"Το όνειρο ενός γελοίου": Βρεθήκαμε στην πρόβα της πολυαναμενόμενης παράστασης

Ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι γράφει το "Όνειρο ενός γελοίου" το 1877, τέσσερα χρόνια πριν πεθάνει. Σ’ αυτό το μικρό διήγημα, συμπυκνώνει τη φιλοσοφία του για τη ζωή. Ο ήρωάς του, ο "γελοίος" έχει απορριφθεί από το σύνολο, διακατέχεται από μια θλίψη που τον οδηγεί σε μια φανταστική αυτοκτονία. Μέχρι τη στιγμή που ένα όνειρο και μια συνάντηση με ένα κοριτσάκι θα ξυπνήσουν τη δύναμη του πνεύματός του. Στο ερώτημα πώς μπορούν να αποδοθούν τα υπαρξιακά και φιλοσοφικά νοήματα του κειμένου στη σκηνή, η Έφη Μπίρμπα (σκηνοθεσία-εικαστική εγκατάσταση-σχεδιασμός κοστουμιών) και ο Άρης Σερβετάλης (ερμηνεία) δίνουν μια 80λεπτη απάντηση, μέσα από την παράσταση "Το όνειρο ενός γελοίου" με την οποία θα περιοδεύσουν ξεκινώντας 27/6 από το Θέατρο Βράχων.

Μια έκπληξη μας περίμενε μπαίνοντας στην πρόβα. Πρώτα απ’ όλα το ταρκοφσκικό σκηνικό: μια τετράγωνη κατασκευή γεμάτη νερό και έπιπλα, καρέκλες, κουνιστή πολυθρόνα, γραφείο, ντουλάπα κ.ά. Η ατμόσφαιρα είναι υποβλητική, καθώς το σκηνικό περιβάλλον, που μοιάζει να μην έχει πυθμένα όταν δεν υπάρχει κίνηση, λειτουργεί ως καθρέπτης. Η Έφη Μπίρμπα κινείται με διακριτικότητα στο χώρο και μετακινεί τα έπιπλα πάνω στα οποία θα "ακροβατεί" ο Άρης Σερβετάλης. Το σκηνικό είναι ένας τόπος κατακλυσμού; "Σ' αυτό το τετράγωνο περικλείεται ένα λογοτεχνικό και πνευματικό τοπίο, είναι ένα προσωπικό καθρέφτισμα, ένα περίκλειστο στο οποίο διαφυλάσσεται η προσωπική μας σχέση με τα πράγματα. Διαβάζοντας το κείμενο του Ντοστογιέφσκι νιώσαμε σαν να μίλησε κάποιος για εμάς, πριν από 200 χρόνια, για τον σύγχρονο άνθρωπο και την πραγματικότητά του όταν συναντήθηκε με κάτι μεγαλύτερο από τον ίδιο. Το να συναντηθείς με κάτι μεγαλύτερο είναι δώρο που μπορεί να θελήσει να το πάρει ή όχι, αν έχεις μάθει να κοιμίζεις τη σχέση σου με τη ζωή. Η ζωή είναι αυτή που σε φέρνει μπροστά στη συνάντηση με κάτι μεγαλύτερο".

Η συνάντηση των δυο καλλιτεχνών με τον Ντοστογιέφσκι δεν είναι τυχαία. Αν ο συγγραφέας έγραψε το μυθιστόρημα διακατεχόμενος από ένα αίσθημα μηδενισμού και με διάθεση να καταθέσει μιαν απάντηση για την αγάπη, το όνειρο και τη ζωή που εμείς μπορούμε να διαμορφώσουμε, εκείνοι είδαν το ανέβασμα του έργου ως μια τοποθέτηση "μεταξύ ημών και του θεάτρου", σύμφωνα με τη σκηνοθέτρια. "Είναι μια ευθεία απάντηση στην πνιγηρή λάσπη που αντιμετωπίσαμε με την παράσταση του "Ρινόκερου”. "Δεν με διαφέρει τι λέτε, τι είναι αυτό που μου καταλογίζετε γιατί έχω φύγει από το κελί, είμαι σε ευθεία σχέση με κάτι άλλο και αν δεν το καταλαβαίνετε δεν πειράζει, εγώ θα συνεχίσω να μιλάω”, λέει ο "γελοίος”. Πρέπει να ομολογούμε αυτό που είμαστε. Βρισκόμαστε σε κάτι βαθύτερο, δεν μας αρρώστησαν όσα συνέβησαν, μας χτυπούσαν και ήμασταν αλεξίσφαιροι". Σε ένα ζευγάρι που έχει κοινούς κανόνες στη ζωή και την τέχνη δεν θα μπορούσε να μην είναι το ίδιο αποκαλυπτικό το κείμενο του Ντοστογιέφσκι. Ο Άρης Σερβετάλης σκέφτηκε να το ανεβάσουν: "Όταν το διάβασα, ένιωσα να με αφορά άμεσα. Έβλεπα τον εαυτό μου, όλη την πορεία μου, αλλά και όλους τους ανθρώπους, το πώς οδηγηθήκαμε εδώ που είμαστε τώρα. Ο άνθρωπος καθορίζει με τη ζωή του την πορεία της κοινωνίας. Αυτό το έργο ήρθε σαν μια επόμενη κίνηση μετά τον "Ρινόκερο” και, διαβάζοντας το, με εντυπωσίασε το πώς είσαι όταν αισθανθείς ότι δεν απαιτείς πράγματα θεωρώντας ότι είσαι κάποιος. Ο χαρακτήρας που ερμηνεύω, μετά το όνειρό που βλέπει, αρχίζει να αγαπάει αυτούς που τον κοροϊδεύουν και τον χλευάζουν, κι αυτό είναι μεγαλειώδες, είναι αγάπη χωρίς ιδιοτέλεια. Αυτό δεν μπορεί να το δεχτεί εύκολα η κοινωνία. Εύκολα βάζει ταμπέλες όταν βλέπεις κάτι που είναι ιδιαίτερο, περίεργο.

Υπάρχουν κάποιοι που σου έχουν βάλει ταμπέλες;
Έχω περάσει από διάφορες φάσεις. Όταν ήμουν με περίεργα κουρέματα και χρώματα στα μαλλιά, έλεγαν το κωλόπαιδο, ο αλήτης μου την έπεφταν. Όταν έγινε η τηλεοπτική σειρά "Είσαι ταίρι μου" και είχα τα ίδια μαλλιά έλεγαν να ο φοβερός τύπος, ο Λάζαρος. Και κι εγώ έλεγα; Ρε παιδιά, εσείς δεν είστε που με κράζετε; Τώρα που ασχολούνται με το Θεό λένε ότι είμαι πλανεμένος. Από τη στιγμή που κάποιος με ρωτάει την άποψή μου δεν θα σταματήσω να μιλάω γι’ αυτά τα οποία πιστεύω".
 

Στην παράσταση δεν αναπαρίσταται καμία πραγματικότητα· η επιθυμία των δύο καλλιτεχνών είναι να ενσταλάξουν κάποιες ιδέες. Ο Άρης Σερβετάλης, φορώντας ένα κολάν και παπούτσια με ειδικές σόλες, κινείται με μια φοβερή πλαστικότητα, αν και είναι φανερό πως δυσκολεύεται να περπατήσει πάνω από το νερό διαμέσου των αντικειμένων. "Υπάρχουν αρκετά τεχνικά θέματα, αλλά μου αρέσει πάρα πολύ που θα είμαι στο νερό. Υπάρχει μια διάδραση από μέσα και από έξω. Η αφήγηση ξεκινά με τον ήρωα έξω από τη δεξαμενή να απευθύνεται στο κοινό. Όλο αυτό έχει να κάνει με τη γελοία φύση του ανθρώπου, το πώς εκτίθεται ένας άνθρωπος. "Ο ηθοποιός είναι θύμα του βλέμματος, αντικείμενο θέασης", έχει πει ο Καστελούτσι κι αυτό το μέσα-έξω από τη δεξαμενή έχει να κάνει με το πώς εκφράζεται αυτός ο άνθρωπος όταν αισθάνεται ότι γελοιοποιείται, όταν χλευάζεται. Σταδιακά φτάνει σ’ ένα στάδιο που λέει: "Και τι έγινε, αυτό είμαι, ένας γελοίος άνθρωπος;”. Η αποδοχή και η αποκάλυψη της αλήθειας τον βάζουν σε μια διαδικασία να αποκαλυφθεί και όχι να αμυνθεί. Όταν κάποιος βλέπει την αλήθεια, ο άλλος που δεν τη βλέπει καίγεται γιατί αν την αποδεχτεί θα πρέπει να αλλάξει όλη του τη ζωή. Πρέπει να επανεξετάσει τη σχέση με τους δικούς του και αν μέχρι τα 60 δεν τον έχει απασχολήσει αυτό από πού να το πιάσει; Οπότε, είναι πιο εύκολο να κράξει τον άλλο να τον πει ψεκασμένο ή σκοταδιστή". "Ο ήρωάς μας είναι σαν ένας προφήτης", συμπληρώνει η Έφη Μπίρμπα. "Είναι σαν ένας Πρόδρομος, ο όποιος είπε: "Εγώ θα πω αυτά που πρέπει να πω γι’ αυτό που έρχεται, κι αν δε σας τα πω, δεν έχω λόγο να υπάρχω”".
 

Οι επόμενοι σταθμοί της περιοδείας στην Αττική: Δευτέρα 11/7 Αθλητικό & Πολιτιστικό Κέντρο Νέα Μάκρη, Πέμπτη 14/7 Βεάκειο Θέατρο, Παρασκευή 15/7 Δημοτικό Κηποθέατρο Παπάγου, Κυριακή 11/9 Δημοτικό θέατρο "Δημήτρης Κιντής" Ηλιούπολη.