποία ο λαός ορθώνει το ανάστημά του και διεκδικεί δημοκρατία, για να μας υπενθυμίσει αμέσως μετά: η ευθύνη για τη τήρησή της είναι βαριά, και αφορά τόσο τον λαό όσο, κυρίως, τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του.
Ο τρόπος με τον οποίο η παράσταση μας μεταφέρει στην καρδιά των γεγονότων είναι που την κάνει τόσο σημαντική. Φέρνει στο επίκεντρο τους πρωταγωνιστές της Ιστορίας, δομείται γύρω από τους πύρινους λόγους, τις ρητορικές και τις διαμάχες τους, κάνει zoom στα κέντρα των αποφάσεων (τα βασιλικά ανάκτορα στις Βερσαλλίες, την αίθουσα της Συνέλευσης, τις λαϊκές συνελεύσεις στις γειτονιές του Παρισιού), καταδεικνύει τις πολιτικές ζυμώσεις της εποχής, και όλα αυτά καταργώντας κάθε απόσταση από την πλατεία: όλο το σκηνικό συμβάν είναι δομημένο στη λογική του «live» γεγονότος, χωρίς καμία διάθεση αποστασιοποίησης. Οι θεατές βρίσκονται μέσα στα γεγονότα, τα βλέπουν να εκτυλίσσονται δίπλα τους, γίνονται μέρος τους, κι ας μην ζητείται σε κανένα σημείο η διαδραστική συμμετοχή τους. Από την άλλη, η παράσταση επιλέγει συνειδητά, στη λογική του αρχαίου δράματος, να μην αναπαραστήσει επί σκηνής καμία πράξη βίας. Οι βίαιες εκρήξεις του εξαθλιωμένου γαλλικού λαού, η άγρια καταστολή του από τον στρατό, όλα τα αιματηρά γεγονότα του 1789 μεταφέρονται μόνο δια της αφηγήσεως αλλά εγγράφονται με εντυπωσιακή ζωηρότητα.
Κι όμως, αυτό το καθόλου μπρεχτικό θέατρο, μια που καταφεύγει στην πλήρη εμπλοκή του ηθοποιού με τον ρόλο του και του θεατή με το θέαμα, όχι μόνο δεν αδρανοποιεί τη σκέψη, αλλά τη θέτει σε συνεχή λειτουργία, καθώς καταφέρνει να λειτουργεί με το βλέμμα του ταυτόχρονα στο τότε και στο τώρα (όχι βέβαια επειδή χρησιμοποιεί σύγχρονα κοστούμια ή επειδή δεν κατονομάζει τα ιστορικά πρόσωπα, πλην του Λουδοβίκου) και να καταδεικνύει με ευστοχότατο τρόπο όχι τόσο τη διαχρονικότητα των αιτημάτων της Επανάστασης (αυτό είναι μάλλον αυτονόητο), όσο τον, δυστυχώς επίκαιρο, κίνδυνο να καταλήξει η δημοκρατία κούφιος ευφημισμός.
Και βέβαια, τίποτα δεν θα ήταν ίδιο χωρίς τους ηθοποιούς που σαρώνουν με την ενέργειά τους τη σκηνή και την πλατεία, δυναμιτίζουν την ατμόσφαιρα, ερμηνεύουν με πάθος τους πρωταγωνιστές της Ιστορίας, ενώ συνολικά υπηρετούν με συγκινητική αφοσίωση ένα όραμα που ξεπερνάει τα στενά όρια μιας σκηνοθεσίας και αγγίζει αυτά της ενσυνείδητης δημοκρατικότητας, καθώς συνυπάρχουν στο θίασο επί δεκαετίες και μέσα από την ομαδική τους δουλειά έχουν προκύψει τα έργα του συγγραφέα.
Περισσότερες πληροφορίες
Όλα θα πάνε καλά (1) Το τέλος του Λουδοβίκου
Σε αυτήν την πολυσυζητημένη και πολυβραβευμένη παράσταση, που αποδεικνύει ότι ίσως το 1789 δεν είναι τόσο μακριά, ο Πομερά μετατρέπει τη σκηνή σε κοινοβούλιο για να στήσει ένα συναρπαστικό διάλογο για τη δημοκρατία
