«Η ανάμνηση ενός ενδιαφέροντος δημοκρατικού πειράματος»: αυτό θα είναι, λοιπόν, για τους επίγονούς μας η Ευρωπαϊκή Ένωση; …Ένα σύντομο ιστορικό ιντερμέτζο; … Ένα μεγαλεπήβολο αλλά, ατυχώς, βραχυπρόθεσμο σχέδιο για το ξεπέρασμα του εθνικισμού και των ευρωπαϊκών δικτατοριών; …Κι αυτό επειδή δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει το χρόνιο αντίπαλό του, «την Ευρώπη των κυρίαρχων κρατών»;… Μπορεί ναι, μπορεί όχι. Για την ώρα, μεγαλύτερη σημασία από τις όποιες προβλέψεις και προφητείες, έχει η ενεργής παρατήρηση του παρόντος. Εκείνο, ίσως, το οποίο ο σύγχρονός μας Γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ρανσιέρ αποκαλεί «τη διερεύνηση της δύναμης να γίνει η κεκτημένη γνώση μαχητική ενέργεια», συνδέοντάς τη δύναμη αυτή με ό,τι ορίζει ως «χειραφετημένο θεατή».
Σε μια τέτοια κοινωνική επιλογή καταλήγει η περιπλάνηση στους έξι ορόφους του εγκαταλειμμένου κτιρίου της οδού Πειραιώς 40, εκεί όπου στεγαζόταν μέχρι πρότινος το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και εκεί όπου για λίγες μέρες ορθώνεται το «Domo de Europa Historio En Ekzilo» («Το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην Εξορία»).
Ιστορικοποιώντας και αρχειοθετώντας το παρελθόν, το παρόν αλλά και το μέλλον –δηλαδή, τη διάλυση- της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Φλαμανδός καλλιτέχνης Thomas Bellinck, με μια μετα-μπρεχτική όσο και μετα-μπενγιαμινική χειρονομία αποστασιοποίησης και νηφάλιας ενατένισης όσων τώρα μας ταλανίζουν, μας καλεί να φανταστούμε τους εαυτούς μας ως πολίτες του μέλλοντος, οι οποίοι επισκέπτονται ένα μουσείο για εκείνο το πείραμα διάρκειας 63 ετών (1957-2020) και 31 κρατών-μελών (ναι, ο Μπέλλινγκ προσθέτει τέσσερα ακόμη...). Το «μουσείο» είναι γεμάτο από memorabilia: φωτογραφίες με τους ιδρυτικούς πατέρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και ομοιώματα των συνοριοφυλάκων της, αφίσες με το Νόμπελ Ειρήνης του 2012 αλλά και λευκά κελιά, ταμπλό με χρήσιμες πληροφορίες αλλά και σκοτεινούς θαλάμους.
Στο κτίριο-φάντασμα της οδού Πειραιώς 40, όπου τα βήματά μας ακούγονται τόσο βαριά όσο το ευρωπαϊκό παρελθόν μας και η σιωπηρή ερημιά του τόσο εκκωφαντική όσο εκείνη των ευρωπαϊκών εγκλημάτων που διαπράττονται σε χρόνο ενεστώτα, ο Μπέλινγκ αναγείρει την πολυόροφη εγκατάστασή του με μια αισθητική που παραπέμπει εξίσου σε μουσείο πρώην κομμουνιστικού καθεστώτος και σε δυστοπικό σκηνικό σινεφίλ ταινίας επιστημονικής φαντασίας (τον Κιούμπρικ έχω στο νου μου).
Στήνει προθήκες με κάθε λογής εκθέματα: από μια μπαρουτοκαπνισμένη σημαία της Χρυσής Αυγής μέχρι μια μπάμπουσκα που «δαγκώνει» και από ένα γράμμα σε έναν από τους μυριάδες «αυτόχειρες της κρίσης» μέχρι τις «ματωμένες» τομάτες της Ανδαλουσίας. Ασφαλώς, τα εκθέματα δεν είναι μόνο ρεαλιστικά –όπως ο σπάνιος κατάλογός από το τείχος του Βερολίνου- αλλά και φουτουριστικά. Θέλετε παράδειγμα; Διαβάστε το κεφάλαιο για το Πανευρωπαϊκό Πογκρόμ που εξαπολύθηκε μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στη Βουδαπέστη (γεγονότα που ο καλλιτέχνης χρονολογεί στο έτος 2018) ή εκείνο για την απόσχιση της Μεγάλης Βρετανίας (υποτίθεται πως έλαβε χώρα το 2019)…
Πρόκειται, λοιπόν, για μια υβριδική μορφή μετά-ντοκουμενταρίστικης μυθοπλασίας και φουτουριστικής ιστοριογραφίας, ready-made εγκατάστασης και site-specific μουσείου ή, τέλος πάντων, όπως θελήσει ο καθένας να το αποκαλέσει. Το σπουδαιότερο στο «Domo» είναι εκείνο το οποίο διεκδικεί από τον θεατή-επισκέπτη του: να μεταμορφώσει τον εαυτό του σε μοναχικό πλην όμως ενεργό περφόρμερ-οδοιπόρο και αφηγητή του. Ποιο είναι το κέρδος; Η μνήμη να μην γίνει, απλώς, ένα θέαμα αλλά ο φορέας της (ναι, εμείς) να φτάσει στο πολυπόθητο ξαναντίκρισμα των πραγμάτων, τον αναστοχασμό τους, τη λοξή ματιά στα γνώριμα. Το μέσο μας το παρέχει εν είδει χρονομηχανής ο καλλιτέχνης: την αποστασιοποίηση από το καθημερινό, παροντικό ευρω-ενωτικό μας άγχος. Ό,τι δηλαδή αποζητούσε κι ο Μπρεχτ: τη μετατροπή του τετριμμένου γεγονότος σε εξαιρετικό και την αντικατάσταση του πραγματικού της ζωής με το πραγματικό του θεάτρου.
Σταδιακά, ως επισκέπτρια-θεατής των ρεαλιστικών και φουτουριστικών εκθεμάτων του Μπέλινγκ, περιδιαβαίνοντας τις αίθουσες με τα άδεια ερμάρια και τους σκονισμένους φακέλους ή διαβάζοντας -στην εσπεράντο γλώσσα που επίτηδες υιοθετεί- την ευχή για «ένα μέρος χωρίς τράπεζες ή δάνεια», ένιωσα πως, για μία-μιάμιση ώρα, σωματοποίησα την εμπειρία μου ως ευρωπαίου πολίτη με έναν τρόπο που δεν είχα φανταστεί. Έργο-ζωής είναι αυτό το «Σπίτι» για τον δημιουργό του, εμπειρία σημαντική και για μένα, έστω κι αν είμαι θαυμάστρια μάλλον πιο άμεσων και παρεμβατικών μορφών τέχνης, όπως εκείνες που αξιοποιούν τα χρήματα των ιδρυμάτων για τη βελτίωση της ζωής όχι μόνο των προνομιούχων θεατών τους αλλά κυρίως των μη προνομιούχων, εκείνων που δεν έχουν (καν) τη δυνατότητα να γίνουν θεατές.
Υπό μια έννοια, όμως, ατενίζοντας από την "ασφάλεια" της μελλοντικής αποτυχίας της την Ευρωπαϊκή Ένωση, από-θεωρητικοποίησα εκείνο που η Τζούντιθ Μπάτλερ περιγράφει ως «δυναμική διαδικασία σωματοποίησης πολιτισμικών και ιστορικών δυνατοτήτων». Ένιωσα τον εαυτό μου να γίνεται ένα είδος ζωντανής, ήμερης guerilla art. Ιδού εγώ: ένας ακόμη από τους Ευρωπαίους χωρίς ιδιότητες της Ένωσης που κάποτε παρουσιάστηκε ως «η ήπια δύναμη μακράς ειρήνης» και «ο μέγας χορηγός αναπτυξιακής βοήθειας στον κόσμο». Ανεξάρτητα, πάντως, από το αν αντιλαμβάνεστε τον εαυτό σας ως ευρωπαϊστή ή αντιευρωπαιστή, η «τηλεμεταφορά» στη –γεμάτη αμφισημία, μαύρο χιούμορ, κριτική ανάλυση και καλλιτεχνική φαντασία- δυστοπία του Μπέλινγκ μπορεί να αποδειχθεί εξίσου διασκεδαστική όσο και διαφωτιστική. Ίσως, μάλιστα, συναισθανθείτε εκείνο το αλλόκοτο συναίσθημα νοσταλγίας που ένιωσα εγώ: μια … Ευρω-ostalgia!
Για όποιες απορίες προκύψουν, απευθυνθείτε στον μπάρμαν! Εκείνος, για παράδειγμα, με πληροφόρησε πως το φυτό που διακοσμεί την εγκατάσταση, αποτελώντας (και) το μόνο "ζωντανό" (αν και μισόνεκρο μες στις απότιστες γλάστρες) έκθεμά της, λέγεται "Η Γλώσσα της Πεθεράς" και είναι ιδιαιτέρως ανθεκτικό. Κυριολεκτώ όταν μιλώ για μπάρμαν: στην ταράτσα όπου όλοι και όλα καταλήγουν, με την πλήρως απομαγευμένη θέα της Αθήνας, σας περιμένουν (εναλλάξ, στο ρόλο) ο εικαστικός Θεόδωρος Κωβαίος και ο Παυσανίας Καραθανάσης πίσω από μια μπάρα που σερβίρει, μεταξύ άλλων, ωραιότατο λευκό ουκρανικό κρασί. Σε ποιόν οφείλουμε την «επίσκεψη» του πολυβραβευμένου Μπέλλινγκ στην Αθήνα και της εγκατάστασης του Σπιτιού του στην Πειραιώς 40; Στην επιμελήτρια του Fast Forward Festival της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, Κάτια Αρφαρά, η οποία το (παρ-)ακολουθεί εδώ και τρία χρόνια στους προηγούμενους σταθμούς του (Βρυξέλλες, Ρότερναμ, Βιέννη).
Αν, πάντως, μπορούσα να επιλέξω μια άλλη αισθητική για την προσομοίωση της Ε.Ε., αντί για εκείνη των μουσείων της Οκτωβριανής Επανάστασης, θα διάλεγα εκείνη των τραπεζικών καρτέλ. Επίσης, μολονότι τα δικαιώματα των ατόμων που δεν μπορούν να ανεβοκατέβουν εύκολα έξι ορόφους είναι (και αυτό) ένα από τα μελανά σημεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θεωρώ πως τα ανενεργή ασανσέρ του κτιρίου της Πειραιώς 40 αποκλείουν ως επισκέπτες μια κρίσιμη μάζα θεατών.
Το «Domo de Europa Historio En Ekzilo» παρουσιάζεται μέχρι τις 5/6, με είσοδο 5 €, στο κτίριο της οδού Πειραιώς 40, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών που επιμελείται η Κάτια Αρφαρά. Ώρες επισκέψεων (οι επισκέψεις ξεκινούν κάθε 30 λεπτά, με 6 επισκέπτες κάθε φορά): Δευτ-Παρ: 17:30-21:00, Σαβ-Κυρ: 10:00-13:00 και 17:30-21:00.
Σήμερα, Τετάρτη 25/5, στις 21:30, ο καλλιτέχνης Thomas Bellinck θα συνομιλήσει με τον φιλόσοφο Srećko Horvat (στα αγγλικά, χωρίς μετάφραση).
Περισσότερες πληροφορίες από το www.sgt.gr
