«Η Όπερα της Πεντάρας»: Μπρεχτ των ζητιάνων, Χουβαρδάς της τζαζ

Ένας θίασος πρωταγωνιστών –από τον Χρήστο Λούλη και την Καρυοφυλλιά Καραμπέτη μέχρι τον Νίκο Καραθάνο και τη Νάντια Κοντογεώργη– γίνεται «αγνώριστος» και ο Γιάννης Χουβαρδάς ανεβάζει από τις 24/2 στο Παλλάς το θρυλικό έργο των Μπρεχτ-Βάιλ που θέτει από το 1928 το εξής ερώτημα: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της;».

Με το ελληνικό χρηματιστήριο στα Τάρταρα, την Ντόιτσε Μπανκ να κλυδωνίζεται και την παγκόσμια οικονομία να ξορκίζει μία ακόμα επερχόμενη κρίση, θα βρεθούμε στο Παλλάς για να παρακολουθήσουμε σκηνές από τον βικτοριανό υπόκοσμο του Λονδίνου σε ένα έργο γραμμένο το 1928, παραμονές του τότε οικονομικού κραχ. Διεστραμμένα ενδιαφέρον, δεν βρίσκετε;

Πρώτα-πρώτα, θα δούμε τη μάχη του «τζέντλεμαν των κακοποιών», του διαβόητου Μακίθ (Χρήστος Λούλης), με το δαιμόνιο ζεύγος Πίτσαμ (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη-Άγγελος Παπαδημητρίου), τους «επιχειρηματίες των ζητιάνων». Οι δυο τους έχουν αναγάγει την ελεημοσύνη σε προσοδοφόρα μπίζνα κι έχουν ανοίξει ιδιωτική εταιρεία εκμετάλλευσης απόρων. Θα δούμε, έπειτα, τον Μπράουν τον Τίγρη (Νίκος Καραθάνος), αν και αρχηγό της αστυνομίας, να είναι κολλητός με τον Μακίθ κι άλλους εγκληματίες, βιαστές και ληστές.

Στη συνέχεια, θα δούμε πώς η χαριτωμένη κόρη των Πίτσαμ, η Πόλι (Νάντια Κοντογεώργη), αψηφώντας τις πατρικές απαγορεύσεις, ενδίδει στον έρωτα του Μακίθ, τον παντρεύεται, το σκάει μαζί του και εξελίσσεται στη νέα «αρχηγό» των ζητιάνων. Θα δούμε όμως και την παραμελημένη ερωμένη του Μακίθ, την πόρνη Τζένι (Λυδία Φωτοπούλου) να τον προδίδει από τη ζήλια της. Και ενώ ο Μακίθ θα οδεύει προς την κρεμάλα, μια φαεινή ιδέα θα σώσει τους πάντες: η ίδρυση μιας τράπεζας. Happy end! Γιατί, τέλος πάντων, να κλέβει κανείς παρανόμως, όταν υπάρχει η λύση της νόμιμης οδού; Όπως έχει επισημάνει και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, «ο Μπρεχτ μας δείχνει πόσο κοντά βρίσκεται η ανηθικότητα των κοινών ζητιάνων με την επίσημη ανηθικότητα».

Λέγεται πως, την επομένη κιόλας της πρεμιέρας της, στις 31 Αυγούστου 1928, τα τραγούδια της «Όπερας της πεντάρας» ακούγονταν στους δρόμους του Βερολίνου, ενώ δεν άργησε να ανοίξει κι ένα μπαρ με τον τίτλο του έργου στη μαρκίζα. Παράλληλα καταγράφονται και οι απόπειρες εθνικοσοσιαλιστικών ομάδων να κατεβάσουν την παράσταση. Τίποτα, όμως, δεν κατάφερε να αναχαιτίσει την ορμητική πορεία αυτού του θρυλικού έργου, που σύντομα κατέλαβε τις σκηνές του κόσμου. Στη φήμη του συνετέλεσε και η ομώνυμη κινηματογραφική εκδοχή διά χειρός Γ. Β. Παμπστ, αυτού του σπουδαίου σκηνοθέτη του βωβού κινηματογράφου, το 1931, έστω κι αν οι Μπρεχτ και Βάιλ διαφωνούσαν κάθετα με την οπτική του, φτάνοντας ακόμη και στο σημείο να τον σύρουν με αγωγές στα δικαστήρια…

Περισσότερες από 10.000 φορές ανά τον κόσμο έχει παρουσιαστεί το έργο από το 1928 μέχρι σήμερα. Τα τραγούδια της «Τζένι των πειρατών» και του «Μακ του Μαχαιροβγάλτη» έχουν ερμηνευθεί αναρίθμητες φορές – από την πρώτη πρωταγωνίστρια του έργου, την απαράμιλλη Λότε Λένια, μέχρι την Έλα Φιτζέραλντ και τη Σίντι Λόπερ, και από τον Λούις Άρμστρονγκ μέχρι τον Λιμπεράτσε και τον Νικ Κέιβ.

Κορυφαίοι σκηνοθέτες του θεάτρου έχουν καταθέσει παραστάσεις-σταθμούς, από τον Τζιόρτζιο Στρέλερ μέχρι τον Ρίτσαρντ Φόρμαν ή τον «δικό μας» Ζυλ Ντασσέν – η «Όπερα της Πεντάρας» στο θέατρο Κάππα το 1975 ήταν η πρώτη θεατρική σκηνοθεσία του μεγάλου Αμερικανού κινηματογραφιστή. Εποχή άφησε, εξάλλου, και ο δίσκος «Η Μαρία Φαραντούρη τραγουδάει Μπέρτολτ Μπρεχτ» (1979), με τα τραγούδια στη μετάφραση του Παύλου Μάτεσι και τη θεατρική διδασκαλία τού Θόδωρου Τερζόπουλου. Ο δίσκος, μάλιστα, υπέστη τη λογοκρισία της εποχής: απαγορεύτηκε για ένα διάστημα η κυκλοφορία του, όπως και η αναμετάδοση των τραγουδιών…

Προ εξαετίας, ένας άλλος μεγάλος Αμερικανός, ο Ρόμπερτ Ουίλσον, ανέβασε, πάλι στο Παλλάς, το έργο των Μπρεχτ-Βάιλ με το 80μελές επιτελείο του ιστορικού θιάσου Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Ο Ουίλσον επιστράτευσε το εξπρεσιονιστικό του ταμπεραμέντο, παρουσιάζοντας τους ήρωες του έργου σαν «ζωντανά» σκίτσα του Ότο Ντιξ και των άλλων εξπρεσιονιστών του ’20.

Ήρθε, λοιπόν, τώρα η σειρά του Γιάννη Χουβαρδά να καταπιαστεί με το έργο των Μπρεχτ-Βάιλ, στη μετάφραση του Γιώργου Δεπάστα, κι έχοντας σταθερές συνεργάτιδες την Εύα Μανιδάκη (σκηνικά) και την Ιωάννα Τσάμη (κοστούμια). Εκτός από τον 19μελή θίασο πρωταγωνιστών, θα υπάρχει και 12μελής ορχήστρα για να ερμηνεύει ζωντανά, υπό τη διεύθυνση του Θοδωρή Οικονόμου, «την ανυπέρβλητη, διεγερτική, τζαζίστικη μουσική του Κουρτ Βάιλ», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του σκηνοθέτη.

Γιατί η «Όπερα της πεντάρας», βεβαίως, δεν είναι όπερα. Είναι, άραγε, ένα υβριδικό είδος αντι-μιούζικαλ; Το πρώτο αντικαπιταλιστικό μουσικό θέατρο; Μήπως «ένα μουσικό έργο για ζητιάνους από ζητιάνους», όπως έλεγαν οι δημιουργοί του; Σύμφωνα, πάντως, με τον Χουβαρδά «η “Όπερα της πεντάρας” δεν είναι τίποτα από όλα όσα έχει κατά καιρούς χαρακτηριστεί (μιούζικαλ, πολιτική σάτιρα με τραγούδια, κωμωδία ευρείας κατανάλωσης, μουσικό μπουλβάρ ή επιθεώρηση εποχής). Μπορεί να δανείζεται στοιχεία από πολλά, αλλά τελικά αποτελεί ένα ιδιαίτερο θεατρικό είδος από μόνη της». Τι μας υπόσχεται ο ίδιος; «Κοφτές, κινήσεις, καταιγιστικό ρυθμό, πυκνά γκρουπαρίσματα των ηθοποιών και σβέλτο, ειρωνικό ύφος σε μια παράσταση με σαφείς στόχους, πιστή στο πρωτότυπο, σοβαρή χωρίς σοβαροφάνεια, κωμική χωρίς ευκολίες, ελκυστική στο μεγάλο κοινό και υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου».

ΜΙΑΣ ΠΕΝΤΑΡΑΣ TRIVIA

«Τι είναι η δολοφονία ενός ανθρώπου μπροστά στην πρόσληψή του;», αναρωτιέται ο Μπέρτολτ Μπρεχτ διασκευάζοντας το σατιρικό έργο του 1728, «Η Όπερα των Ζητιάνων» του Τζον Γκέι.

Ίδιος και απαράλλακτος η… Μάρλεν Ντίτριχ ήταν ο περιβόητος μαχαιροβγάλτης Μακίθ στην εξπρεσιονιστική, ιλαροτραγική σκηνοθεσία του Ρόμπερτ Ουίλσον, στο Παλλάς, το 2010.

Ακροδεξιές περίπολοι έκαναν τη βίαιη εμφάνισή τους σε διάφορα ευρωπαϊκά θέατρα με στόχο το κατέβασμα της «Όπερας της πεντάρας» από το 1928 μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν η πόρνη Τζένι πλάι στον Μακχίθ-Νίκο Κούρκουλο στην παράσταση του Ζυλ Ντασσέν το 1975, η οποία επαναλήφθηκε το 1993 με τους Καραμπέτη-Λαζόπουλο.

Όταν ο Στινγκ ερμήνευσε τον Μακίθ στο Μπρόντγουεϊ, είχε αφήσει ένα παχύ μουστάκι για τις ανάγκες του ρόλου. Στην τελευταία παράσταση, το ξύρισε επί σκηνής!