Μόλις άνοιξε η πόρτα στον πρώτο όροφο του κτιρίου στην οδό Κυψέλης 35, άστραψαν τα μάτια μου με το καλογυαλισμένο μωσαϊκό και το ξύλινο παρκέ που αντίκρισα, τις περίτεχνες καμάρες και τις ψηλές πόρτες στα περάσματα. Βρισκόμουν αίφνης σε ένα διαμέρισμα του ’30, προσεγμένο και διατηρημένο σύμφωνα με τον αρχικό art deco χαρακτήρα του, που απ’ έξω τίποτα δεν τον πρόδιδε.
Όπως έμαθα αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του ’50 προστέθηκε ακόμη ένας όροφος στο κτίριο, ο ακάλυπτος χώρος κτίστηκε και η πρόσοψη άλλαξε αλλά το συγκεκριμένο διαμέρισμα έμεινε ως έχει, διαμορφώνοντας αυτό το ιδιαίτερο σύμφυρμα εποχών στην πολυκατοικία, το οποίο μπορείς να ανακαλύψεις μόνο εκ των έσω.
Εδώ στεγάζεται πλέον το 1927, ένας ανεξάρτητος χώρος παραστατικών και εικαστικών τεχνών από την Ακτίνα Σταθάκη, ο οποίος δανείζεται το όνομά του από το έτος γέννησης του κτιρίου, τη χρονολογία δηλαδή που εκδόθηκε η πρώτη οικοδομική άδεια για να χτιστεί. Η θεατρολόγος-ερευνήτρια που για χρόνια έμενε στη Νέα Υόρκη τρέχοντας το φεστιβάλ Between the Seas, τη μοναδική πλατφόρμα για την προώθηση καλλιτεχνών της Μεσογείου στην Αμερική, κάνει τώρα το επόμενο βήμα φτιάχνοντας τη μόνιμη στέγη του οργανισμού της. «Μετά από οκτώ χρόνια ύπαρξης του φεστιβάλ, στα οποία αναπτύχθηκε ένας ευρύς κύκλος συνεργασιών με πολλούς δημιουργούς, προέκυψε οργανικά η ανάγκη να βρισκόμαστε πιο κοντά στη Μεσόγειο και τους καλλιτέχνες της», μου εξηγεί η ίδια καθώς περπατάμε στο οροφοδιαμέρισμα.
Τρία δωμάτια κι ένας κεντρικός χώρος που τα συνδέει είναι το ανάπτυγμα του 1927, στα οποία πέρα από τον απαραίτητο υλικοτεχνικό εξοπλισμό (φώτα, ηχεία κ.ο.κ.) υπάρχουν μόνον λίγα έπιπλα, ένα κρεβάτι, δυο καναπέδες, ένα τραπέζι και μερικές καρέκλες. Ο μεγαλύτερος χώρος παραμένει εσκεμμένα κενός, έτοιμος να τρανσφορμαριστεί ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε έργου και του εκάστοτε καλλιτέχνη που πρόκειται να φιλοξενηθεί.
«Εξ αρχής δεν με ενδιέφερε κάποιος θεατρικός χώρος με στημένη σκηνή», μου λέει η Σταθάκη, «ήθελα ένα ανοιχτό working space γιατί μας απασχολεί περισσότερο η διαδικασία της δημιουργίας παρά το καθαυτό αποτέλεσμα· ειδικά οι παραστατικές τέχνες είναι πολύ στοχευμένες στο τελικό έργο, αμελώντας όλα τα προηγούμενα στάδια, τον πειραματισμό, τα λάθη και τις αλλαγές που γίνονται – αυτό το κενό θέλουμε να καλύψουμε».
Οι παραστατικές τέχνες εν γένει –θέατρο, περφόρμανς, κινησιολογία– βρίσκονται στον επίκεντρο του νέου χώρου, συνεχίζοντας την κληρονομιά της Σταθάκη, ενώ σε δεύτερο χρόνο πρόκειται να ενταχθούν τα εικαστικά. Οι άξονες των δράσεων έχουν διαμορφωθεί ως εξής: διεθνείς συνεργασίες και ανταλλαγές με νέους ανερχόμενους καλλιτέχνες, σύνδεση έρευνας και καλλιτεχνικής πράξης καθώς και έμφαση στην πειραματική-εργαστηριακή δουλειά.
«Στα μάτια μου, η Κυψέλη είναι το Χάρλεμ της Αθήνας», μου λέει η Ακτίνα Σταθάκη με ένα γενναιόδωρο χαμόγελο στα χείλη, «σκοπός μου είναι να βάλω τους διαφορετικούς πληθυσμούς της περιοχής στη συμμετοχική διαδικασία, να ακουστούν οι ιστορίες τους».
Αυτό πρακτικά σημαίνει πως στην οδό Κυψέλης 35 γεννιέται μια κυψέλη συνάντησης και ανταλλαγής, κοινωνικής εμπλοκής και κριτικού λόγου: Κάθε τόσο, δημιουργικές-ερευνητικές φωνές από όλο τον κόσμο, την Πορτογαλία, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ ή τις Ηνωμένες Πολιτείες, θα φιλοξενούνται στο σπίτι, θα το διαχειρίζονται ανάλογα με τις ανάγκες τους και στο τέλος –ή και κατά τη διάρκεια– του residency θα παρουσιάζουν τη δουλειά τους στο κοινό του 1927. Εργαστήρια, προβολές, σεμινάρια, περφόρμανς, παραστάσεις και εικαστικές εκθέσεις είναι στο πρόγραμμα, το οποίο κάθε χρονιά θα ορίζεται από μια γενικότερη θεματική, πάντα σε συνάρτηση με την κοινωνία και το πολιτικό.
Η αρχή γίνεται με το τρίπτυχο «Σύνορα | Παραμεθόριοι | Διασχίσεις». «Το σύνορο, ως υπαρκτή ή νοητή διαχωριστική γραμμή, τα όρια που υπάρχουν σε μια χώρα ή ακόμη και εντός μια πόλης, το σημείο απ’ όπου μπορεί κάποιος να περάσει ελεύθερα ή απαγορεύεται να διασχίσει καθώς και η παραμεθόριος ως ένας χώρος limbo όπου κάποιος ανήκει και ταυτόχρονα δεν ανήκει θα μας απασχολήσουν στις δράσεις του 2020», λέει η Σταθάκη, ο οποία έχει ασχοληθεί εκτενώς με το θέμα της ταυτότητας και του ανήκειν – από το μεταπτυχιακό της στον Καναδά μέχρι την τελευταία της περφόρμανς για το «Barca Nostra» της Μπιενάλε, το πλοίο-έργο που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων.
_251950.jpg)
Βλέποντας τα προσεχώς, κάθε δράση αποδεικνύεται πιο ενδιαφέρουσα από την προηγούμενη: η Ισραηλινή Αβιτάλ Μπάρακ θα παρουσιάσει μέρος της έρευνάς της για το πώς μηχανισμοί εξουσίας ελέγχουν (και χειραγωγούν) την ανθρώπινη κινητικότητα στο δημόσιο χώρο (28/2), ο ανεξάρτητος Αμερικανός ερευνητής Μάκλιν Κόουαλ ετοιμάζει κύκλο μαθημάτων για την επιτελεστικότητα-κινησιολογία στον εθνικιστικό λόγο (2, 9, 16, 23/3) εγκαινιάζοντας το «Σχολείο για την κριτική του πολιτισμού και τις μεταποικιακές σπουδές» το οποίο θα συνεχιστεί και με άλλες θεματικές εκπαιδευτικού χαρακτήρα, ενώ ο διακεκριμένος, πολυβραβευμένος Αρκάντι Ζάιντες καταφτάνει με την παρουσίαση του «Necropolis», ενός συνταρακτικού έργου που εκκινεί από τη λίστα 36.000 νεκρών μεταναστών που προσπάθησαν να φτάσουν στην Ευρώπη και καταλήγει σε χορογραφική πράξη (21/3).
Με τούτα και με εκείνα, προκύπτει ξανά το μεγάλο ερώτημα: ποιος ο ρόλος της τέχνης, ειδικά σε περιόδους κρίσης και κοινωνικής αστάθειας; «Καθώς αναδύονται προβλήματα σε παγκόσμια κλίμακα, είναι ευθύνη και των καλλιτεχνών να εκφράσουν λόγο πάνω σε όσα συμβαίνουν», απαντά η ιδρύτρια. Την ίδια στιγμή, η Σταθάκη γνωρίζει καλά πως στο συγκεκριμένο πεδίο οι ισορροπίες είναι λεπτές και πως υπάρχουν πολλές περιπτώσεις καλλιτεχνών που έχτισαν καριέρα με σημαία τον ακτιβισμό και δη τις μειονοτικές ομάδες. «Ζήτημα δεν είναι να δώσουν λύσεις οι καλλιτέχνες αλλά να λάβουν μέρος στη δημιουργία ενός συλλογικού οράματος σχετικά με το πώς μπορούμε να προχωρήσουμε πέρα από αυτά που ζούμε σήμερα. Σε αυτό είναι απαραίτητοι».
Να πούμε επίσης πως δεν είναι τυχαίο που (και) αυτό συμβαίνει στην Κυψέλη. Η περιοχή δεξιά της Πατησίων αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο case study της πολυπολιτισμικής και ετερόκλιτης Αθήνας, παρέχοντας γόνιμο έδαφος για πρωτοβουλίες που καταπιάνονται με το πολιτικό και την κοινωνία, τις ταυτότητες και την εμπλοκή μειονοτήτων.
«Εδώ βλέπεις να συνυπάρχουν μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς, άνθρωποι από την Αφρική, τις Αραβικές χώρες, την Ασία ή οπουδήποτε αλλού, μαζί με νέους Αθηναίους αλλά και παλιούς κατοίκους που δεν άφησαν την περιοχή για τα προάστια». Όλη αυτή η μίξη ανθρώπων και πολιτισμών κέρδισε αμέσως την Σταθάκη καθώς της θύμισε το Χάρλεμ όπου διέμενε στην Νέα Υόρκη. «Στα μάτια μου, η Κυψέλη είναι το Χάρλεμ της Αθήνας», μου λέει με ένα γεμάτο χαμόγελο στα χείλη, «σκοπός μου είναι να βάλω τους διαφορετικούς πληθυσμούς της περιοχής στη συμμετοχική διαδικασία, να ακουστούν οι ιστορίες τους».
1927 | Κυψέλης 35, Κυψέλη | Περισσότερες πληροφορίες και αναλυτικό πρόγραμμα δράσεων στην ιστοσελίδα του 1927, όπως και τις σελίδες του σε facebook και instagram
