Τα τελευταία χρόνια έγινε ξεκάθαρο μέσα μου πως αυτά που με ενδιαφέρουν στο θέατρο είναι ο Xορός, δηλαδή διαφορετικοί άνθρωποι σε μια κοινή συνθήκη, και οι μαρτυρίες των ανθρώπων που συνήθως χάνονται μέσα στην καθημερινότητα ενώ με την φροντίδα του θεάτρου μπορούν να αναδειχθούν, όχι μόνο σαν ντοκουμέντο αλλά και σαν ατόφια ποίηση. Το έζησα από κοντά αυτό στο «Από πρώτο χέρι»). Τα τελευταία χρόνια λοιπόν δούλεψα πολύ με τη μέθοδο των συνεντεύξεων φτιάχνοντας πάντα παραστάσεις Χορού και όχι πρωταγωνιστών. Την ίδια εποχή όπως είναι φυσικό η ζωή έτρεχε και έτυχε να ζήσω από κοντά την ασθένεια και δυστυχώς το θάνατο της μητέρας της συντρόφου μου. Πυροδοτήθηκε μέσα μου μια υπαρξιακή αγωνία όχι μόνο σε συλλογικό επίπεδο αλλά τελείως προσωπικά. Κι άρχισα να παρατηρώ τους μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους. Το σώμα τους, το ρυθμό τους, το πείσμα τους, την ανάγκη τους να αφηγηθούν τα παλιά, τη στάση τους απέναντί σε αυτό που έρχεται και σε αυτό που αποχαιρετούν καθημερινά.
.JPG)
Διάβασα ξανά τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνό» για να βρω απαντήσεις. Στο δεύτερο, σοκαρίστηκα με τα λόγια που λέει ο Χορός των γερόντων στον γέροντα Οιδίποδα. Λόγια που συχνά στις παραστάσεις δεν "περνάνε" στο κοινό ή λόγια τα οποία εγώ τουλάχιστον δεν είχα προσέξει. Εμμονή έπαθα με αυτά τα λόγια. Αποφάσισα ότι πάση θυσία πρέπει να βρω έναν τρόπο να ακουστούν προσεχτικά και με όλο το νόημά τους. Παραθέτω, ενδεικτικά, κάποιους στίχους από το Τρίτο Στάσιμο του «Οιδίποδα επί Κολωνό» που στάθηκαν φράσεις-κλειδιά για μένα, στην –υπέροχη- μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη: «Χαρές δεν πρόκειται να δεις όπου η ζωή τραβάει σε μάκρος, πέρα απ’ το θεμιτό της μέτρο. Το να μην έχεις γεννηθεί, αυτό είναι το καλύτερο- το δεύτερο καλό, αν έχεις γεννηθεί, να πας το γρηγορότερο εκεί απ’ όπου βγήκες. Γιατί, μόλις περάσει η πρώτη νιότη, με την ανέμελή της αφροσύνη, ποίος, πες μου, ποίος μόχθος απέξω μένει; ποιός κάματος δεν μπαίνει στη ζωή μας; Φθόνος και στάσεις, μαλώματα και μάχες, φόνοι, και τελευταίο εκείνο το επονείδιστο, τα γηρατειά· άνευρα, άφιλα, ασυντρόφευτα, όπου του κόσμου τα χειρότερα κακά συγκατοικούν».
Tα ίδια λόγια συνάντησα σε ένα βιβλίο της Χάνα Άρεντ, το «Για την επανάσταση», όπου και αναφέρεται σε αυτό το στάσιμο. Δεν το θεωρώ τυχαίο. Υπάρχει κάτι βαθιά επαναστατικό σε αυτά τα λόγια. Ο Σοφοκλής λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Δεν μεμψιμοιρεί για τη ζωή και το θάνατο αλλά στην ουσία αναδεικνύει την αξία του “εδώ και τώρα”. Αυτήν την αξία, οι ηλικιωμένοι τη γνωρίζουν πολύ καλά. Σπάνια όμως τους δίνεται η ευκαιρία να τη διατυπώσουν. Όταν λοιπόν το Bios μου πρότεινε να συντονίσω ένα από τα εργαστήρια του, αποφάσισα να δουλέψω το θέμα των γηρατειών .Όλοι οι συμμετέχοντες ήταν νέοι ηθοποιοί . Ξεκινήσαμε να παίρνουμε συνεντεύξεις από ηλικιωμένους, με ερωτήσεις όπως "Πως αισθάνεστε τα γηρατειά;» Επισκεφτήκαμε οίκους ευγηρίας κι αναζητήσαμε λογοτεχνικά κείμενα σχετικά με το θέμα. Για όποιον ενδιαφέρεται, ένα έχω να πω: τα γηρατειά αρχίζουν όταν σε αφήνει ο έρωτας -ή όταν τον αφήνεις εσύ. Στις συνεντεύξεις, διατυπώθηκαν διάφορες σκέψεις περί γήρατος, όπως το «Τώρα δεν μπορείς να πεις δεν ξέρω», «Έχει ανοίξει μια σχισμή», «Τι φοβόμαστε; Μην αρρωστήσουμε και πέσουμε κάτω», «Το βράδυ που ξαπλώνω, αναρωτιέμαι: θα δω κανέναν εκεί;». Πήραμε συνέντευξη και από την βραβευμένη ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη –Ρουκ. Είπε τα εξής: «Πώς αισθάνομαι τα γηρατειά; Είναι η πρώτη φορά στη ζωή μου που μου συμβαίνει κάτι που δεν μπορώ να το χωνέψω. Εντάξει δεν είναι κάτι τραγικό να πούμε... Όπως λέω και σ’ ένα ποίημα:Δεν πονάω, δεν πεινάω, δε βρομάω… Αλλά αυτό (τα γεράματα) είναι μια ολόκληρη υπαρξιακή φιλοσοφία -αν αυτό το πράγμα υπάρχει, δεν ξέρω… γιατί πρέπει να κάνεις ασκήσεις κάθε μέρα για να μάθεις να ζεις όχι με το παρελθόν, όπως κάτι καημένα άτομα: «αχ θυμάμαι τότε…», ούτε με το μέλλον : «θα, θα, θα κάνω αυτό…», αλλά με το παρόν. Να εξονυχίζεις το παρόν όσο μπορείς και όσο είναι δυνατόν…. δηλαδή ψυχολογικά, διανοητικά, βιωματικά, να συγκεντρώνεσαι απόλυτα στο παρόν. Κι αυτό είναι πάρα πολύ δύσκολο - είναι ενάντια στη ανθρώπινη φύση- αλλά η προσπάθεια αρκεί να πούμε…» Κι όταν τη ρωτήσαμε «τι φιγουράρει πρώτο στη λίστα με τις ελλείψεις;», εκείνη μας απάντησε «Δεν το μάντεψες; Τα νιάτα κι ο έρωτας». Έκανα λοιπόν μια πρώτη περφορμανς μισής ώρας με βασικά υλικά τις συνεντεύξεις και το στάσιμο του «Οιδίποδα», με νέους όμως ηθοποιούς. Οι μισοί έφεραν ως εκπρόσωποι το λόγο των μεγάλων και οι άλλοι μισοί ήταν ο εαυτός τους. Επανέλαβα την ίδια φόρμα αλλά με ντόπιες καινούργιες συνεντεύξεις σε ένα σεμινάριο που έκανα στο Αγρίνιο με ερασιτέχνες ηθοποιούς στο Μικρό θέατρο της Κατερινας Καραδήμα, με την οποία έχουμε συνεργαστεί και στην προηγούμενη παράστασή μου, το «Από πρώτο χέρι».
Στόχος μου, όμως, ήταν να καταφέρω να φτιάξω μια παράσταση, στην οποία θα συνυπήρχαν νέοι και πραγματικά ηλικιωμένοι ηθοποιοί. Όταν με προσέγγισαν ο Ανέστης Αζάς και ο Πρόδρομος Τσινικόρης, οι νέοι καλλιτεχνικοί διευθυντές της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού θεάτρου, αναζήτησα συνταξιούχους ηθοποιούς και, μάλιστα, όχι εκείνους που είναι σε πρώτο πλάνο. Ο κύριος Ελπιδοφόρος Γκότσης, Πρόεδρος του Σωματείου Συνταξιούχων Ηθοποιών με βοήθησε πάρα πολύ σε αυτό. Κι έτσι, η τωρινή παράσταση έχει τους ηλικιωμένους ηθοποιούς της. Η μεγαλύτερη σε ηλικία είναι η κ. Φραντζέσκα Αλεξάνδρου -είναι 81 και μισό. Πήραμε ξανά συνεντεύξεις, συλλέξαμε μνήμες και μαρτυρίες τους κι αρχίσαμε τις πρόβες, χρησιμοποιώντας και κάποια ακόμη κείμενα (του Μπέργκμαν, της Αγγελάκη-Ρουκ, του Σελίν). Θέλω η ίδια η παράσταση να είναι ένα ντοκουμέντο. Να είναι το ντοκουμέντο αυτής της συνάντησης των δυο γενεών.
Η ύπαρξη των ηλικιωμένων ερμηνευτών άλλαξε πολύ τα πράγματα. Όλα τα γκροτέσκα στοιχεία που είχα προηγουμένως χρησιμοποιήσει, έμοιαζαν τώρα κουτά μπροστά στην αλήθεια αυτών των προσώπων. Επίσης, η σύγκρουση νέων και ηλικιωμένων είναι κάτι που δεν με ενδιαφέρει καθόλου. Άλλωστε δεν συνέβαινε καμιά τέτοια σύγκρουση στην πρόβα. Αντιθέτως, αυτό που συνέβαινε ήταν πως κάθε φορά που οι μεγαλύτεροι έφεραν μια μαρτυρία ή έκαναν μια δράση, μας πλημμύριζε η συγκίνηση, η βαθιά περίσκεψη για τη ζωή μας. Η μόνη μας σύγκρουση είναι με το θάνατο και τον εαυτό μας. Τα σκηνικά και τα κουστούμια μας είναι τελείως απλά και απολύτως συνδεδεμένα με τη δραματουργία. Η σκηνή ξεκινά ως έχει, σαν ένα θέατρο. Οι νέοι φέρνουν στη σκηνή τους ηλικιωμένους και εκείνοι στο πρώτο μέρος μιλούν για το πώς αισθάνονται τα γηρατειά με πολύ χιούμορ και αυτοσαρκασμό. Χρησιμοποιούνται αποσπάσματα των συνεντεύξεων που έχουμε πάρει, οι ηλικιωμένοι παραθέτουν μνήμες, φωτογραφίες και ντοκουμέντα από τη δική τους ζωή και, με μια βουτιά στο παρελθόν και πιάνοντας το νήμα του εαυτού τους, μας μιλούν και για το παλιό ελληνικό θέατρο. Η σκηνή έπειτα μεταμορφώνεται για λίγο σε έναν εσωτερικό χώρο (γηροκομείο ή σπίτι) και όλοι οι ηθοποιοί, σαν ένας ενιαίος Χορός, αναπαριστούν το τι συμβαίνει στο σώμα και την ψυχή μας μεγαλώνοντας. Χρησιμοποιούμε εδώ κείμενα του Αργύρη Χιόνη, της Μαργαριτας Καραπάνου, του Αντον Τσέχωφ… Φτάνουμε έτσι, στο τέλος, στη μεγάλη έξοδο του θανάτου με μια απλή συντροφική τελετουργία εμπνευσμένη από την νεκρική τελετή των Ελεφάντων, βάσει ενός πανέμορφου κειμένου του Αντόνιο Ταμπούκι και στο συγκλονιστικό στάσιμο του Σοφοκλή, με το οποίο κλείνει η παράσταση -δεν θα σας αποκαλύψω όμως το «πως». Αισθάνομαι ότι αυτοί οι τόσο σπουδαίοι άνθρωποι και ηθοποιοί, με όλο το βάρος των χρόνων τους, μέσα από αυτή την παράσταση, για την οποία χρειάστηκε να δουλέψουν με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο από αυτόν που είχαν συνηθίσει, μας κάνουν δώρο ένα υπέροχο μάθημα ζωής –αυτό το «μάθημα» ελπίζω να αποκαλύψει η παράστασή μας.
Η Γεωργία Μαυραγάνη ανεβάζει την παράσταση «Το Γήρας-Ένα Χορικό» στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου από τις 28/11 έως τις 27/12. Η επόμενη παράστασή της θα είναι «Οι αναστατώσεις του οικότροφου Τέρλες» του Ρόμπερτο Μούζιλ στο θέατρο Πόρτα (από τις 24/2), ενώ μια παλιότερη παράστασή της, το «Από πρώτο χέρι», θα επαναληφθεί στο Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδος-Θέατρο Μονής Λαζαριστών (στις 11-20/3).
Ταυτότητα παράστασης «Το Γήρας-Ένα Χορικό»
Σύνθεση - Επιμέλεια κειμένου: Γεωργία Μαυραγάνη, Ομάδα Happy End
Σκηνοθεσία- μουσική επιμέλεια: Γεωργία Μαυραγάνη
Σκηνικά – Κοστούμια: Άρτεμις Φλέσσα
Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας
Βοηθός σκηνοθέτη - οργάνωση παραγωγής: Ράνια Κελαϊδίτη
Βοηθός παραγωγής: Ματίνα Γράφου
Διανομή:
Ναζίκ Αϊδινιάν, Φραντζέσκα Αλεξάνδρου, Χρυσή Βιδαλάκη, Ηλίας Κατέβας, Μαντώ Κεραμυδά, Δημήτρης Κερεστεντζής, Μάγδα Λέκκα, Δήμητρα Μητροπούλου, Δημήτρης Μπικηρόπουλος, Μάριος Παναγιώτου, Ελίνα Ρίζου
Φωτογράφος παράστασης: Kάρολ Τζάρεκ
Περισσότερες πληροφορίες
Το γήρας - Ένα χορικό
Παράσταση-ντοκουμέντο για το συχνά αποσιωπούμενο θέμα των γηρατειών. Ένας εξαμελής χορός νέων ηθοποιών συναντά στη σκηνή έναν ισάριθμο χορό ηλικιωμένων.
