Ο «αλχημιστής του βλέμματος», ο «σκηνοθέτης της χίμαιρας» είναι μόνο μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που συνοδεύουν τον 54χρονο Καναδό Ρομπέρ
Λεπάζ. Για πρώτη φορά θα δούμε στην Ελλάδα παράστασή του, και συγκεκριμένα ένα από τα σημαντικότερα one-man-show που έχει σκηνοθετήσει. Πρόκειται για το αυτοβιογραφικό «The far side of the moon», με πρωτότυπη ηχητική επένδυση από την ιέρεια της ηλεκτρονικής μουσικής Λόρι Άντερσον και τον ταλαντούχο ηθοποιό Ιβ Ζακ σε ένα ρεσιτάλ μεταμορφώσεων. Υπάρχουν, ωστόσο, ακόμη πολλά που αξίζει να γνωρίζετε για τον οραματιστή από το Κεμπέκ.
Εργο-σταθμός στην ιστορία του σύγχρονου θεάτρου, το «The far side of the moon» του Ρομπέρ Λεπάζ (2000) καταφθάνει –επιτέλους– στα μέρη μας, αφού έχει περιοδεύσει σε περισσότερες από 45 χώρες κι έχει αποσπάσει με την κινηματογραφική του μεταφορά υποψηφιότητα για Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας το 2003. Με το θέμα του να παραπέμπει αμυδρά στις sci fi ελεγείες του Κιούμπρικ και του Ταρκόφσκι, και με φόντο τον Ψυχρό Πόλεμο και την αντιμαχία Ρωσίας και Αμερικής για την κατάκτηση του Διαστήματος, το «Far side of the moon» αφηγείται την οδύσσεια του πένθους και την έριδα δύο σαραντάρηδων αδερφών, μετά το θάνατο της μητέρας τους. Σημειώστε ότι για τον ίδιο τον Λεπάζ η συγκεκριμένη παράσταση είναι η πιο αγαπημένη της καριέρας του, παρότι όσο την επεξεργαζόταν έχασε τη μητέρα του. Αστροναύτες κι επιστήμονες, μητέρες και παιδιά, όλα τα πρόσωπα της παράστασης, ενσαρκώνονται από έναν και μόνο ηθοποιό, τον ταλαντούχο Καναδό Ιβ Ζακ και alter ego του σκηνοθέτη. η συμπαντική του αιώρηση στο φινάλε είναι μία από τις πιο συγκινητικές σκηνές που έχουν δημιουργηθεί ποτέ στο θέατρο. Τα νέα τεχνολογικά μέσα και οι βιντεο-προβολές, η αφήγηση και η μαριονέτα, τα σκηνικά αντικείμενα που αποκτούν ξαφνικά τη δική τους «ζωή» και το χοροθέατρο γίνονται «ένα» σε αυτό το μεταφυσικό, κάποτε παιγνιώδες και διασκεδαστικό και κάποτε βαθιά μελαγχολικό και υπαρξιακό σκηνικό ταξίδι. Διαστημικές κάψουλες κι εσωτερικά σπιτιών, η σύγχρονη Ιστορία και το προσωπικό δράμα, η σαγήνη της Σελήνης και τα μυστήρια της ανθρώπινης ύπαρξης διασταυρώνονται και συνθέτουν τον πυρήνα αυτής της παράστασης, για χάρη της οποίας η σκηνή μεταμορφώνεται –σαν πραγματική laterna magica– σε ένα πρωτόγνωρο σύμπαν υπό τους ήχους της Λόρι Άντερσον.
Μια μυστηριώδης, εξάλλου, περίπτωση δημιουργού είναι και ο ίδιος ο Ρομπέρ Λεπάζ. Η μυθιστορηματική ζωή του είναι αντάξια της διεθνούς φήμης του, ενώ η δύσκολη νιότη του συνιστά τη βασική δεξαμενή ιδεών για την αυτοβιογραφική δραματουργία του. Κανείς στη γενέτειρα του Λεπάζ, το γαλλο-αμερικανικό Κεμπέκ, δεν φανταζόταν ότι το ντροπαλό και μανιοκαταθλιπτικό αγόρι του ’60 θα ξεπερνούσε τον συμπλεγματικό εαυτό του και θα μεταμορφωνόταν σε ρηξικέλευθο σκηνοθέτη με πολυάριθμες διακρίσεις και «πρέσβη» της θεατρικής πρωτοπορίας σε όλον τον κόσμο. Το 1963 ο εξάχρονος Ρομπέρ έχασε μεμιάς όλες τις τρίχες του σώματός του από μια σπάνια μορφή αλωπεκίασης. Οι φήμες, μάλιστα, τον θέλουν να διατηρεί μέχρι σήμερα μια τεράστια συλλογή από φαντεζί αλλά και «καθημερινές» περούκες, ενώ η απώλεια των βλεφάρων και το κατάλευκο –σχεδόν διάφανο– δέρμα του συνεχίζουν να προσδίδουν στο παρουσιαστικό του μια απόκοσμη αίσθηση. Όπως έχει σχολιάσει μία από τις ηθοποιούς του: «Ο Ρομπέρ θυμίζει αξιαγάπητο εξωγήινο με τον οποίο θα ήθελες πολύ να γίνετε φίλοι».
Όμως η ασθενική του εμφάνιση είχε ως αποτέλεσμα μια πολύ δύσκολη εφηβική ηλικία, καθώς έπρεπε να υπομείνει το ανελέητο «κράξιμο» των συμμαθητών του. Η αλυσιδωτή αντίδραση ήταν σχεδόν αναμενόμενη: ο Ρομπέρ απέκτησε σοβαρά προβλήματα συμπεριφοράς και κατάθλιψης. «Άγγιξα την παράνοια στην ηλικία των δεκατεσσάρων ετών, ύστερα από ένα οπιούχο τσιγαριλίκι το οποίο κόντεψε να με στείλει στον τάφο» εξομολογείται ο ίδιος. Πέρασε τρία χρόνια υποφέροντας από κρίσεις πανικού και αγοραφοβίας, οι οποίες τον έκλεισαν στο ίδιο του το υπνοδωμάτιο. Η συμμετοχή του όμως, μετά την πίεση της αδερφής του, σε μια σχολική παράσταση –ερμήνευε έναν αστείο επιστήμονα– τον «έσωσε». Ο Λεπάζ είχε ανακαλύψει το θέατρο και το θέατρο έναν από τους πιο ριζοσπαστικούς σκηνοθέτες του.
Ήδη με τις πρώτες του παραστάσεις στις αρχές του ’80, στα καφέ-μπαρ του Κεμπέκ, οι θεατρόφιλοι αιφνιδιάστηκαν από την ιδιόμορφη σκηνική γλώσσα του, την οργιώδη φαντασία και την παιγνιώδη διάθεση με την οποία διαχειριζόταν περίπλοκα ζητήματα της ύπαρξης. Με την «Τριλογία του Δράκου» (1985), ένα εξάωρο φαντασμαγορικό κινέζικο έπος, το οποίο δημιούργησε χωρίς να έχει ποτέ του επισκεφθεί την Κίνα, αλλά αντλώντας έμπνευση από την Chinatown του Κεμπέκ και την ιστορία ενός τζογαδόρου θείου του (!), ο Λεπάζ κατέκτησε την παγκόσμια αναγνώριση και θεωρήθηκε «ο νέος Πίτερ Μπρουκ». Ο «Πολυγράφος» του 1987 λειτούργησε σαν θεατρικό ξόρκι για το πένθος, καθώς περιέγραφε την άγρια δολοφονία μιας ηθοποιού της ομάδας του, για το θάνατο της οποίας θεωρήθηκε ύποπτος μέχρι να εντοπιστεί ο αληθινός ένοχος.
Μολονότι σκηνοθέτησε έργα του Σαίξπηρ και του Στρίντμπεργκ, οι παραστάσεις-σημεία αναφοράς στην πορεία του Λεπάζ είναι εκείνες που βασίζονται σε δικές του δραματουργικές συνθέσεις, όπως η πολυβραβευμένη «Βελόνες και όπιο» του 1991 για την εξάρτηση από παραισθησιογόνες ουσίες και την εμμονή σε ατελέσφορες ερωτικές σχέσεις, με τη ζωή του Ζαν Κοκτό, του Μάιλς Ντέιβις αλλά και τη δική του να διασταυρώνονται. Το 1994, ύστερα από ένα ταξίδι στη Χιροσίμα, ο Λεπάζ και η νεο-ιδρυθείσα τότε ομάδα του Ex Machina δημιούργησαν το επτάωρο θέαμα για τα σύγχρονα ολοκαυτώματα «Χιροσίμα ή Οι επτά παραπόταμοι στο δέλτα του Ότα», στο οποίο οι ιστορίες επιζώντων από το Άουσβιτς συνδέονταν με εκείνες όσων γλίτωσαν από την πρώτη ατομική βόμβα. Μεγάλης κλίμακας θέαμα ήταν και το «Image Mill» του 2008 για τα 400ά γενέθλια της πόλης του Κεμπέκ: μια υπαίθρια εγκατάσταση με βιντεο-προβολές, η οποία επί σαράντα νύχτες διέτρεχε μέσα σε σαράντα λεπτά τέσσερις αιώνες ιστορίας. Από εκεί και πέρα, οι επιτυχημένες συνεργασίες του με τον Πίτερ Γκάμπριελ, τη Λόρι Άντερσον, το Cirque du Soleil, τη Σιλβί Γκιλέμ, τον Ράσελ Μάλεφαντ και τον Αλεξάντερ ΜακΚουίν, αλλά και οι αποτυχημένες πρεμιέρες παραστάσεών του, λόγω των απίστευτων χαοτικών τεχνικών απαιτήσεων που ο ίδιος εγείρει την τελευταία στιγμή (!), τα προσωπικά του σόλο, όπως το αριστουργηματικό «Andersen Project» με θέμα τη ζωή και τα έργα του Δανού παραμυθά, αλλά και οι πολυπρόσωπες παραγωγές όπερας που σκηνοθετεί, συνθέτουν το πορτρέτο αυτού του πολυσχιδούς εικονοκλάστη καλλιτέχνη.
«Είναι ένας πραγματικός οραματιστής. δημιουργεί θέατρο για ανθρώπους που δεν τους αρέσει το θέατρο» έχει δηλώσει για τον αγαπημένο του φίλο και συνεργάτη ο Πίτερ Γκάμπριελ, ο οποίος σκηνοθέτησε και τις δύο μεγάλες περιοδείες του τραγουδοποιού. Ο Γκάμπριελ υπερθεματίζει διαπιστώνοντας πως «ο Λεπάζ είναι τόσο ισχυρός καταλύτης για το θέατρο της εποχής μας όσο και ο Πίτερ Μπρουκ». Μολονότι ο ίδιος ο Λεπάζ θεωρεί βασική πηγή έμπνευσής του το χοροθέατρο της Πίνα Μπάους, η προσωπική του πορεία και η μεταμόρφωση από προβληματικό παιδί σε πρωτοπόρο καλλιτέχνη θυμίζουν εκείνη ενός άλλου μεγάλου σκηνοθέτη του θεάτρου των εικόνων με μια εξίσου δυσλειτουργική νιότη, του Αμερικανού Ρόμπερτ Ουίλσον. Σήμερα, πάντως, ο Λεπάζ δηλώνει με λακωνικό τρόπο ότι έχει πλέον κατακτήσει την ισορροπία που στερήθηκε στη νιότη του: «Συζώ με έναν άντρα κι έχω ένα σκύλο. Έχω μια κανονική ζωή, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό».
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών 12-16/10
