Τι είδαμε τελικά τη σεζόν 2023-24;

Σημαντικά έργα, ασφαλείς επιλογές, ερμηνευτικά στοιχήματα και κάποια ρίσκα: κάπως έτσι θα μπορούσε να συνοψιστεί επιγραμματικά η σεζόν. Και φέτος είδαμε κάποιες (πολύ) καλές παραστάσεις, αξιοσημείωτες σκηνοθετικές προτάσεις και εξαιρετικές ερμηνείες, όμως η σεζόν που τελειώνει αφήνει μια επίγευση απουσίας σπουδαίων στιγμών –αναμενόμενα μάλλον, καθώς είναι αδύνατο οι άνθρωποι του θεάτρου να επανεφευρίσκουν συνεχώς τους εαυτούς τους, ειδικά εφόσον οι θεατρική παραγωγή επιμένει να τρέχει με ασθματικές ταχύτητες. Τη φετινή σεζόν κυριάρχησαν τα μεγάλα έργα, κάτι που κρύβει ίσως την επιθυμία αναμέτρησης με κείμενα που κουβαλούν το κύρος μιας υπογραφής. Τόσα ανεβάσματα Τσέχοφ, Σαίξπηρ, αμερικανικής δραματουργίας, Λόρκα, Ντοστογιέφσκι, όπως και κλασικής λογοτεχνίας ("Συρανό", "Μαντάμ Μποβαρί", αλλά και Ξενόπουλος με "Το μυστικό της Κοντέσσας Βαλέραινας") μαρτυρούν με μια πρώτη ανάγνωση την καταφυγή σε γνώριμες –και ελκυστικές– στο κοινό επιλογές, αντί του ενδεχόμενου ρίσκου με πρωτόπαιχτα ή άγνωστα έργα.

Έτσι φτάσαμε να μετράμε σε μία σεζόν τρεις διαφορετικούς "Πλατόνοφ" (από τη Δανάη Σπηλιώτη, τον Νίκο Καμτσή και τον Άντολφ Σαπίρο) και ισάριθμους "Γλάρους" (από τον Δημήτρη Καραντζά, τον Αλέξανδρο Διαμαντή και –σε επανάληψη– του Σάββα Στρούμπου), δύο διαφορετικές εκδοχές του σαιξπηρικού "Βασιλιά Ληρ", από τον Στάθη Λιβαθινό και τον Γιάννη Χουβαρδά, καθώς και μία "Δωδέκατη νύχτα" από τον Γιάννη Κακλέα. Επίσης, Στρίντμπεργκ από τη Γεωργία Μαυραγάνη ("Ονειρόδραμα"), Ντοστογιέφσκι από τον Δημήτρη Τάρλοου ("Έγκλημα και τιμωρία"), Λόρκα πάλι από τον Τάρλοου ("Περλιμπλίν και Μπελίσα") αλλά και από τη Μαρία Πρωτόπαππα και τον Αλέξανδρο Κοέν ("Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα"), καθώς και Αμερικανούς "μοντέρνους κλασικούς": Άρθουρ Μίλερ από τον Γιώργο Νανούρη ("Ο θάνατος του εμποράκου"), Τενεσί Ουίλιαμς από τη Λίλλυ Μελεμέ ("Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι") και Έντουαρντ Άλμπι από τον Μπομπ Ουίλσον ("Τρεις ψηλές γυναίκες").

Βέβαια, εκτός του ότι δεν πρέπει να αγνοείται ο παράγοντας της ερμηνευτικής και σκηνοθετικής πρόκλησης που θέτει η σπουδαία δραματουργία, έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι αρκετά από αυτά τα "σίγουρα" έργα τοποθετήθηκαν σε ένα νέο πλαίσιο και μετατράπηκαν σε ακόμη πιο ιδιαίτερα στοιχήματα. Για παράδειγμα, η Μαυραγάνη επέλεξε ένα από τα δυσκολότερα έργα του Στρίντμπεργκ και τόλμησε μια χειροποίητη παράσταση αφηγηματικού θεάτρου, ο Τάρλοου σκηνοθέτησε το έργο-ογκόλιθος του Ντοστογιέφσκι όχι στην πρωτότυπη μορφή του αλλά ξαναγραμμένο από τον Θανάση Τριαρίδη, ο Λιβαθινός ανέθεσε το ρόλο του Ληρ στην Μπέττυ Αρβανίτη και η Μαρία Πρωτόπαππα αυτόν της Μπερνάρντα Άλμπα στον Χρήστο Στέργιογλου. Μάλιστα, η κατάργηση της αντιστοιχίας μεταξύ του φύλου των ρόλων και του φύλου των ηθοποιών χαρακτήρισε σε κάποιο βαθμό τη σεζόν, όπως είχαμε παρατηρήσει ήδη από την έναρξή της. Έτσι απολαύσαμε κι άλλα σκηνικά εγχειρήματα βασισμένα στην υποκριτική ευελιξία και στη ρευστότητα των φύλων, ανάμεσα στα οποία την πρόταση του Γιάννη Καλαβριανού, που ανέθεσε σε έξι ερμηνεύτριες τους δεκαέξι ρόλους διαφορετικού φύλου και ηλικιών του έργου του Μπεναβέντε "Τα κατασκευασμένα συμφέροντα".

Η παράσταση του Καλαβριανού αποδεικνύεται ενδεικτική και μιας ακόμη τάσης της σεζόν: της επιστροφής της κωμωδίας, που χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως πεδίο δοκιμών ύφους παρά ιδεολογικής ερμηνείας. Κάποιοι από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες μας κατέφυγαν φέτος στο κωμικό είδος, και μάλιστα αντλώντας έργα από την ιστορία του θεάτρου: ο Βασίλης Παπαβασιλείου επέλεξε Κάρλο Γκολντόνι ("Ιμπρεσάριος από τη Σμύρνη") και Λαμπίς ("Οι δύο χέστηδες") και ο Θωμάς Μοσχόπουλος Θόρντον Ουάιλντερ ("Η προξενήτρα"), ενώ δοκιμές στην αισθητική της κωμωδίας επιχείρησαν και εκπρόσωποι της νεότερης γενιάς, είτε με αυτούσια σατιρικά κείμενα, όπως ο "Κροκόδειλος" του Ντοστογιέφσκι από τα χέρια του Ορέστη και του Δημήτρη Σταυρόπουλου, είτε παίζοντας δημιουργικά με την κλασική λογοτεχνία, όπως ο Γ. Νανούρης πάνω στον "Συρανό" του Ροστάν, είτε παραλλάσσοντας –μέχρι τρολαρίσματος– τη δραματουργία του Πίντερ, όπως έκαναν ο Πάνος Παπαδόπουλος και η Κλέλια Ανδριολάτου με τον "Εραστή".

Το στοίχημα της παρουσίασης σύγχρονων έργων με επίκαιρους προβληματισμούς, των περισσότερων σε πανελλήνια πρώτη, πήραν πάνω τους η Κατερίνα Ευαγγελάτου με το "The doctor" του Ρόμπερτ Άικ (που έθεσε πολλά ζητήματα του σύγχρονου δημόσιου διαλόγου αλλά και το ζήτημα των έμφυλων ταυτοτήτων στη διανομή των ρόλων), ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος με τη σύγχρονη "Γέρμα" του Σάιμον Στόουν, ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος με το συγκινητικό έργο του Ουαζντί Μουαουάντ για την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση "Όλοι εμείς πουλιά", ο Μάνος Καρατζογιάννης με το σχολιαστικό της μικροαστικής υποκρισίας "Bella figura" της Γιασμίνα Ρεζά, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης με το έργο-αποτύπωση της σύγχρονης Αμερικής "The humans" του Στίβεν Κάραμ, η Τατιάνα Λύγαρη με τις "Κρυμμένες" συζύγους διάσημων ανδρών από τις Ισραηλίτισσες Γιοσέφα Έβεν-Σόσαν και Ντάλια Σίμκο.

Ο Γιώργος Κουτλής ανέβασε την ιδιαίτερης γραφής μαύρη κωμωδία του Μάριους φον Μάγιενμπουργκ "Ο άσχημος", που σχολιάζει τη μάστιγα της εξωτερικής εικόνας, ενώ η Αικατερίνη Παπαγεωργίου το συγκλονιστικό αντιπολεμικό δράμα του Ματέι Βίζνιεκ, "Η λέξη πρόοδος στο στόμα της μητέρας μου ηχούσε πολύ φάλτσα". Πολύ ωραία ξένα έργα, αν και όχι σύγχρονα αλλά με τη διαχρονική ισχύ μιας παραβολής, είδαμε σε πολύ ενδιαφέροντα ανεβάσματα: "Καρδιά του σκύλου" του Μπουλγκάκοφ από την Έφη Μπίρμπα και "Ο Ρόζενκραντζ και ο Γκίλντενστερν είναι νεκροί" του Τομ Στόπαρντ από τον Λιβαθινό.

Σε επίπεδο θεματικής, υπήρξε μεγάλο ενδιαφέρον για τους έμφυλους ρόλους και την έμφυλη βία, ειδικά σε ερευνητικές δουλειές και δουλειές νεότερων καλλιτεχνών. Εδώ συγκαταλέγονται παραστάσεις διαφορετικού σκηνικού ύφους, όπως η παράσταση-ντοκουμέντο για τις γυναικοκτονίες "Pietà" της Μάρθας Μπουζιούρη, το "Πιο όμορφο σώμα που έχει βρεθεί ποτέ σε αυτό το μέρος" του Ζουζέπ Μαρία Μιρό από τη Ζωή Ξανθοπούλου, ο "Καταποντισμός" του Βασίλη Βηλαρά, ο μονόλογος "Όταν μεγαλώσω, θα γίνω η Νάνα Μούσχουρη" του Νταβίντ Λελαί-Ελό από τον Ελισσαίο Βλάχο, η "Τζέιν" της Κατερίνας Μαυρογεώργη, ένα φεμινιστικό σχόλιο εμπνευσμένο από τη Σαρλότ Μπροντέ και την "Τζέιν Έιρ", το "Οθέλλος/Πορνογραφία", μια διασκευή της σαιξπηρικής τραγωδίας από τον Γιάννη Λεοντάρη πάνω στις γυναικοκτονίες, η βασισμένη σε πραγματική ιστορία "Κακούργα πεθερά" της Νεφέλης Μαϊστράλη, σε σκηνοθεσία του Θανάση Ζερίτη.

H βεντάλια των κοινωνικοπολιτικών θεματικών άνοιξε στις παραστάσεις "Το σπίτι" του Δημήτρη Καραντζά, "Romáland" των Ανέστη Αζά-Πρόδρομου Τσινικόρη για τους Ρομά, "ΤΑΝΚ/Όλη νύχτα εδώ" του Μάνου Βαβαδάκη για το Πολυτεχνείο και "Τα μαγικά βουνά" των Δημήτρη Αγαρτζίδη-Δέσποινας Αναστάσογλου για το θέατρο των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Επίσης, στο προσκήνιο βγήκαν οι προβληματισμοί της γενιάς των millennials μέσα από μια σειρά παραστάσεων που υπέγραψαν οι Κατερίνα Γιαννοπούλου ("Generation lost"), Γιάννης Παναγόπουλος ("Καύσωνας"), Βάσια Ατταριάν ("Nostalgia generation", σε επανάληψη), Γιάννης Αποσκίτης ("Μαύρη μαγεία"), Χρύσα Κολοκούρη ("Δε μιλένιαλς"). 

Ανησυχίες εξέφρασαν μια σειρά από νέα και πρωτοπαρουσιαζόμενα ελληνικά έργα: ο Άρης Μπινιάρης έγραψε τον δικό του "Προμηθέα", ανοίγοντας τον αισχυλικό μύθο σε ένα δυστοπικό παρόν/μέλλον, το "Αράφ" του Γιάννη Τσίρου μετουσίωσε το προσφυγικό ζήτημα σε μια παραβολική ιστορία ζωοφιλίας, ο "Στέλιος Κασόνγκο" του Γιώργου Χατζηνικολάου έστρεψε την προσοχή στην αφροελληνική κοινότητα και σε φαινόμενα ρατσισμού, το "Φακντ-απ" του Τάσου Ιορδανίδη μίλησε για την εφηβεία και τις ψυχικές ασθένειες, ενώ η "Τζούλια" του ίδιου πρότεινε μια σύγχρονη μεταγραφή του –ταξικού και υπαρξιακού– δράματος του Στρίντμπεργκ. Με ελαφρύτερο ύφος αλλά δραματικό υπόβαθρο, ο Άκης Δήμου μίλησε για σύγχρονα γυναικεία αδιέξοδα στο "Συνέβη στο Μonterey" και η Ζέτη Φίτσιου συνέθεσε ένα κωμικό "Μίξερ" με τις ελληνικές παθογένειες. Δίπλα τους, απέδειξε την αντοχή του, είκοσι χρόνια μετά τη συγγραφή του, το "Γάλα" του Βασίλη Κατσικονούρη για τις περιπέτειες μιας επαναπατρισμένης οικογένειας από την Τιφλίδα.

Εμφανής αυτήν τη σεζόν ήταν και μια νέα θεματική γύρω από το τρίπτυχο "γήρας-ασθένεια-θάνατος" μέσα από ελληνικές και ξένες, νέες και μη δραματουργίες: έργα για την άνοια ("Ο πατέρας" του Φλοριάν Ζελέρ από την Ελένη Σκότη, "Αγάπη" από την Ελένη Ευθυμίου, "Χόρεψέ με, πατέρα" της Κατερίνας Αντωνιάδου από τον Γιώργο Αρμένη), το πρωτότυπο εγχείρημα "Ευαγγελισμός το μιούζικαλ" των Άγγελου Τριανταφύλλου-Δημήτρη Σταυρόπουλου, που έριξαν ένα λοξό βλέμμα στη μάχη θανάτου και ζωής, όπως και αυτό του Ηλία Κουνέλα, "Θα έχει τα μάτια σου", καθώς και δραματικές κομεντί για την τρίτη ηλικία ("Τα τελευταία φεγγάρια" του Φούριο Μπορντόν από τη Ρέινα Εσκενάζυ, "Κάθε Πέμπτη κύριε Γκριν" του Τζεφ Μπάρον από τον Κώστα Γάκη).

Ήταν επίσης μια σεζόν με διεθνές στίγμα, τόσο χάρη στους δύο ξένους σκηνοθέτες (Ουίλσον και Σαπίρο) που καθοδήγησαν Έλληνες ηθοποιούς στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, όσο και στις ξένες μετακλήσεις της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, όπου είδαμε Τίλντα Σουίντον ("Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι"), Σάιμον ΜακΜπέρνι & Complicité ("Οδήγησε το αλέτρι σου πάνω από τα οστά των νεκρών") και Τιάγκο Ροντρίγκες ("Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες"). Η μουσική τάση υποχώρησε συγκριτικά με τις προηγούμενες σεζόν, όπως και αυτή των διασκευών κινηματογραφικών ταινιών, που εκπροσωπήθηκε πάντως με τις παραστάσεις "Underground" από τον Νικίτα Μιλιβόγεβιτς, "Ο ταλαντούχος κύριος Ρίπλεϊ" από τον Πέτρο Ζούλια και "Σαλό 120 μέρες στα Σόδομα" από τον Άρη Μπινιάρη: μια αξιοσημείωτη στιγμή της Εναλλακτικής Σκηνής της Λυρικής, που κορυφώθηκε με τον "Αποτυχημένο" του Τόμας Μπέρνχαρντ σκηνοθετημένο από τον Έκτορα Λυγίζο.