Τα διαρκή ταξίδια του τα τρία τελευταία χρόνια στην Ανάφη, ενέπνευσαν τον Δημήτρη Παπαϊωάννου να δημιουργήσει το "Sketches from life", ένα νέο βιβλίο που αναδεικνύει μία ακόμα πτυχή της πολύπλευρης καλλιτεχνικής φύσης του σκηνοθέτη και χορογράφου: τη ζωγραφική. Η συλλεκτική έκδοση κυκλοφορεί στα ελληνικά ράφια από τις Εκδόσεις ΝΟΜΑΣ και, στις 31/5, ο εμπνευστής της παρευρέθηκε στο Μέγαρο Μουσικής μαζί με την εκδότρια Λίνα Στεφάνου για να μας αφηγηθούν πώς ξεκίνησε η δημιουργία του ιδιότυπου αυτού αναγνώσματος.
Καθισμένη στο Αίθριο των Μουσών του Μεγάρου, ένα απόγευμα Παρασκευής, ακούω τον διακεκριμένο καλλιτέχνη να μιλάει για τις εμπνεύσεις του και την ιδιαίτερη σχέση του με τη ζωγραφική, ενώ ξεφυλλίζω τις σελίδες του "Sketches from life": δεν είναι ένα ανάγνωσμα που βασίζεται τόσο στον γραπτό λόγο -εδώ κυριαρχεί το σχέδιο και είναι σαν να κοιτάμε το τετράδιο ενός ζωγράφου, καθώς γυμνά σώματα ή πορτραίτα σχεδιασμένα με μολύβι εναλλάσσονται με πιο πρόχειρα σκίτσα, καλοκαιρινά τοπία και εικόνες της "beach culture", όπως τις χαρακτήρισε ο ίδιος.
Γιατί η Ανάφη; Η επιρροή οφείλεται στην επιτυχία της Ομάδας Εδάφους: "με είχε κάπως κατακλύσει η σκηνική μου δουλειά και είχα αφοσιωθεί στο να ζωγραφίζω για την αξία της ύλης της ζωγραφικής. Έκανα πάντοτε σχέδια για τις παραστάσεις, σκίτσα για τις χορογραφικές μου σημειώσεις. Έχοντας περάσει μια εικοσαετία, η ζωγραφική ήταν κάτι που δεν θυμόμουν τι σημαίνει". Πριν από 4-5 χρόνια, ο Παπαϊωάννου παραδέχεται ότι ερωτεύτηκε παράφορα και, πιστεύοντας μέσα στη ζάλη του έρωτα ότι όλα είναι δυνατά, σηκώθηκε μια μέρα και άρχισε να ζωγραφίζει. Τότε κατάλαβε ότι, όπως με το ποδήλατο και το σεξ, η ζωγραφική δεν είναι κάτι που ξεχνάς και για τον ίδιο ήταν μια προσωπική θεραπεία, σαν διαλογισμός. Διαλογισμό χαρακτηρίζει και τη σπουδή εκ του φυσικού που διαπνέει τα "Sketches from life" (βάζω κάτι απέναντί μου και προσπαθώ να μεταφέρω το τρισδιάστατο σε δισδιάστατο στον καμβά μου), κάτι που έμαθε ενώ σπούδαζε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Πολλά χρόνια μετά, στο "καλοκαιρινό του ερημητήριο", όπως το περιγράφει στο επιμελητικό σημείωμα του βιβλίου του, ξαναπήρε το θάρρος να σχεδιάσει (κρυφά και πολύ γρήγορα) γυμνά σώματα που λιάζονταν στην παραλία της Ανάφης. "Είναι ένας τρόπος να καθρεφτιστώ μέσα από την εικόνα του άλλου" εξηγεί ο σκηνοθέτης. "Δεν είχα κάτι στο μυαλό μου" λέει για τη σειρά που παρουσιάζονται τα σχέδια στο βιβλίο, "ήξερα απλώς ότι, επειδή το υλικό είναι πολύ, έπρεπε να γίνει μια επιμέλεια και δεν μπορούσαμε να βάλουμε τυχαίες εικόνες".
"Ο Τσαρούχης μου είπε κάποτε ότι τα χρώματα πρέπει να είναι καυλωτικά, όχι το μοντέλο"
Την αγάπη του Παπαϊωάννου για τη ζωγραφική πυροδότησε ο Γιάννης Τσαρούχης: "Πριν φύγω από το σπίτι μου και ξεκινήσω την ανεξάρτητη ζωή μου, τον αναζήτησα για δάσκαλο και με άφησε να είμαι κοντά του και να παρακολουθώ την εργασία του. Την πρώτη χρονιά που μπήκα στη Σχολή Καλών Τεχνών, κάνοντας βόλτα τη νύχτα, συνάντησα τον φίλο μου, Γιώργο Κουκουδάκη, ο οποίος μου σύστησε τη φίλη του, τη χορογράφο, ερμηνεύτρια και δασκάλα χορού Μαίρη Τσούτη. Ήταν μια εποχή όπου ο ελληνικός χορός… υπήρχε και δεν υπήρχε και ήταν πολύ δύσκολο να βρεις αγόρια χορευτές. Η Τσούτη μου πρότεινε να συμμετάσχω στα μαθήματα χορού που έκανε και "I got hooked”! Δεν εγκατέλειψα τη ζωγραφική, απλώς σταδιακά με κέρδισαν οι παραστατικές τέχνες. Η Μαίρη μού έδωσε την ευκαιρία να κάνω σκηνικά, κοστούμια και φωτισμούς, και να εκφράσω επίσης την εικαστική μου ικανότητα. Μετά από μερικά χρόνια, σαν ξερόλας που είμαι, νόμιζα ότι μπορούσα να κάνω καλύτερη δουλειά. Έτσι ξεκίνησα να κάνω τη δική μου δουλειά και ιδρύθηκε η Ομάδα Εδάφους. Παράλληλα σπούδαζα και εργαζόμουν ως ζωγράφος. Ως ζωγράφος στήριξα την πρώτη εμπειρία της Ομάδας Εδάφους".
Πολλά πράγματα σημάδεψαν τον καλλιτέχνη από την επαφή του με τον Τσαρούχη, αλλά επέλεξε να μοιραστεί μαζί μας μόνο δύο. Το ένα σχετίζεται με το βιβλίο του: "Ο Τσαρούχης μου είπε κάποτε ότι τα χρώματα πρέπει να είναι καυλωτικά, όχι το μοντέλο". Το πιο σημαντικό, όμως, που συγκράτησε ο Παπαϊωάννου, είναι ότι ο Τσαρούχης ήταν ο ποιητής του ασήμαντου. "Η ταπεινότητα χωρίς ψευτοσεμνότητες, ο τρόπος με τον οποίο μπορούσε να αναδείξει το τιποτένιο σε θεϊκό, είναι ένας οδηγός που πολύ συχνά με βοηθάει να συνέρχομαι και να προσπαθώ με τον σωστό τρόπο. Και, φυσικά, πάντα θυμάμαι ότι πρέπει να ονειρευόμαστε και να είμαστε πολύ αστείοι, όπως ήταν ο ίδιος".
"Η ιστορία της ανθρώπινης τέχνης μοιάζει να είναι η απόπειρα κατανόησης του τι είμαστε και ποια είναι η θέση μας στον κόσμο, οπότε μετράμε τα πράγματα με το προσωπικό μας μέτρο και η ιστορία της απεικόνισης του κόσμου έχει αξία σαν μια διαδικασία αυτογνωσίας του ανθρώπου. Το να διαφημίσεις το είδος μοιάζει να είναι η μόνιμη άσκηση της ζωγραφικής" εξηγεί όταν η Λίνα Στεφάνου τον ρωτάει γιατί τόσοι πολλοί ζωγράφοι καταπιάνονται με το ανθρώπινο σώμα. Στο "Sketches from life", "είναι σαν να χαρτογραφώ μια άγνωστη χώρα" λέει για τα άγνωστα πρόσωπα που σχεδιάζει.
Για τη σχέση του με το ωραίο, αναφέρει: "Φαίνεται ότι είμαστε προγραμματισμένοι να αναγνωρίζουμε ως ωραίο αυτό το οποίο είναι η έκφραση, η ενσάρκωση στην ύλη του αλγόριθμου της ζωής. Μάλλον γιατί αναγνωρίζουμε τον κώδικα από τον οποίο είμαστε φτιαγμένοι. Κάπου εκεί πιστεύω ότι βρίσκεται το μυστήριο του τι νομίζουμε ότι είναι ωραίο ως είδος. Βέβαια, η ετυμολογία για το ωραίο είναι "αυτό που είναι στην ώρα του” ".
Ανάμεσα στα σχέδιά του συναντάμε για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες και το κόμικ "Ανάφη", που ο Δημήτρης Παπαϊωάννου έφτιαξε το 1987 για το περιοδικό κόμικς "Κοντροσόλ στο Χάος". Ένας οδυνηρός χωρισμός ενέπνευσε την ιστορία. Ωστόσο, ο ίδιος δεν πιστεύει ότι θα έμπαινε ξανά στον πειρασμό να σχεδιάσει κόμικ, γιατί δεν υπάρχει αντίστοιχη πλατφόρμα σήμερα, διαφορετικά "θα το έκανα με μανία. Όταν υπήρχαν περιοδικά που προέρχονταν από ένα underground είδος αλλά που μπορούσαν να απευθύνονται στο ευρύ κοινό, είχαν μεγάλη επιτυχία, έφεραν μια καινούργια γλώσσα και ήταν ανοιχτά στις ιστορίες που έφτιαχναν. Ήξερα, λοιπόν, ότι όταν θα εκμυστηρευτώ τις ιστορίες μου εκεί, θα πλεύσουν στη γενιά μου. Το κόμικ είναι μια φθηνή τέχνη και πρέπει να αναπαράγεται φθηνά, δεν είναι για τα βιβλιοπωλεία, αλλά για το περίπτερο. Δεν είναι πια η εποχή που μπορώ να εκφράσω με αυτόν τον τρόπο τέτοιες ιστορίες".
Όσο ενδιαφέρον και να είχε το "Sketches from life" και η εξερεύνηση μιας άλλης πλευράς του ταλαντούχου σκηνοθέτη, οι θαυμαστές του δεν μπορούν να μην αναρωτιούνται ποιο θα είναι το επόμενο πρότζεκτ του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Όπως φαίνεται, μπορεί να περιμένουμε αρκετό καιρό για να δούμε κάτι καινούργιο από τον χορογράφο, καθώς ο ίδιος, μετά τη μεγάλη επιτυχία και τα απανωτά sold out του "Ink" διεθνώς, εδώ και δύο χρόνια απορρίπτει προτάσεις για επόμενες παραγωγές. Παρά τη (δικαιολογημένη) άρνησή του να αναβάλει τη δημιουργία ενός νέου σκηνικού έργου, μας αποκάλυψε ότι σύντομα σκοπεύει να αναβιώσει δύο παλιά του πρότζεκτ.
"Ονομάζομαι χορογράφος για πλάκα. Δεν είμαι χορογράφος, δεν ξέρω να χορογραφώ και σε αυτό που είναι η χορογραφική τέχνη δεν έχω να προσθέσω απολύτως τίποτα"
Η ζωή και η δημιουργία είναι συνυφασμένα για τον Παπαϊωάννου, δηλαδή δεν θεωρεί ότι τα πρότζεκτ του διαφέρουν πολύ από την πραγματική του ζωή. Ο ίδιος δηλώνει "γεννημένος καλλιτέχνης, είτε τα κατάφερα είτε όχι". Όταν ρωτήθηκε ποια ιδιότητα (εικαστικές τέχνες ή χορός) θεωρεί ότι έχει μεγαλύτερη επιρροή πάνω του, ο καλλιτέχνης εξήγησε ότι αυτό σχετίζεται περισσότερο με την ευκολία ή τη δυσκολία: "στο σχέδιο, από μικρό παιδί, είχα πολύ μεγάλη ευκολία. Από την άλλη, στο σωματικό θέατρο δυσκολεύομαι πολύ περισσότερο. Το θέατρο χρειάζεται διαρκή συνεννόηση και διαπραγμάτευση με τις υπόλοιπες προσωπικότητες. Όταν άρχισα να ασχολούμαι με το θέατρο, κατάλαβα ότι το αποτέλεσμα που έφερνα ήταν καλύτερη ζωγραφική από αυτή που έκανα στο χαρτί. Έτσι, αφοσιώθηκα σε αυτό. Πάνω στη σκηνή ίσως, τελικά, έχω κάτι να προσθέσω". Όσον αφορά τις κινηματογραφικές του επιρροές, παραδέχεται ότι το "2001: Οδύσσεια του Διαστήματος" του Κιούμπρικ είναι μόνιμη αναφορά σε ό,τι κάνει. "Νομίζω πιο ενημερωμένος από όλες τις τέχνες είμαι στον κινηματογράφο. Είμαι μανιώδης σινεφίλ, αν και έχω σταματήσει τα τελευταία χρόνια να βλέπω τόσες ταινίες λόγω δουλειάς".
"Ονομάζομαι χορογράφος για πλάκα. Δεν είμαι χορογράφος, δεν ξέρω να χορογραφώ και σε αυτό που είναι η χορογραφική τέχνη δεν έχω να προσθέσω απολύτως τίποτα. Κάνω ένα υβριδικό θέατρο, έναν συνδυασμό πραγμάτων που τελικά απέδειξα ότι ισχύουν για να συγκροτήσουν μια δραματουργία πάνω στη σκηνή, χωρίς λόγια. Εκεί νομίζω ότι έχω να προσθέσω κάτι, σε αντίθεση με τον τομέα της ανθρώπινης κίνησης" πιστεύει ο καλλιτέχνης. "Ωστόσο, δεν έχει σημασία να προσθέσεις κάτι παραπάνω, για να ασχοληθείς με κάτι. Απλώς, αν είσαι πολύ φιλόδοξος και μπορείς να προσθέσεις κάτι παραπάνω, καλύτερα να πας εκεί" μας συμβουλεύει.
