Ο Αμερικανός σκηνοθέτης και εικαστικός Ρόμπερτ Ουίλσον μεταμόρφωσε δύο σούπερ σταρ σε διασκεδαστές/θαυματοποιούς και κατέθεσε, στα 72 του χρόνια, μία (ακόμη) εμβληματική παράσταση, το «The old woman» που είδαμε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, την προηγούμενη Πέμπτη.
Παίρνεις δύο πασίγνωστους καλλιτέχνες, τους κάνεις αγνώριστους με το μακιγιάζ, τους βάζεις να στήνουν φάρσες και να επαναλαμβάνουν φράσεις, ενώ εσύ αλλάζεις φωτισμούς. Κάποιος θα μπορούσε να ξεμπερδέψει έτσι επιδερμικά με τον Ρόμπερτ Ουίλσον και την τελευταία του παράσταση. Όμως το «The old woman» φαντάζει σαν μια πολύ πιο δαιδαλώδης και ύπουλη μετα-θεατρική χειρονομία, προορισμένη να προκαλέσει σκέψη και περίσκεψη, αμηχανία, πλήξη, ακόμη και εκνευρισμό.
Παρουσιάστηκε ως διά μαγείας στο πολύπαθο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών – ο Γιώργος Λούκος το ενέταξε στο πρόγραμμα την τελευταία στιγμή. Η παρουσίασή του έφερε την αίγλη και τα κέρδη που είχαν οι παλιές χρυσές εποχές του Θεόδωρου Κρίτα, όταν ο σπουδαίος αυτός ατζέντης μετακαλούσε τα Μπολσόι και τον Νουρέγιεφ. Τα εισιτήρια εξαντλήθηκαν αμέσως, ο υπουργός Πολιτισμού και πλήθος επωνύμων έδωσαν το «παρών», ενώ τροφή για ρεπορτάζ αποτέλεσε το πού και με ποιους συνέφαγαν οι δύο πρωταγωνιστές, ο θρυλικός χορευτής Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ και ο χολιγουντιανός ηθοποιός Γουίλεμ Νταφόε.
Το «Τhe old woman», όμως, μια από τις καλύτερες, όπως αποδείχτηκε, παραστάσεις του Αμερικανού σκηνοθέτη και εικαστικού, ήταν κι ένα μεγάλο καλλιτεχνικό γεγονός, μια αξιομνημόνευτη θεατρική εμπειρία κόντρα στη φτήνια, στο λαϊκισμό και στην έκκληση για εύπεπτο θέαμα που μας απειλεί.
Όπως είχε συμβεί και στην ιστορική σκηνοθεσία της όπερας «Ο Αϊνστάιν στην παραλία» (1976), η οποία βρίθει αλλόκοτων έμμεσων αναφορών στο βίο του μεγάλου επιστήμονα, έτσι κι εδώ ο Ουίλσον καταθέτει έναν απόλυτα προσωπικό, sui generis στοχασμό για τον άγνωστο Ρώσο πρωτοπόρο συγγραφέα Δανιήλ Χαρμς (1905-1942). «Έτσι ξεκινά η πείνα. Το πρωί ξυπνάς και νιώθεις ζωντάνια. Μετά αρχίζει η αδυναμία. Μετά η πλήξη. Μετά χάνεται η δύναμη της γρήγορης σκέψης.
Μετά έρχεται η γαλήνη. Και μετά αρχίζει ο τρόμος». Με αυτά τα λόγια δίνει το σήμα εκκίνησης στο «The old woman», εν είδει μεταφυσικού μνημόσυνου για τον Χαρμς, ο οποίος πέθανε από ασιτία στις φυλακές όπου τον είχε πετάξει το σταλινικό καθεστώς, όπως ο Μπαρίσνικοφ χώνει τον Νταφόε σε μια υπερμεγέθη κόκκινη βαλίτσα. Δεν έχει, όμως, νόημα να εκλογικεύεις ένα θέαμα που αντιστρατεύεται τη λογική. Γιατί το «Τhe old woman», μέσα από την αδιαπραγμάτευτη ομορφιά του, εγκαλεί τον υπερρεαλισμό της μεταφυσικής και την ποιητική των ονείρων, προτείνοντάς τα ως αντικομφορμιστική θεολογία, όπως συμβαίνει στα έργα του Μπέκετ.
Όταν οι δύο αγέρωχοι πρωταγωνιστές σταμάτησαν για λίγο τις πλάκες και είπαν, απευθυνόμενοι στο υπερπέραν, «σώσε με, άσε με να αναπνεύσω», προσωπικά ένιωσα
δέος απέναντι σ’ αυτή την παράσταση-έργο τέχνης. Δεν το περίμενα. Η πρόσφατη «Οδύσσειά» του στο Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας με είχε απογοητεύσει. Στο «Τhe old woman» βρήκα ξανά τον Ουίλσον: ένα σκηνοθέτη ζωντανό μύθο του παγκόσμιου θεάτρου. Αν το θέατρο έχει τους δικούς του δώδεκα θεούς, ο Ουίλσον είναι σίγουρα ένας από αυτούς.
