Στο Θέατρο Σταθμός με πρωτοβουλία του καλλιτεχνικού διευθυντή Μάνου Καρατζογιάννη κάθε δεύτερη Πέμπτη ο Θανάσης Νιάρχος συνομιλεί με διακεκριμένους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών για την προσωπική διαδρομή τους και τη δική τους «πατρίδα».
Μετά τις εξαιρετικές εντυπώσεις που μου άφησε η συνέντευξη-παρουσίαση του δημοσιογράφου με τη Νένα Μεντή, δεν θα μπορούσα να μην παρακολουθήσω τη χθεσινή συνέντευξη με την καταξιωμένη βυζαντινολόγο-ιστορικό Ελένη Αρβελέρ, μια απολαυστική συζήτηση εφ’ όλης της ύλης στην οποία συμμετείχε και το κοινό με τις ερωτήσεις του.
Από πολύ νωρίς το Θέατρο Σταθμός ήταν ασφυκτικά γεμάτο από τον κόσμο που είχε έρθει να παρακολουθήσει τη συζήτηση. Δυστυχώς ελάχιστοι από αυτούς ήταν κάτω των …άντα, γεγονός που πολύ με προβλημάτισε.
Η κυρία Αρβελέρ ανέβηκε στη σκηνή υπό τη μουσική υπόκρουση του τραγουδιού του Μάνου Χατζηδάκι «Για την Ελένη», που, όπως πληροφορηθήκαμε λίγο αργότερα, γράφτηκε από το συνθέτη ειδικά γι’ αυτή. Στη συνέχεια μίλησε για όλα. Για το Κέντρο Μπομπούρ στο Παρίσι που κλήθηκε να το διευθύνει, για το ζήτημα της Μακεδονίας, για τον Καραμανλή, για τον Χατζηδάκι, για τον Πικάσο, για τον Καστοριάδη, για τον Ξενάκη, για την Ντιριντάουα, για το σύζυγό της, για τα ευτράπελα που συνέβησαν στην κηδεία της μητέρας της, για την Αριστερά, για το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας και για άλλα πολλά που σίγουρα δεν χωράνε σε ένα δημοσιογραφικό κείμενο.
Σε μια εξομολόγηση που κράτησε πάνω από 150 λεπτά, και με την ίδια να λέει συνεχώς «Να τα πω όλα; Άντε, θα τα πω», όσοι βρεθήκαμε χθες στο Θέατρο Σταθμός γίναμε μέτοχοι μιας αποκαλυπτικής βραδιάς που θα θυμόμαστε για χρόνια από μια γυναίκα μύθο, αν και η ίδια αρνείται αυτόν το χαρακτηρισμό για τον εαυτό της.
Μάλιστα, όταν ο Θανάσης Νιάρχος την αποκάλεσε έτσι, περιέγραψε ένα περιστατικό που της συνέβη πρόσφατα στη διάρκεια μιας πτήσης: «Είμαστε μέσα στο αεροπλάνο και έρχεται ένα ζευγάρι με το παιδάκι τους, έναν μπόμπιρα δέκα ετών, και του λένε: ‘‘Έλα να σου γνωρίσουμε ένα μύθο’’. Με κοιτάει καλά καλά ο μπόμπιρας και μου λέει: ‘‘Είστε η αυθεντική;’’» Με αρκετή δόση χιούμορ διέκοπτε κάθε συνομιλητή της όταν της προσέδιδε αυτόν το χαρακτηρισμό.
«Οι γονείς μου ήθελαν να με ρίξουν»
Η Ελένη Αρβελέρ αποκάλυψε ότι ήταν το έκτο παιδί της οικογένειας και θεωρούνταν το μικρό και το πιο γρουσούζικο, διότι, όταν γεννήθηκε, στις 29 Αυγούστου του 1926, τα δύο παλιοκάραβα που είχε ο πατέρας της με τα οποία μεταφέρθηκε η οικογένεια από τον Μαρμαρά στη Βουλιαγμένη βούλιαξαν. Επίσης, η μητέρα της μετά τις πέντε γέννες δεν ήθελε έκτο παιδί, αλλά τελικά ενέδωσε στις συμβουλές της μαμής και την κράτησαν.
«Δεν έχει γελάσει άνθρωπος τόσο πολύ στην κηδεία της μάνας του»
«Ο Νικολαΐδης είναι δήμαρχος του Βύρωνα και έχει παντρευτεί την αδερφή μου. Πεθαίνει η μάνα μου σε ηλικία 97 χρόνων. Έρχονται όλα τα παιδιά στην κηδεία και ο ένας αδερφός μου, που ήταν τελείως μπερμπάντης, την ώρα του ‘‘δεύτε τελευταίον ασπασμόν’’ πάει και χτυπάει το φέρετρο και λέει: ‘‘Η Καλλιρρόη δεν πεθαίνει ποτέ’’. Έρχεται η αδερφή μου και μου λέει: ‘‘Άκου, ο άντρας μου είναι δήμαρχος εδώ. Είστε και οι δύο τρελοί, μην πας και κάνεις τίποτα και εσύ!’’ Της απαντάω: ‘‘Όχι’’. Δίπλα μου είναι ο θείος μου, αδερφός της μητέρας μου, 95 χρόνων, φοράει ένα κοντομάνικο και κρατάει και κάτι σακούλες νάιλον. Λέω: ‘‘Αυτός πήγε και έκανε τα ψώνια του και μετά ήρθε στην κηδεία της αδερφής του’’. Τον σκουντάει ο αδερφός μου και του λέει: ‘‘Βρε θείε, πήγες και έκανες ψώνια στην κηδεία της αδερφής σου;’’ Εκείνος απαντάει: ‘‘Άκου, η μάνα σου λάτρευε τις γαρδένιες. Πήρα τόσες γαρδένιες όσα και τα χρόνια της και, όταν θα ανοίξουν το φέρετρο, θα τις πετάξω από πάνω’’. Του δίνει πάλι μια σκουντιά ο αδερφός μου και του λέει: ‘‘Τις μέτρησες καλά;’’»
«Από ένα αστείο στην τηλεόραση βρέθηκα διευθύντρια στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Παρισιού, το Μπομπούρ»
Η Ελένη Αρβελέρ αποκάλυψε πώς της έγινε πρόταση να διευθύνει το πασίγνωστο μουσείο έπειτα από μια τηλεοπτική συνέντευξη στην οποία αστειευόμενη είχε δηλώσει ότι το μόνο που δεν είχε κάνει μέχρι τότε ήταν να γίνει διευθύντρια του Μπομπούρ. Στη συνέχεια μίλησε ανοιχτά για όλα τα σκάνδαλα που έζησε εκείνη την εποχή, δηλώνοντας με νόημα: «Μη νομίζετε, δεν γίνονται μόνο στην Ελλάδα!»
«Ο Αρβελέρ ήξερε μόνο πέντε ελληνικές λέξεις»
Αν και συναναστρεφόταν με πολλούς Έλληνες και ζούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα στη χώρα μας, ο Ζακ Αρβελέρ δεν έμαθε ποτέ ελληνικά. Γνώριζε μόνο πέντε λέξεις, όπως τις απαρίθμησε χθες η σύζυγός τους: «Ζέστη, γυναίκες, λοιπόν, μουσακάς, μαλακάς» ναι, με τον τόνο στη λήγουσα.
«Να μη διαβάσεις κανένα βιβλίο για το Βυζάντιο!»
Αυτή τη συμβουλή έδωσε η ίδια σε έναν μικρό θεατή που τη ρώτησε ποιο βιβλίο είναι κατάλληλο για το Βυζάντιο. Και εξήγησε: «Δεν υπάρχει πιο δύσκολη ιστορία από αυτή, γιατί δεν μπορείς να εξηγήσεις σε ένα παιδί πώς ο Ρωμαίος, που ήταν εχθρός, έγινε ο καλύτερος φίλος».
«Η παιδεία δεν είναι σαλάμι»
Στην ερώτηση για την παιδεία η κυρία Αρβελέρ απάντησε με αγανάκτηση: «Να πάψουν οι υπουργοί να κάνουν μεταρρυθμίσεις! Κανένα εκπαιδευτικό σύστημα δεν μπορείς να ξέρεις πόσο καλό ή κακό είναι αν δεν περάσουν τουλάχιστον πέντε χρόνια». Επίσης, ανέφερε ότι ο μόνος υπουργός Παιδείας που την είχε καλέσει ήταν ο Γεράσιμος Αρσένης: «Τότε, αφού τους άκουσα όλους μου είπαν: ‘‘Μα δεν λες τίποτα;’’ Και τους απάντησα: “Θα σας πω τι σκέφτομαι μόνο αν μου πείτε τι γίνεται στο δημοτικό, στο γυμνάσιο και στο λύκειο; Η παιδεία δεν είναι σαλάμι. Τι κάνετε στα δημοτικά;’’ Δεν είχαν τίποτα να μου πουν… Δεν ξαναπήγα».
Όπως τα έχει πει ο Ελύτης…
[…] Kι η πατρίδα μια τοιχογραφία μ' επιστρώσεις διαδοχικές φράγκικες ή σλαβικές που αν τύχει και βαλθείς για να την αποκαταστήσεις πας αμέσως φυλακή και δίνεις λόγο […]
Oπόταν βρίσκονται στο τέλος όλοι να κρατούν στο χέρι τους ένα μικρό Δώρο ασημένιο ποίημα.
(Από το Tο φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά, Ίκαρος, 1971)
Για τη Μακεδονία: «Το κακό έχει γίνει και δεν υπάρχει επιστροφή…»
Όταν ρωτήθηκε για την ονομασία των Σκοπίων, η κυρία Αρβελέρ ανέφερε γεγονότα. Ξεκίνησε με το 1991, όταν ήταν καλεσμένη στην Πορτογαλία και σε συνομιλία της με τον Ζοάο ντε Ντέους Πινέιρο ‒γνωστός αργότερα για το θρυλικό «πακέτο Πινέιρο»‒ του δήλωσε ότι «δεν ασχολείται με προσκοπάκια». Τότε ο έκπληκτος υπουργός Εξωτερικών της Πορτογαλίας τη ρώτησε πώς τα ξέρει τόσο καλά και γιατί δεν τα γνωρίζει ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών. Όταν η Ελένη Αρβελέρ τον ρώτησε τι κάνει ο υπουργός, εκείνος της απάντησε: «Μόλις λέμε Μακεδονία, ο υπουργός σας κλαίει! Και ο Κένσερ χτύπησε το χέρι πάνω στο τραπέζι και του είπε: ‘‘Φτάνουν τα κλάματα… Θέλουμε επιχειρήματα και δεν έχουμε ακούσει τίποτα’’». Και κατέληξε περιγράφοντας και άλλα περιστατικά: «Πουθενά στον κόσμο δεν λένε Μακεδονία και εννοούν τη Θεσσαλονίκη!»
Η συνάντηση έκλεισε με την ευχή της Ελένης Αρβελέρ «Και του χρόνου!»
Πριν λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» το βιβλίο «Μια ζωή χωρίς άλλοθι» όπου η ίδια περιγράφει διάφορα περιστατικά από τη ζωή της στον Γιάννη Ν. Μπασκάζο.
