© Μουσείο Μπενάκη / Λεωνίδας Κουργιαντάκης
Την Τρίτη 11 Φεβρουαρίου (8 μ.μ.), στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, εγκαινιάζεται η έκθεση "Η Αφρική ανάμεσά μας". Η έκθεση αποτελεί μέρος της Πράξης "Οι Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και η Σύγχρονη Δημιουργία", που έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα "ΑΤΤΙΚΗ" του ΕΣΠΑ 2021-2027, συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και θα διαρκέσει από την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου έως την Κυριακή 25 Μαΐου 2025.
Μια πρόσφατη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. "Η Αφρική ανάμεσά μας" είναι μια έκθεση συμμετοχική, η οποία φέρνει σε πρώτο πλάνο την αφροδιασπορική κοινότητα της Ελλάδας. Είναι σχεδιασμένη από, για και μαζί με πάνω από τριάντα μέλη της κοινότητας και πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA.
"Η Αφρική ανάμεσά μας" είναι μια αμφίδρομη και ανθρωποκεντρική έκθεση, με δύο αναγνώσεις: ανάλογα με τη διαδρομή που θα επιλέξει ο επισκέπτης, μπορεί να τη "διαβάσει" από τους ανθρώπους προς τα αντικείμενα, ή από τα αντικείμενα προς τους ανθρώπους.
Παρά την πληθώρα των αντικειμένων που παρουσιάζονται, όλα προερχόμενα από τη Συλλογή John Phillipson, "Η Αφρική ανάμεσά μας" δεν είναι μια έκθεση αφρικανικής τέχνης. Χρησιμοποιεί τα αντικείμενα ως μεσάζοντες για να ακούσουμε ιστορίες ανθρώπων. Το σύνολο των αντικειμένων και των μαρτυριών που αποτελούν τον πυρήνα της έκθεσης πλαισιώνεται από τριάντα και πλέον δράσεις, εκδηλώσεις, περφόρμανς, ξεναγήσεις, μουσικές παραστάσεις, εργαστήρια και συζητήσεις, αλλά και από μια "αναδυόμενη" (pop-up) έκθεση καλλιτεχνών αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
"Η Αφρική ανάμεσά μας" απευθύνεται σε κάθε επισκέπτη με διάθεση να "γνωρίσει" από κοντά τα έργα, και μέσω αυτών, πολιτισμικά και ιστορικά στοιχεία για την Αφρική – ψήγματα γνώσης σε σχέση με το μέγεθος και τον πλούτο της ηπείρου. Εξίσου όμως, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει από κοντά ανθρώπους αφρικανικής κουλτούρας που γεννήθηκαν ή/και ζουν στην Ελλάδα. Ειδικότερα, η έκθεση παρουσιάζει τον πλούτο της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια, ηχητικό και οπτικό υλικό, αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν. Υποστηρίζει την καθολική αλήθεια ότι τα αντικείμενα μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες που μας ενδυναμώνουν και βοηθούν να χτίσουμε ισχυρές κοινότητες.
Η επιμελητική προσέγγιση της έκθεσης
Η Σοφία Χανδακά, Επιμελήτρια Συλλογών των Πολιτισμών του Κόσμου στο Μουσείο Μπενάκη, και ο Μιχάλης Αφολαγιάν, ιδρυτής του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA, συνεργάστηκαν συστηματικά με 10 ακόμα μέλη της κοινότητας για την παραγωγή της έκθεσης, ενώ τουλάχιστον 50 ακόμα σύγχρονοι δημιουργοί αφρικανικής καταγωγής θα συμμετάσχουν στις προγραμματισμένες εκδηλώσεις.
H πολυδιάστατη έκθεση "Η Αφρική ανάμεσά μας" επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας των ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής, οι οποίοι, όπως πολλοί έλληνες με μεταναστευτική καταγωγή, παραμένουν συχνά εκτός του ενδιαφέροντος των ελληνικών μουσείων και της κοινωνίας γενικότερα.
Πρόκειται για ένα επιμελητικό εγχείρημα συν-σχεδιασμού της έκθεσης και συν-δημιουργίας νέας γνώσης που ξεπερνά την αυθεντία του επιμελητή και επιδρά ως εργαλείο εκδημοκρατισμού. Για πρώτη φορά πραγματοποιείται στην Ελλάδα μια έκθεση με τόσο καινοτόμο σύλληψη και υλοποίηση προγράμματος.
"Η Αφρική ανάμεσά μας" αποτελεί την κατάληξη του ερευνητικού έργου ενεργής συμμετοχής κοινοτήτων με τίτλο "Αφρικανισμοί", μια πρωτοβουλία του Τμήματος "Πολιτισμοί του Κόσμου" του Μουσείου Μπενάκη που ξεκίνησε το 2021. Ύστερα από πρόσκληση της επιμελήτριας του Τμήματος, το ANASA ανέλαβε την "πολιτιστική διαμεσολάβηση" προκειμένου να προσκληθούν μέλη της κοινότητας ώστε να συμβάλουν ενεργά στην δημιουργία νεόυ περιεχομένου. Καταρχάς δημιουργήθηκε μια Συμβουλευτική Επιτροπή από ενεργά μέλη των αφρικανικών κοινοτήτων πρώτης και δεύτερης γενιάς της Αθήνας, με την οποία πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις για τα αντικείμενα της συλλογής, την ιστορία τους και τις αναμνήσεις που προκαλούν στους ανθρώπους. Οι ίδιοι άνθρωποι είναι οι παρουσιαστές των αντικειμένων μέσα στην έκθεση. Επιπλέον, δώδεκα αφηγητές αφρικανικής καταγωγής που ζουν ή γεννήθηκαν στην Ελλάδα, και τέσσερις Έλληνες που ζουν ή έζησαν σε αφρικανικές χώρες, αφηγούνται τις ιστορίες τους και παρουσιάζονται στην έκθεση.
Στους χώρους της έκθεσης γεφυρώνονται πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και τίθενται σημαντικά θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη μαυρότητα, την πολιτειότητα, την ιθαγένεια, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, ενώ προβάλλεται παράλληλα ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
Η επιμελήτρια Σοφία Χανδακά αναφέρει χαρακτηριστικά: "Η συνδημιουργία αποτελεί κεντρικό στοιχείο της έκθεσης από τη σύλληψή της. Η διαδικασία γνωριμίας και συνεργασίας με την κοινότητα απαιτεί χρόνο, και διάθεση εκ μέρους της επιμελήτριας να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και λειτουργεί, να "ξεμάθει” τη θέση/σχέση της με τα αντικείμενα, τη γνώση και το αφήγημα της έκθεσης και να λειτουργήσει ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, που προφανώς περιλαμβάνει διαφορετικές φωνές και απόψεις. Να ακούσει και να μοιραστεί, ώστε να χτίσει σταθερές και ουσιαστικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους ανθρώπους που έχει προσκαλέσει να συμμετάσχουν στον σχεδιασμό της έκθεσης. Ο επιμελητής γίνεται διαμεσολαβητής και το περιεχόμενο της έκθεσης δημιουργείται συλλογικά".
Διαβάστε Επίσης
Ο Μιχάλης Αφολαγιάν συμπληρώνει: "Θέλησαμε να αφηγηθούμε κάποιες από τις ιστορίες της Μαύρης διασποράς στην Ελλάδα, ιστορίες που μας δείχνουν τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος και την πανανθρώπινη ανάγκη για κάτι καλύτερο με αφορμή κάποια αντικείμενα, που, ενώ έχουν την ιστορία τους, ξυπνούν ωστόσο μνήμες και αφηγούνται μια παράλληλη ζωντανή ιστορία. Προφορικές παραδόσεις που αποκαλύπτουν στοιχεία της ταυτότητάς μας. Οι μνήμες αυτές μας ταξιδεύουν στην Αφρική που βρίσκεται ανάμεσά μας. Αφανείς ήρωες που κτίζουν τον δρόμο για τη νέα γενιά και τη βοηθούν να ορίσει την ταυτότητά της αλλά και δίνουν την ευκαιρία να γνωριστούμε όλοι μεταξύ μας λίγο καλύτερα".
Συνεργασίες και συνέργειες
Με όχημα τον προφορικό λόγο και συντελεστές τους ανθρώπους, η έκθεση "Η Αφρική ανάμεσά μας" επιχειρεί μια πρώτη καταγραφή της αφροδιασπορικής παρουσίας στην Ελλάδα.
- Σε συνεργασία με το Ελληνικό Φόρουμ Μεταναστών (migrant.gr), καταρτήθηκε ένα χρονολόγιο της αφροδιασπορικής παρουσίας από τη δεκαετία του 1960 και μετά. Το αρχείο που εκτίθεται στο χρονολόγιο της έκθεσης παραχωρήθηκε προσωρινά και αφιλοκερδώς στο Μουσείο Μπενάκη από το ΕΦΜ.
- Το Our Stories – Μαρτυρίες Προφορικής Ιστορίας (ourstories.gr), ένα ερευνητικό έργο καταγραφής ιστοριών μεταναστών, παραχώρησε κάποιες από τις αφηγήσεις, και η δημιουργός του Σεμπένε Ισέτε επιμελήθηκε τις περισσότερες από τις νέες συνεντεύξεις που παρουσιάζονται στην έκθεση.
- Ο Αντώνης Χαλδαίος, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ, παρουσιάζει ιστορίες ελλήνων της Αφρικής, στο πλαίσιο της μακροχρόνιας έρευνάς του.
- Zoe Cormack, Επιμελήτρια Έργου στο Βρετανικό Μουσείο, ανέλαβε την αρχική έρευνα και μελέτη των αντικειμένων, σε συνεργασία με την επιμελήτρια Σοφία Χανδακά.
- Ο μουσικός MC Yinka, ειδικά για την έκθεση συνθέτει ένα πρωτότυπο ηχοτοπίο με τίτλο Ηχητικές Διαστάσεις Αφρικανικής Διασποράς, που περιλαμβάνει αποσπάσματα από ομιλίες, φωνητικά και μουσικές ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
- Στο πλαίσιο της συνεργασίας του Μουσείου Μπενάκη με την ΕΡΤ και το Κosmos 93,6, πραγματοποιήθηκε η ηχογράφηση μιας σειράς προσωπικών αφηγήσεων μερικών από τους μουσικούς που συμμετέχουν στο πρωτότυπο ηχοτοπίο. Οι συνεντεύξεις για την καταγραφή αυτών των αφηγήσεων πραγματοποιήθηκαν από τους δημοσιογράφους και παραγωγούς του Kosmos Λεωνίδα Αντωνόπουλο, Γιάννη Δημητριάδη και Γιώργο Μουχταρίδη.
- Ο επισκέπτης της έκθεσης μέσω ενός QR code συνδέεται με την πλατφόρμα ERTεcho όπου ακούει τις αφηγήσεις των Αφροελλήνων καλλιτεχνών MC Yinka (Μανώλης Αφολάνιο), Ζερόμ Καλούτα, Ίντρα Κέιν, Ξένιας Ντάνια, Νέγρου του Μοριά–Black Morris (Kevin Ansong), Άννας Πασπάτη, ADEDEJΙ (Adédèjì Adetayo) και Ladele (Μαρία Λάντελε).
Λίγα λόγια για τον συλλέκτη
Ο John Phillipson ήταν ελληνοκαναδός μηχανικός μεταλλείων και εξερευνητής γεωλόγος, πολυμαθής και μανιώδης συλλέκτης, αλλά και καταξιωμένος μεταφραστής της ποίησης του Κ. Π. Καβάφη. Είχε την έδρα του στην Αφρική από τη δεκαετία του 1960 και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας σε διάφορες χώρες της ηπείρου, με βάση κυρίως την Κένυα. Έζησε επίσης στη Μοζαμβίκη και στο Γιαουντέ του Καμερούν. Συγκρότησε το μεγαλύτερο μέρος της Συλλογής κατά τη δεκαετία του 1990. Απεβίωσε το 2015 και η συλλογή του δωρήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη, στη μνήμη του, από τη σύζυγό του Connie, εκπληρώνοντας τη βαθιά προσωπική επιθυμία του συλλέκτη να προωθήσει την εκτίμηση των πολιτισμών και των καλλιτεχνικών εξελίξεων της Αφρικής στην Ελλάδα, τη χώρα όπου γεννήθηκε.
Παράλληλες εκδηλώσεις
Περισσότερες πληροφορίες
Η Αφρική ανάμεσά μας
Μια πρόσφατη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. Μια έκθεση συμμετοχική δίνει φωνή και ορατότητα στην αφροδιασπορική κοινότητα της Ελλάδας, σχεδιασμένη από, για και μαζί με πάνω από τριάντα μέλη της κοινότητας. Η έκθεση παρουσιάζει τον πλούτο της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια, αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν. Στους χώρους της έκθεσης επιχειρείται να γεφυρωθούν πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και να τεθούν "δύσκολα" θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη μαυρότητα, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία.
