Η νεότερη Ιστορία της Ελλάδας σκηνοθετημένη σαν υπερθέαμα, η πορεία της αριστεράς δοσμένη εκλαϊκευμένα, μέσω μιας οικογενειακής υπόθεσης, κι ένα μπεστ σέλερ βιβλίο διασκευασμένο σε απολαυστική θεατρική saga. Ο 25μελής θίασος δίνει τον καλύτερο εαυτό του, «αγκάθι» η ανοικονόμητη διάρκεια.
«Έζησε κάποτε ένα κορίτσι, που βρέφος εβδομήντα ημερών το συνέλαβαν και το έστειλαν εξορία στις Κυκλάδες [...] Το κορίτσι λεγόταν Νίκη. Και ήταν η μάνα μου. (Αυτό όμως έχει τη λιγότερη σημασία)»: έτσι παρουσιάζει ο Χρήστος Α. Χωμενίδης την ηρωίδα του μυθιστορήματός του. Διότι η «Νίκη» (εκδ. Πατάκη, 2014) αφορά, πράγματι, τη μητέρα του και κόρη ενός ιστορικού στελέχους της αριστεράς, του Βασίλη Νεφελούδη. Η οικογενειακή και η ιστορική μνήμη καθώς και μια κριτική στάση απέναντι στην πορεία της ελληνικής αριστεράς, από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και μέχρι σχεδόν το 1970, διασταυρώνονται έντεχνα στο βιβλίο του Χωμενίδη. Σε ομόκεντρους κύκλους το προσωπικό και το συλλογικό, το ναΐφ και το σοβαρό, το βιογραφικό και το μυθοπλαστικό ξετυλίγονται οριοθετώντας το ένα το άλλο.
Σημείο συνάντησης και άξονας όλων η Νίκη. Νεκρή πια, «σαβανωμένη μες στο φέρετρο, αλλά πιο ελεύθερη από ποτέ», όπως ομολογεί, γίνεται τόσο στο βιβλίο όσο και στην παράσταση η αφηγήτρια της προσωπικής και της οικογενειακής της saga. Ξετυλίγει το γενεαλογικό της δέντρο ακολουθώντας τα βήματα των παππούδων της, δύο γενιές πίσω, στον κάμπο της Μεσσηνίας και στην –προ του 1922– Μικρά Ασία, για να φτάσει στη δράση του ιδεολόγου πατέρα της Αντώνη Αρμάου (με αυτό το όνομα αναφέρεται από τον Χωμενίδη ο παππούς του Βασίλης Νεφελούδης). Η εξιστόρηση της ζωής της Νίκης μπορεί να ιδωθεί σαν μια (πιθανή) αφήγηση της «ζωής» της Ελλάδας. Είναι ευτύχημα που μια ηθοποιός με το μέγεθος, τη στόφα και την τόσο καίρια όσο και χαριέσσα, σκεπτόμενη όσο και παιγνιώδη σκηνική παρουσία της Φιλαρέτης Κομνηνού γίνεται η «φωνή» αυτής της ζωής.
Διότι είχε μια πραγματικά ενδιαφέρουσα ζωή η Νίκη. Αυτήν ξετυλίγει επί σκηνής ο Σταμάτης Φασουλής, σε όλο το ιλαροτραγικό της μεγαλείο. Με παιδικότητα, αλλά χωρίς αφέλεια. Με συγκινητικές κορυφώσεις, αλλά χωρίς μελοδραματισμούς. Αποτίνοντας φόρο τιμής στον Νεφελούδη, αλλά χωρίς τάσεις αγιοποίησής του. Διότι η διασκευή που ο σκηνοθέτης συνυπογράφει με τον Γιώργο Λύρα διατηρεί ατόφιο το ύφος και το πνεύμα του Χωμενίδη, προσαρμόζοντάς τις περίπου 480 σελίδες του βιβλίου στα δεδομένα μιας πικρής επικολυρικής κωμωδίας. να, λοιπόν, ένας τρόπος για να δούμε την Ιστορία. Η παράσταση, πλημμυρισμένη στα τραγούδια εποχής και στις ταιριαστές μουσικές του Θοδωρή Οικονόμου, παρουσιάζει κάποια προβλήματα ροής έτσι όπως επιδιώκει να «χωρέσει» τις ιστορίες δεκάδων προσώπων και του περιβάλλοντός τους.
Η λογοτεχνικότητα του πρωτότυπου δεν ευνοεί, εξάλλου, τις θεατρικά δομημένες συγκρούσεις, εντάσεις και υφέσεις. «Κομμένο» σε σκηνές μεγέθους σύντομων σκετς, το μυθιστόρημα ζωντανεύει μέσα από τις αλλεπάλληλες μετακινήσεις των λιτών, αλλά δίχως χαρακτήρα κινούμενων σπετσάτων ενός σκηνικού φτωχού ρεαλισμού (Γιώργος Γαβαλάς - Γιάννης Μουρίκης). Ωραίες ατμόσφαιρες δημιουργούνται ανά στιγμές κυρίως χάρη στους φωτισμούς (Λευτέρης Παυλόπουλος) και στα κοστούμια (Ντένη Βαχλιώτη).
Έμπειρος οργανωτής έμψυχου υλικού και μεγάλης κλίμακας θεαμάτων, ο σκηνοθέτης έχει επιλέξει μια διανομή που πείθει τόσο για τους πρώτους όσο και για τους δεύτερους ρόλους – πόσο αληθοφανής είναι ο Κίμων Κουρής ως Νίκος (Ζαχαριάδης) και ο Φοίβος Ριμένας ως Αττίκ, πόσο θεμιτά σκαμπρόζικη η Ευαγγελία Μουμούρη ως θεία Μαρκέλλα και πόσο αξιέπαινα σοβαρή η Γωγώ Μπρέμπου ως «ορκισμένη» αριστερή. Σε γενικές γραμμές σύσσωμος ο 24μελής θίασος, από τον Στέλιο Μάινα (Αντώνης Αρμάος) μέχρι την Ευγενία Δημητροπούλου (η Νίκη ως έφηβη), από τη Σοφία Φαραζή (η θεία Φανή) μέχρι τον Κώστα Φαλελάκη (Λύσανδρος Μαυρίδης) και από τον Αλέξανδρο Καλπακίδη (Σάββας Μπογδάνος) μέχρι τον Μάξιμο Μουμούρη (Αλέξανδρος Στρόφαλης), μέσα από έναν ενιαίο υποκριτικό κώδικα αδρού νατουραλισμού, ζωντανεύει τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, κουβαλώντας εξίσου το ήθος όσο και το «σώμα», το λόγο όσο και το ποιόν τους, ξεφεύγοντας όμως από την ηθογραφία και την τυπολογία για να βρει την «καρδιά» του καθενός.
Θα σταθώ στην περίπτωση της Μίρκας Παπακωνσταντίνου (γιαγιά Σεβαστή), η οποία με το στερεό συναίσθημα και την ευπρόσδεκτα γλαφυρή θεατρικότητά της, διαποτίζει κάθε σκηνή στην οποία εμφανίζεται. Το βιβλίο, αν και διαβάζεται απνευστί, τελειώνει απότομα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην παράσταση. Μόνο που λόγω της ανοικονόμητης –σχεδόν τετράωρης– διάρκειάς της, το αιφνίδιο φινάλε δεν ενοχλεί.
ΘΕΑΤΡΟΝ - ΚΕΝΤΡΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ» Πειραιώς 254, Ταύρος, 2122540300. Διάρκεια: 210΄.
Περισσότερες πληροφορίες
Νίκη
Ένα έργο που ζωντανεύει αριστοτεχνικά τα πάθη, τις εξάρσεις και τα τραύματα της Ελλάδας του τελευταίου αιώνα, από τη Μικρασιατική Καταστροφή μέχρι το 2008.
