Σταύρος Τσακίρης: "Οι ίδιοι εξουσιαστές οπλίζουν το χέρι του θύτη και οι ίδιοι δημιουργούν το θύμα στήνοντας τους το ίδιο δόκανο"

Σε ποια φάση της ζωή τους έγραψε τον "Βόιτσεκ" ο Γκέοργκ Μπίχνερ;
Σίγουρα ασθενής, αλλά όχι καταβεβλημένος απ’ ό,τι διαφαίνεται μέσα από την αλληλογραφία του με την αρραβωνιαστικιά του. Συνεχίζει να παρουσιάζει την ασθένειά του σαν " βαρύ κρυολόγημα”. Μπορούμε όμως και να υποθέσουμε ότι γνωρίζει την αλήθεια αν δεχτούμε ότι σ’ αυτό το τελευταίο του έργο προσπαθεί να περιέχει με ευθύ ή πλάγιο τρόπο το σύνολο των πεποιθήσεών του. Επιστημονικών (ως Ιατρός –νευροφυσιολόγος που αναρωτιέται εάν υπάρχουν διαχωριστικά όρια μεταξύ ζώου και ανθρώπου), πολιτικών (ως συντάκτης του επαναστατικού μανιφέστου "Ο ταχυδρόμος της  Έσσης” φροντίζει να επαναλαμβάνει φράσεις του σαν θέσεις ή ερωτηματικά του θεατρικού ήρωα), κοινωνικών (οι κεντρικοί ήρωες Βόυτσεκ, Μαρία είναι άνθρωποι υποβαθμισμένοι των κατώτερων τάξεων χωρίς μέλλον, αλλά και οι υπόλοιποι ήρωες ως έγκλειστοι σ΄ έναν ζοφερό κόσμο αποξενωμένο από τον κόσμο των αστών) και θρησκευτικών (μια Εκκλησία που ερμηνεύει την Πίστη μόνο σαν κοινωνικό επακόλουθο της ευημερίας).

Ενώ είναι ένα ημιτελές έργο γιατί αποτέλεσε σταθμό για τις απαρχές του
σύγχρονου θεάτρου;
Γιατί για πρώτη φορά στην παγκόσμια δραματουργία ο κεντρικός ήρωας είναι ένας κοινωνικά περιθωριοποιημένος άνθρωπος κι όχι βασιλιάς ή άρχοντας. Οι ήρωες δεν κινούνται ψυχολογικά ευθύγραμμα βάσει ενός μύθου που πρέπει να εξελιχθεί αλλά καθορίζονται από την ζάλη εσωτερικών ψυχολογικών παλινδρομήσεων. Ο "μύθος” δεν είναι το κυρίαρχο στοιχείο της αφήγησης, αλλά η πλατφόρμα για να εκτεθούν ιδέες ή για να δημιουργηθούν, σχεδόν επιστημονικά, οι συγκρούσεις. Κάτι σαν αυτό που διατύπωσε αργότερα ο Μπρεχτ παρομοιάζοντας το θέατρο με αγώνα πυγμαχίας και πολύ αργότερα η Σάρα Κέιν. Η μικρή έως ελάχιστη έκταση των σκηνών, απαλλαγμένες από διαλόγους που να προσπαθούν να αποτυπώσουν μια "καθημερινή” κοινοτυπία, ώστε να δημιουργούν "αληθοφάνεια”. Δεν υπάρχει καμία περιγραφή χώρου ή εντοπισμός χρόνου. Καμιά πληροφορία για την εμφάνιση, ή την ηλικία των ηρώων. Καμία υποσημείωση - υπόδειξη δράσης.
 

 
Ο Φραντς Βόιτσεκ είναι συνθλιμμένος από τους εξουσιαστές του και η Μαρία είναι το μοναδικό του καταφύγιο. Γιατί όταν αυτή τον απατά, αντί να εξεγερθεί ενάντια στους καταπιεστές του, στρέφεται ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό και τη σκοτώνει;
Οι ίδιοι εξουσιαστές οπλίζουν το χέρι του θύτη και οι ίδιοι δημιουργούν το θύμα στήνοντας τους το ίδιο δόκανο. Ακόμη και το "δόλωμα” είναι κοινό. Τα χρήματα, τα ελάχιστα απαραίτητα για την επιβίωση. Οι μονομάχοι της Ρωμαϊκής αρένας δεν πολεμούσαν με εχθρούς, ούτε κέρδιζαν αξιώματα ή την ελευθερία τους. Η οικονομική ολιγαρχία είναι ο σημερινός Ρωμαίος αυτοκράτορας που "στήνει” τον "αγώνα”. Η εξαθλίωση του ανθρώπινου γένους μετριέται από την ίδια την απαξίωσης του δικαιώματος της ζωής.
 
Στο νέο ανέβασμα του έργου ενστερνίζεστε διαφορετικό το νόημα του έργου, αλλά  και τον τρόπο παρουσίασης στη σκηνή; 
Δεν θα έκανα καμιά σύγκριση στις δυο παραστάσεις που αποπειράθηκα να "διαβάσω” το ίδιο έργο μέσα από την θεατρική τους φόρμα. Είναι παντελώς διαφορετικές κι όχι από εστετισμό ή θεατρολογικό πλουραλισμό. Η ιδεολογία του έργου είναι δεδομένη από τον συγγραφέα κι αυτήν θαύμασα σαν ένα πλούσιο ορυχείο. Προσπαθώ κάθε φορά σκάβοντας το κοίτασμα να το καταλάβω καθαρότερα και να το "αφηγηθώ” απλούστερα στους θεατές που με τιμούν. Δεν ενστερνίστηκα την "σωματικότητα” ως θεατρική φόρμα και ειδικά για το Δυτικό Θέατρο. Με το τέλος του Μυθολογικού κόσμου χάθηκε η σωματοποιημένη λατρεία σαν διάμεσο επικοινωνίας της κοινότητας με τον βαθύτερο εαυτό της. Ακόμη κι αν έχει το θέατρο κάποια καταγωγή από τις ιερές τελετές, δεν μπορεί να ισχύει σήμερα και να εκφραστεί από την σωματική μνήμη. Χωρίς έναν κοινό Λατρευτικό ή Δογματικό κώδικα ανάμεσα στους θεατές και τους ηθοποιούς είναι ανέφικτο. Υπάρχει μεγάλο χάσμα ανάμεσα στο "Ιερό” και το "Ιερατικό”, και παραμένει ένας εξωτισμός.
  
Ποιοι είναι οι ηθοποιοί της παράστασης, ανταποκρίνονται απόλυτα στις
απαιτήσεις της σκηνοθεσίας;
Η όποια συγγραφική ή σκηνοθετική πρόθεση πάντα κινδυνεύει να παραμείνει ένα κουτί άδειο. Αν γεμίσει με διαμάντια μετατρέπεται σε θησαυροφυλάκιο. Το περιεχόμενο είναι που το κατατάσσει κι αυτό δεν είναι άλλο παρά το ζωντανό υλικό που το πραγματώνει. Το Θέατρο υπάρχει μόνο στην σκηνή απ’ αυτούς που του δίνουν αίμα και πνοή. Ο Ιωάννης Παπαζήσης (Βόυτσεκ), η Βασιλική Τρουφάκου (Μαρία), ο Αργύρης Αγγέλου (Γιατρός), ο Ιάσων Παπαματθαίου (Λοχαγός), ο Ορφέας Παπαδόπουλος(Αντρές) και η Ηρώ (Η κυρία που λέει Παραμύθια) είναι άξιοι τεχνίτες της θεατρικής τέχνης και δίνουν φωνή, σκέψη, υπόσταση στις λέξεις και τις σκέψεις. Οι θεατές που τους επικροτούν με θέρμη κάθε βράδυ ξέρουν καλά αυτό που λέω.
 
Δυσκολεύεστε να βρείτε σύγχρονα έργα που να σας εμπνέουν πραγματικά;
Αλήθεια είναι, ό,τι έχει γραφτεί μετά τον Σάμιουελ Μπέκετ, δεν το κατανοώ σαν θεατρική γραφή. Δυσκολευόμαστε να βάλλουμε τα όρια ανάμεσα στην τέχνη του θεάτρου και στην Λογοτεχνία, πολλές φορές ακόμη και στην δημοσιογραφική μανιέρα. Τα σενάρια για τον κινηματογράφο αντιθέτως εξελίσσουν το είδος τους και έτσι έχουμε ένα πιο αποτελεσματικό κινηματογράφο. Αυτό δεν σημαίνει ότι στο θέατρο οι τεχνίτες του θα χρειαστεί ακόμη για καιρό να καταφεύγουν σε δραματουργίες προηγούμενων εποχών. Θέλω να πιστεύω, ότι τα καλύτερα έρχονται. Το αύριο πάντα είναι καλύτερο από το χθες, με την προϋπόθεση ν’ αναγνωρίζεις τις ώρες της αγρανάπαυσης ως τέτοιες, να το αποδέχεσαι και να μην βιάζεσαι. Αυτή η νύχτα, για την ώρα, προσφέρει πλούσια διασκέδαση και η διασκέδαση κάνει πολύ θόρυβο.
 

 
Ανεβάσατε την παράσταση σε μια στιγμή οικονομικής και κοινωνικής κρίσης. Τι σκέφτεστε για την κρίση που πλήττει σχεδόν όλη την Ευρώπη;
Δεν υπάρχει μια "κρίση” που θα περάσει. Δεν αφορά μόνο την Ευρώπη, αλλά τον Κόσμο ολόκληρο. Παρακολουθούμε το τέλος μιας αδηφάγας εποχής που επιμένει να παρασύρει μαζί της όλον τον πλούτο πριν ξεψυχήσει. Η δυσπεψία που αναπόφευκτα παρουσιάζει ονοματίζεται κρίση που οδηγεί τους φτωχούς να γίνουν φτωχότεροι. Δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια στην υπαρκτή δυστυχία που υπάρχει γύρω μας και εντός μας και εφησυχασμένοι ν’ αναστοχαζόμαστε τα προσωπικά μας "δράματα” σαν ποιητές που γράφουν για τον άσχημο καιρό βολεμένοι δίπλα στην θερμάστρα. Ας εργαζόμαστε μέσα από την τέχνη μας μέχρι να γίνει συνείδηση ότι εδώ και τώρα χρειάζεται προσπάθεια από κοινού ώστε να επέλθει το συντομότερο αυτός ο προαναγγελθείς θάνατος της απερχόμενης εποχής. Δεν είναι εύκολο. Στέκει εμπόδιο η κυριαρχία της ευδαίμονης ανοησίας για προσωπική επιτυχία ή καταξίωση. Το υπάρχον σύστημα, μ’ αυτόν τον τρόπο, αντιστέκεται θέτοντας ψευτοδιλήμματα και διαχωρίζοντας μας. Όλα στην τέχνη είναι προπαγάνδα.
 
Ποια είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σχέδια που κάνετε;
Πολλά. Έχω προγραμματισμό οκτώ παραστάσεων που τον επεξεργάζομαι χρόνια. Το πιο πιθανό βέβαια είναι να εργαστώ σε κάποιες άλλες, συνήθως έτσι τα φέρνει η πραγματικότητα. Θα επιθυμούσα όμως, ένα πιο χρήσιμο και χρηστικό θέατρο, που θα βάζει ερωτηματικά στην κάθε βεβαιότητα. Είτε πάνω στις ιδέες, είτε στην φόρμα, είτε στην τεχνική του ηθοποιού. Ένα θέατρο που δεν αντιγράφει την πραγματικότητα αλλά δημιουργεί την δική του, όπως το πέτυχαν πολλές άλλες τέχνες.