© Abderrahim Annag
Διάβασα το βιβλίο του Abdellah Taïa "Η ζωή με το δικό σου φως" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις, στην πολύ καλή μετάφραση του Δημήτρη Δημακόπουλου, μονορούφι. Ένιωσα σαν να ακούω τη μητέρα του, καθώς διηγείται, με τη δυνατή, διαρκώς κραυγάζοντας, όπως μαθαίνουμε, φωνή της τρεις στιγμές από τη ζωή της, από μια φτωχή αγροτική περιοχή του Μαρόκου ως την πόλη, από το 1954 ως το 1999. Αλλά και διαβάζοντας ταυτόχρονα ένα μανιφέστο για το τι σημαίνει να κατάγεσαι από εκείνη τη μητέρα, από εκείνο το περιβάλλον, να είσαι φτωχός γκέι Άραβας, να θέλεις να γίνεις συγγραφέας. Θέλησα αμέσως να μάθω περισσότερα για τον συγγραφέα Abdellah Taïa, για τον άμεσο, επιδραστικό τρόπο που, όπως διαισθάνεσαι ήδη διαβάζοντάς το πρώτο από τα βιβλία του που μεταφράζεται στα ελληνικά, κάνει τη ζωή του λογοτεχνία.
Στον απόηχο της ακροδεξιάς στροφής (και) στη Γαλλία και μπαίνοντας σε μήνα Pride, το να τον ακούς να μιλά για το πως τον επηρέασε η μητέρα του και η αδελφές του, το "σωστό σχολείο", το πώς επιβίωσε εκείνη αλλά και ο ίδιος ξεπερνώντας τους βιασμούς του όταν μεγάλωνε πιστεύοντας ότι είναι ο μόνος γκέι στο Μαρόκο, είναι ένα επίκαιρο μάθημα ζωής. Μια διαφωτιστική, διαφορετική ματιά στο τι είναι λογοτεχνία, φεμινισμός, ελευθερία, αποκιοκρατία σήμερα. Το γιατί πρέπει υποστηρίξουμε (και) τη λογοτεχνία ως δημοκρατικό χώρο για όλους.ες.α και δεν πρέπει να το βάζουμε κάτω γιατί οι φωνές μας έχουν σημασία.
Σε ποιό βαθμό το "Η ζωή με το δικό σου φως", με το οποίο συστήνεται η δουλειά σου στο αναγνωστικό κοινό της Ελλάδας, είναι μια (αυτο)βιογραφία της μητέρας σου;
Δεν γράφω μυθοπλασία, καθαρή μυθοπλασία. Δεν με ενδιαφέρει κάτι τέτοιο. Γράφω πάντα από τη ζωή γύρω μου και μέσα μου. Από αυτό που έχει ήδη γραφτεί στην πραγματικότητα. Βρίσκω τις σωστές ιστορίες για να φτιάξω βιβλία μέσα μου στις άλλες ζωές που συμβαίνουν ακριβώς μπροστά στα μάτια. Φυσικά, μου παίρνει πολύ καιρό να καταλάβω τι πραγματικά συμβαίνει στον κόσμο μας και, στη συνέχεια, να πράξω. Αλλά, ενστικτωδώς, εμπιστεύομαι τη ζωή και συνεχίζω να κοιτάζω, να βλέπω, να παρατηρώ, προσπαθώντας να αλληλεπιδράσω με τους άλλους.
"Από το θάνατο της μητέρας μου, βλέπω επιτέλους καθαρά όλα όσα έκανε, ακούω τη φωνή της ασταμάτητα. Και μια μέρα κατάλαβα ότι έγινα συγγραφέας επειδή είμαι παιδί αυτής της γυναίκας. Και ότι είναι καθήκον μου, ως γιος, να γράψω το βιβλίο της μητέρας μου. Ένα βιβλίο με τη φωνή της. Τον δικό της κόσμο. Τη δική της πολιτική και πνευματική σκέψη".
Η μητέρα μου M'Barka Allali πέθανε το 2010 στην ηλικία των 79. Είμαι το 9ο παιδί της. Και από τότε που πέθανε είναι πιο παρούσα μέσα μου από ποτέ. Ντρέπομαι που δεν της έδωσα τον χρόνο που της άξιζε από μένα όσο ήταν ζωντανή, τον χρόνο να τη ρωτήσω σε βάθος για τη ζωή της, για τα χρόνια της. Η μητέρα μου έρχεται από τη δεκαετία του 1930. Από την τρομερή φτώχεια της υπαίθρου, όταν το Μαρόκο ήταν ακόμη αποικιοκρατούμενο από τη Γαλλία. Όταν γεννήθηκα εγώ, το 1973, ήταν ήδη στην πόλη. Έκανε ένα μακρύ ταξίδι για να μας σώσει όλους από τη φτώχεια και την πολιτική εγκατάλειψη. Αισθάνομαι πραγματικά ότι της φέρθηκα άδικα: Δεν εκτιμούσα τους αγώνες της, τις θυσίες της. Η μητέρα μου ήταν πολύ πεισματάρα, πολύ σκληρή μερικές φορές, ήταν αδύνατο συχνά να συνεννοηθείς μαζί της, αλλά είχε έναν σκοπό: να χτίσει ένα σπίτι για εμάς, για την οικογένειά της και να βάλει και τα 9 παιδιά της στο σχολείο. Από το θάνατό της, βλέπω επιτέλους καθαρά όλα όσα έκανε, ακούω τη φωνή της ασταμάτητα. Και μια μέρα κατάλαβα ότι έγινα συγγραφέας επειδή είμαι παιδί αυτής της γυναίκας. Και ότι είναι καθήκον μου, ως γιος, να γράψω το βιβλίο της μητέρας μου. Ένα βιβλίο με τη φωνή της. Τον δικό της κόσμο. Τη δική της πολιτική και πνευματική σκέψη. Κάποιοι θα αποκαλούσαν τη μητέρα μου "αγράμματη", αλλά αυτό είναι τόσο λάθος. Αυτή η γυναίκα πάλευε και κραύγαζε και εξελισσόταν ασταμάτητα. Δεν φοβόταν τον πατέρα μου ή την εξουσία, όχι. Ήταν υπερδραστήρια, σκεφτόταν ασταμάτητα και επεξεργαζόταν στρατηγικές μπροστά μας. Στρατηγικές επιβίωσης. Οπότε, ναι, αυτό το μυθιστόρημα είναι η αυτοβιογραφία της. Τρία πολύ ακριβή κομμάτια της ζωής της. Χωρίς να προσπαθώ να την εξηγήσω ως γυναίκα ή να της επιβάλλω κάποια θεωρία, θεωρία που επινόησε κάποιος διάσημος δυτικός φιλόσοφος . Η μητέρα μου δεν χρειαζόταν κανέναν άντρα να της πει τι να κάνει ή σε ποιο μονοπάτι να βαδίσει. Δεν την ένοιαζε αν οι άνθρωποι τη μισούσαν. Έτσι, με αυτό το βιβλίο, μέσα από μένα, την άφησα απλά να γράψει το δικό της βιβλίο. Να φωνάξει τις φράσεις της.
Εξηγώντας την ομοφυλοφιλία στη μητέρα μου
Ένα από τα πρώτα δημόσια γραπτά σου ήταν ένα γράμμα στην μητέρα σου στο οποίο της εξηγείς την ομοφυλοφιλία σου. Τι σε οδήγησε να το κάνεις αυτό το 2009;
"Οι φράσεις μου, αν και γραμμένες στα γαλλικά, είναι τόσο πολύ ριζωμένες στη μαροκινή πραγματικότητα των ανθρώπων, ριζωμένες στον τρόπο με τον οποίο μιλούσε - κραύγαζε ασταμάτητα η μητέρα μου".
Έκανα coming out ως ομοφυλόφιλος στο Μαρόκο το 2006, όταν εκδόθηκε το δεύτερο βιβλίο μου ("Le rouge du tarbouche"). Εκείνη την εποχή έδωσα δύο πολύ μεγάλες συνεντεύξεις στα αραβικά σε δύο μαροκινές εφημερίδες. Αυτό προκάλεσε μεγάλο σκάνδαλο στο Μαρόκο. Οι αδελφοί και οι αδελφές μου ήταν θυμωμένοι μαζί μου. Είπαν στη μητέρα μας να μου τηλεφωνήσει και να μου πει να σταματήσω να λέω τη δική μου αλήθεια. Θα θυμάμαι αυτό το τηλεφώνημα σε όλη μου τη ζωή. Η μητέρα μου δεν με απέρριψε, όχι. Απλώς επαναλάμβανε αυτό που της είπαν να μου πει. Και μετά, είπε: "Μην ξεχνάς να τρως καλά και να φοράς ζεστά ρούχα. Ξέρω ότι η Γαλλία είναι ένα πολύ κρύο και πολύ μοναχικό μέρος". Αυτό ήταν. Δεν ήξερα τι να της απαντήσω. Έτσι άρχισα να κλαίω, να κλαίω. Εκείνη η μεγάλη στιγμή αλήθειας ανάμεσα σε εκείνη και σε μένα με έκανε να συνειδητοποιήσω αυτή την άλλη αλήθεια: δεν μπορώ να γίνω συγγραφέας αποκλείοντας τη μητέρα μου, χωρίς να γράψω και γι' αυτήν. Η μητέρα μου άξιζε από μένα να γράψω κάτι ξεχωριστό γι' αυτήν, μόνο γι' αυτήν. Μια απάντηση. Λέξεις για να της εξηγήσω τι προσπαθώ να κάνω. Λέξεις για να της πω ότι είναι η αληθινή μεγάλη έμπνευσή μου στη ζωή, στον αγώνα μου ως γκέι Μαροκινός και, επίσης, η έμπνευσή μου στη γραφή μου, στο ύφος μου. Οι φράσεις μου, αν και γραμμένες στα γαλλικά, είναι τόσο πολύ ριζωμένες στη μαροκινή πραγματικότητα των ανθρώπων, ριζωμένες στον τρόπο με τον οποίο μιλούσε - κραύγαζε ασταμάτητα η μητέρα μου.
Η μητέρα μου δεν ήταν ομοφοβική: η κοινωνία και οι πολιτικοί έβαλαν στο στόμα της "βρώμικες λέξεις" και "βρώμικες φράσεις" για να καταδικάσουν εμένα, τον ίδιο της τον γιο. Αλλά, σε εκείνο το τηλεφώνημα, δεν με καταδίκασε. Μου είπε να τρώω καλά και να μένω ζεστός. Αυτός ήταν ο τρόπος της για να μου πει: Θέλουν να σκοτώσω, αλλά εγώ δεν θα το κάνω... Γι' αυτό έγραψα και δημοσίευσα εκείνη την επιστολή το 2009: "Εξηγώντας την ομοφυλοφιλία στη μητέρα μου". Στα γαλλικά και στα αραβικά. Μέχρι σήμερα, αυτή η γυναίκα εξακολουθεί να είναι το φως με το οποίο βλέπω και αναλύω τον κόσμο. Για ορισμένους, τα παραδείγματα που ακολουθούν είναι η Σιμόν ντε Μποβουάρ και η Μπριζίτ Μπαρντό. Η μητέρα μου είναι πιο σημαντική για μένα από τη Σιμόν ντε Μποβουάρ. Τα βιβλία μου και η γκέι επανάστασή μου είναι η συνέχεια της επανάστασής της.
Όπως γράφεις στο γράμμα και διερευνάς στο "Η ζωή με το δικό σου φως" η μητέρα σας παρά τον αναλφαβητισμό της ήταν "σχολείο του φεμινισμού". Μπορείς να το αναλύσεις;
"Για το μυθιστόρημά μου, η μητέρα μου δεν πολεμάει μόνο με τον δικό της τρόπο τη γαλλική αποικιοκρατία στο Μαρόκο, αλλά αντιστέκεται και στις λευκές θεωρίες της Δύσης για να μας βοηθήσει να είμαστε ελεύθεροι. Οι θεωρίες που μας επιβλήθηκαν και που μοιάζουν ακριβώς σαν ένα νέο κύμα δυτικής αποικιοκρατίας."
Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε τι έκαναν οι άλλοι για να ανοίξουν το δρόμο για εμάς. Είναι βασικό να μιλάμε για τη μητέρα μου (και άλλες γυναίκες) χωρίς μια συγκαταβατική προσέγγιση. Δηλαδή: η μητέρα μου ήξερε τους κοινωνικούς αγώνες που έπρεπε να περάσει και, προκειμένου να το κάνει αυτό, τι έπρεπε να κάνει. Είχε μια ικανότητα να αναλύει την κοινωνία γύρω της και να δρα μέσα σε αυτή την κοινωνία. Δεν ήταν η ευγενική γυναίκα, η καλή γυναίκα, η γυναίκα με την καλή συμπεριφορά, η ήσυχη. Την έβλεπα πάντα να μιλάει δυνατά και να σκέφτεται πιο δυνατά. Είχε έναν σκοπό, μια στρατηγική, τόσες πολλές στρατηγικές. Και ο πατέρας μας ήταν τόσο γοητευμένος από αυτήν, τόσο κυριαρχημένος από αυτήν, που έμενε στη σιωπή. Δεν μπορούσε να πολεμήσει. Εκείνη έκανε και μάχες και γι' αυτόν. Και γι' αυτήν. Κάποιοι τείνουν να μας δίνουν μόνο παραδείγματα από λευκές δυτικές γυναίκες για να μας εξηγήσουν τι είναι ο φεμινισμός. Υπάρχουν πολλές σχολές και πολλοί τρόποι για τον φεμινισμό, όχι μόνο ο δυτικός. Για το μυθιστόρημά μου, η μητέρα μου δεν πολεμάει μόνο με τον δικό της τρόπο τη γαλλική αποικιοκρατία στο Μαρόκο, αλλά αντιστέκεται και στις λευκές θεωρίες της Δύσης για να μας βοηθήσει να είμαστε ελεύθεροι. Οι θεωρίες που μας επιβλήθηκαν και που μοιάζουν ακριβώς σαν ένα νέο κύμα δυτικής αποικιοκρατίας.
Ο ρόλος της λογοτεχνίας: να επιστρέφει στο κέντρο του κόσμου και να κραυγάζει
Σε αναφέρουν συχνά ως τον πρώτο Μαροκινό συγγραφέα που ζει ανοιχτά ως ομοφυλόφιλος. Πώς αισθάνεσαι γι' αυτό;
"Με βίαζαν τόσοι άντρες στην πόλη μου. Κι όμως, έπρεπε να επιβιώσω. Να μείνω ζωντανός. Δεν ξέρω πώς τα κατάφερα. Δεν ξέρω καν πού βρίσκω σήμερα την ενέργεια να παλέψω και να συνεχίσω να παλεύω. Έγινα συγγραφέας για να διηγηθώ τον κόσμο γύρω μου, τον κόσμο των φτωχών ανθρώπων της κοινωνικής μου τάξης στο Μαρόκο, τον κόσμο των αδελφών μου, της μητέρας μου".
Νιώθω υπέροχα γι' αυτό. Νιώθω ευτυχισμένος γι' αυτό. Κάθε μέρα επιβεβαιώνω το πόσο πολύ ο κόσμος είναι κατασκευασμένος μόνο για τους ετεροφυλόφιλους και τις ιστορίες τους. Οι ΛΟΑΤΚΙ κοινότητες είναι απλώς ανεκτές σε έναν ορισμένο βαθμό. Οι κίνδυνοι για εμάς είναι ακόμα εδώ. Ακόμη και στην Ευρώπη. Ακόμα και στις ΗΠΑ... Μεγάλωσα πιστεύοντας ότι ήμουν ο μόνος πραγματικός γκέι στο Μαρόκο. Ζούσα μια μεγάλη μεγάλη μοναξιά. Με βίαζαν τόσοι άντρες στην πόλη μου. Κι όμως, έπρεπε να επιβιώσω. Να μείνω ζωντανός. Δεν ξέρω πώς τα κατάφερα. Δεν ξέρω καν πού βρίσκω σήμερα την ενέργεια να παλέψω και να συνεχίσω να παλεύω. Έγινα συγγραφέας για να διηγηθώ τον κόσμο γύρω μου, τον κόσμο των φτωχών ανθρώπων της κοινωνικής μου τάξης στο Μαρόκο, τον κόσμο των αδελφών μου, της μητέρας μου. Διηγούμαι τον κόσμο, αλλά δεν ξεχνώ ποτέ να βάζω και τις ιστορίες των ομοφυλόφιλων στο κέντρο, στην καρδιά αυτού του τόπου όπου οι άλλοι δεν μας βλέπουν, δεν μας ακούνε και συνεχίζουν να απορρίπτουν ανθρώπους σαν εμένα. Αυτός είναι ο ρόλος της λογοτεχνίας: να επιστρέφει στο κέντρο του κόσμου και να κραυγάζει. Να κραυγάζει ακριβώς όπως έκανε η μητέρα μου μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο.
Πόσο συνειδητή ήταν η απόφασή σου να παρουσιάσεις ομοφυλόφιλους και περιθωριοποιημένους χαρακτήρες ως αναπόσπαστο αλλά αποσιωπημένο μέρος της μαροκινής ζωής και ιστορίας; Ποιον τρόπο επέλεξες για να το κάνεις αυτό;
Δεν χρειάζεται καν να σκεφτώ τα ΛΟΑΤΚΙ θέματα ως θέμα για να τα εισάγω στη λογοτεχνία. Είμαι γκέι γκέι γκέι γκέι. Δεν είναι κάτι που διαχωρίζω από την υπόλοιπη ζωή μου και από το όραμά μου για τη ζωή. Είναι εκεί, όλη την ώρα. Είναι μέσα στα βιβλία μου, όλη την ώρα. Απλώς πρέπει να βρω τις σωστές ιστορίες για να γράψω και τον σωστό τρόπο για να τις γράψω. Η αποσιώπηση είναι παντού, φυσικά. Στο Μαρόκο. Στη Γαλλία για τους Άραβες μουσουλμάνους μετανάστες. Στην Αμερική για τους φοιτητές που υπερασπίζονται την Παλαιστίνη. Το σύστημα πάντα θα επανεφευρίσκει τις στρατηγικές του για να μας κάνει να πιστέψουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, ενώ στην πραγματικότητα το σύστημα μας μετατρέπει μόνο σε καταναλωτές, σε ηλίθιους καταναλωτές που έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου. Για μένα, το να γράφω για τις ζωές και τις ιστορίες των ΛΟΑΤΚΙ είναι ένας τρόπος να αντισταθώ σε αυτό το πολύ στενό όραμα περί ελευθερίας.
Πώς ήταν να μεγαλώνεις στο Μαρόκο και τι σε έκανε να γίνεις συγγραφέας;
"Αγαπούσα τόσο πολύ τις έξι αδελφές μου, τις ιστορίες τους, τους εραστές τους, τους λαχταριστές τους, τους καβγάδες τους μεταξύ τους. Ως ομοφυλόφιλος άνθρωπος και ως ομοφυλόφιλος συγγραφέας, είμαι η συνέχεια αυτών. Επέζησα επειδή συνέχισα να προσκολλώμαι σε αυτές".
Όπως σου είπα, είμαι το νούμερο 8 από 9 παιδιά. Ήμουν γκέι από την αρχή, από τη στιγμή που συνελήφθην στην κοιλιά της μητέρας μου. Δεν υπήρξε καμία στιγμή που να ανακάλυψα αυτό που είμαι. Εγώ είμαι. Γκέι. Ποτέ δεν χρειάστηκε να πείσω τον εαυτό μου ότι είμαι λάθος. Δεν είμαι αμαρτία, ό,τι κι αν λένε. Το πρόβλημα είναι πώς η Εξουσία ενθαρρύνει τους ανθρώπους γύρω μας να μας προσβάλλουν, να μας απορρίπτουν, να μας σκοτώνουν και να συνεχίζουν να μας σκοτώνουν. Και όταν δεν καταφέρνουν να σε σκοτώσουν, σε βάζουν σε έναν μικρό ρόλο, σε μια πολύ μικρή θέση, δίπλα τους. Γεννήθηκα το 1973. Δεν υπήρχε κανένα γκέι μοντέλο γύρω μου. Υπήρχαν μόνο η μητέρα μου και οι έξι αδελφές μου για να τις κοιτάζω, να τις μιμούμαι και να μιλάω σαν αυτές. Έκαναν όλη την ώρα κριτική στα πάντα, συμπεριλαμβανομένης της αστικής τάξης και του μαροκινού βασιλιά. Είδα ότι ήταν ατρόμητες. Αυτό ήταν το σωστό σχολείο για να βρίσκομαι. Το σχολείο των φτωχών ανθρώπων που καταστρέφουν με τα λόγια τους αυτό με το οποίο συγκαταβαίνει η εξουσία. Η οικογένειά μου δεν έκανε τίποτα για να με σώσει από τους βιασμούς και από την κόλαση. Όταν ήμουν 12 ετών, μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας, αποφάσισα να τους συγχωρήσω. Κατάλαβα ότι δεν θα επιβιώσω με μια καρδιά γεμάτη μίσος. Αγαπούσα τόσο πολύ τις έξι αδελφές μου, τις ιστορίες τους, τους εραστές τους, τους λαχταριστές τους, τους καβγάδες τους μεταξύ τους. Ως ομοφυλόφιλος άνθρωπος και ως ομοφυλόφιλος συγγραφέας, είμαι η συνέχεια αυτών. Επέζησα επειδή συνέχισα να προσκολλώμαι σε αυτές. Αυτή ήταν η τύχη μου. Έγινα συγγραφέας επειδή πέρασα τόσο πολύ χρόνο (πολλά πολλά χρόνια) στη μέση τους, στη μέση των αφηγήσεών τους για τη ζωή, για τον κόσμο.
Αγαπούσα τόσο πολύ τις έξι αδελφές μου, τις ιστορίες τους, τους εραστές τους, τα γέλια τους, τους καβγάδες τους μεταξύ τους. Ως γκέι άνθρωπος και ως γκέι συγγραφέας, είμαι η συνέχεια αυτού. Επέζησα επειδή συνέχισα να προσκολλώμαι σε αυτές. Αυτή ήταν η τύχη μου. Έγινα συγγραφέας επειδή πέρασα τόσο πολύ χρόνο (πολλά πολλά χρόνια) ανάμεσά τους, ανάμεσα στις αφηγήσεις τους για τη ζωή, για τον κόσμο. Δεν γινόμαστε απαραίτητα συγγραφείς επειδή σπουδάζουμε στο πανεπιστήμιο και επειδή διαβάζουμε Γουίλιαμ Φόκνερ και Μαργκερίτ Ντιράς. Όχι. η συγγραφή συμβαίνει ήδη στη ζωή, στις πολύπλοκες πραγματικότητες που όλοι μοιραζόμαστε. Η λογοτεχνία είναι ένας δημοκρατικός χώρος: για όλους.
"Η γλώσσα μου είναι πολύ Μαρόκο"
Στο "Η ζωή με το δικό σου φως" είναι σαν να ακούμε τη φωνή της μητέρας σου. Γράφεις στα γαλλικά, αλλά η γλώσσα σου, μεταφρασμένη στα ελληνικά, μπορεί κανείς να πει ότι φέρει και μια αραβική ποιότητα. Ποιες είναι οι αναφορές σου; Πώς σε επηρέασε το γεγονός ότι ζούσες κοντά στη Bibliothèque Générale στο Ραμπάτ, όπου, όπως διαβάζουμε, εργαζόταν για χρόνια ο πατέρας σου;
Σε ευχαριστώ πολύ για αυτή την παρατήρηση. Με κάνει πολύ χαρούμενο. Ναι, γράφω στα γαλλικά. Αλλά δεν ακολουθώ το παράδειγμα της λευκής γαλλικής γραφής. Οι φράσεις μου και ο ρυθμός τους προέρχονται από αλλού. Από την καταγωγή μου. Από τον τόπο όπου μεγάλωσα: την πόλη μου στο Μαρόκο, το Σαλέ, τη φωνακλάδικη ξεδιάντροπη οικογένειά μου, την πρώτη μου γλώσσα: τα Αραβικά. Τα Αραβικά όπως τα χρησιμοποιούμε στο Μαρόκο. Όταν ήμουν παιδί, ποτέ δεν ονειρεύτηκα τη Γαλλία, τα γαλλικά, το Παρίσι, τον Βίκτωρα Ουγκώ και τον Αρθούρο Ρεμπώ. Ήταν τόσο μακριά. Στην πραγματικότητα, δεν τους γνωρίζαμε καν. Και δεν πειράζει. Οι Γάλλοι συγγραφείς δεν είναι τα μόνα πρότυπα για τη συγγραφή. Η λογοτεχνία αφορά κάτι τόσο βαθύ που θέλει να εκφραστεί με όσο γίνεται πιο γυμνό τρόπο. Έτσι, παρόλο που πήγα στο Παρίσι για να σπουδάσω κινηματογράφο (δεν μπόρεσα να το κάνω αυτό, συνέχισα να σπουδάζω γαλλική λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης), παρόλο που κατέκτησα τη γαλλική γλώσσα και έγινα συγγραφέας σε αυτή τη γλώσσα, η καρδιά μου, το δέρμα μου, η γλώσσα μου και η φαντασία μου είναι πολύ πολύ Μαρόκο. Πολύ Αραβικά.
Πώς γίνεται δεκτό το έργο σου στο Μαρόκο;
Τα βιβλία μου είναι διαθέσιμα σε βιβλιοπωλεία στο Μαρόκο. Τρία από τα μυθιστορήματά μου έχουν μεταφραστεί στα αραβικά. Πηγαίνω συχνά για διαλέξεις και αναγνώσεις εκεί. Αλλά ο μαροκινός νόμος εξακολουθεί να ποινικοποιεί τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Είναι παράδοξο.
Βλέπεις τον εαυτό σου ως μέρος ενός ευρύτερου κινήματος κατώτερων τάξεων και περιθωριοποιημένων φωνών που αναζητούσαν εκπροσώπηση στο Μαρόκο; Συνδέεσαι με το πρόσφατο ενδιαφέρον για την αυτο-μυθοπλασία, όπου σύγχρονοι Γάλλοι συγγραφείς, αλλά και οι συγγραφείς που σχηματίζουν ένα είδος queer αρχείου, έχουν σημαντική παρουσία;
Δεν γράφω για να πω εγώ εγώ εγώ εγώ εγώ. Όχι. Δεν με ενδιαφέρει αυτό το είδος του εγωκεντρικού βαρετού εγώ. Τα γραπτά μου αφορούν άλλους ανθρώπους και κάποια θραύσματα της ζωής μου. Αλλά όλα αυτά αναδιοργανώνονται προκειμένου να δημιουργηθεί μια ορισμένη αίσθηση αλήθειας και ποίησης. Δεν έχω εμμονή με τον εαυτό μου. Δεν νομίζω ότι, ως Άραβας που ζει στη Γαλλία, θεωρούμαι ελεύθερος. Θέλω να είμαι ελεύθερος. Αλλά ακόμα και στο Παρίσι, δεν έχω φτάσει ακόμα εκεί. Τα βιβλία μου δεν είναι εγω-κεντρικά, αλλά έρχονται από τη ζωή, την πραγματική ζωή. Τα βιβλία μου έχουν να κάνουν με τις πολλές φωνές μέσα μου. Όχι μόνο τις δικές μου.
Το σινεμά είναι μια άλλη από τις γλώσσες σου και το πρώτο σου όνειρο ήταν να γίνεις σκηνοθέτης. Σε τι διαφέρει από τη συγγραφή; Σχεδιάζεις κάτι νέο στον κινηματογράφο;
Το σινεμά είναι η μεγάλη μου αγάπη, η μεγάλη μου εμμονή, περισσότερο από τη λογοτεχνία. Το να βλέπω τη δεκαετία του 1980 παλιές υπέροχες αιγυπτιακές ταινίες, ασπρόμαυρες, με τις αδελφές μου, είναι για μένα ένας από τους ορισμούς της αληθινής ευτυχίας. Ο αιγυπτιακός κινηματογράφος επινόησε τη δική του αισθητική προκειμένου να αναπαραστήσει στα αραβικά την πολύπλοκη, τραγική, πολύ μελοδραματική πραγματικότητά μας. Είναι λόγω αυτών των ταινιών και των αδελφών μου που αποφάσισα ότι μια μέρα θα γίνω κινηματογραφιστής. Ένιωσα ότι οι ιστορίες των αδελφών μου θα μπορούσαν να γίνουν σπουδαίες ταινίες. Οι αδελφές μου ήταν ο ορισμός της αληθινής υπέροχης ντίβας... Έτσι, ναι, το 2014, κατάφερα να κάνω την πρώτη μου ταινία: Salvation Army. Και τώρα ολοκληρώνω το postproduction της δεύτερης ταινίας μου: Cabo Negro. Είναι μια ταινία για τη σημερινή μαροκινή ΛΟΑΤΚΙ νεολαία. Ένα καλοκαίρι με δύο φίλους: Η Soundouss, μια λεσβία, και ο καλύτερός της φίλος Jaâfar, ένας γκέι φοιτητής.
Οι ρίζες του φασισμού και η σημασία του να μην τα παρατάς
Έχοντας ζήσει στη Γαλλία εδώ και χρόνια, πώς αντιμετωπίζεις το τωρινό πολιτικό κλίμα, και ιδιαίτερα την άνοδο της ακροδεξιάς, την αυξανόμενη ξενοφοβία και ισλαμοφοβία σε όλο τον κόσμο και την προλεταριοποίηση της "μεσαίας τάξης";
"Μερικές φορές φοβάμαι, όχι μόνο για τον εαυτό μου αλλά και για τους άλλους μουσουλμάνους και μετανάστες. Εκπλήσσομαι που οι λευκοί Γάλλοι δεν είναι τόσο σοκαρισμένοι με αυτές τις φρικτές και τρομακτικές αλλαγές. Η αποδοχή και η κανονικοποίηση της επιστροφής του φασισμού συνέβη τόσο εύκολα. Πολύ εύκολα."
Η Δύση δεν έλυσε τα προβλήματά της με την αποικιοκρατία και τον φασισμό που συνέβη στις δεκαετίες του '30 και του '40. Σήμερα βλέπουμε ξεκάθαρα ότι η ακροδεξιά, στη Γαλλία και αλλού στην Ευρώπη, έχει τις ρίζες της σε αυτό το παρελθόν. Η ισλαμοφοβία είναι απλώς ένα ακόμη κύμα αυτού του φασισμού. Η ισλαμοφοβία έχει πάψει να είναι περίπλοκη τώρα, είναι τόσο mainstream, τόσο μπανάλ. Μερικές φορές φοβάμαι, όχι μόνο για τον εαυτό μου αλλά και για τους άλλους μουσουλμάνους και μετανάστες. Εκπλήσσομαι που οι λευκοί Γάλλοι δεν είναι τόσο σοκαρισμένοι με αυτές τις φρικτές και τρομακτικές αλλαγές. Η αποδοχή και η κανονικοποίηση της επιστροφής του φασισμού συνέβη τόσο εύκολα. Πολύ εύκολα. Οι ρίζες του φασισμού είναι ακόμα εκεί... Αλλά, από την άλλη πλευρά, οι νέες γενιές στη Δύση μου δίνουν μεγάλη μεγάλη ελπίδα. Αντιστέκονται σε αυτή την επιστροφή του εξτρεμισμού. Αγωνίζονται για την κλιματική αλλαγή, για την ισότητα των φύλων, για τα δικαιώματα των γυναικών, για τους φτωχούς και για την ελευθερία της Παλαιστίνης. Μερικές φορές έχω μεγάλη κατάθλιψη, αλλά, ακόμη και όταν βρίσκομαι στην πιο σκοτεινή στιγμή, αισθάνομαι ότι δεν πρέπει να τα παρατήσω. Η φωνή μου είναι επίσης σημαντική.
Τι γράφεις τώρα;
Το νέο μου μυθιστόρημα "Le Bastion des larmes" ("The Bastion of tears") κυκλοφορεί στη Γαλλία τον Σεπτέμβριο του 2024.
