Εσωστρεφείς ποιήτριες και σαρκαστικοί διηγηματογράφοι. Μεγαλοσχήμονες κλασικοί και φερέλπιδες πρωτοεμφανιζόμενοι, παράξενες λογοτέχνιδες και μυστήριοι συγγραφείς, δοκιμιογράφοι και οραματίστριες, που γράφουν με την ψυχή τους, για να θρέψουν τη δική μας, για να μας αναγκάσουν να εκλάβουμε το βιβλίο (ή το γκράφικ νόβελ) ως προέκταση του χεριού μας. Ακόμα και έχει άμμο στις σελίδες, ακόμα κι αν είναι μουσκεμένο από την αλισάχνη.
1) Έφτιαξα ένα ποίημα από αλάτι...
...λέει η Ελίνα Αφεντάκη στο ποίημα που έδωσε το όνομά του στη συλλογή "Από αλάτι", από τις εκδόσεις Θίνες. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές έβαζε ένα χαρακτήρα του να σκορπάει με τις χούφτες το άλας της γιατρειάς στους αρρώστους, να το φάνε και να γιάνουν, και ναι, αυτό το αλάτι της ποίησης, που αρταίνει τις σκέψεις μας και συντηρεί τα αισθήματά μας μην αφήνοντάς τα να σαπίσουν, μας το χαρίζει η Αφεντάκη μέσω του βιβλίου της. Τρυφερά, πολύχρωμα και πολύσημα ποιητικά σχήματα, που όταν δεν γελούν, δακρύζουν και αιμορραγούν – το ξέρατε πως το δάκρυ και το αίμα είναι αλμυρά;
2) "Την πάσα ελπίδα αφήστε όσοι περνάτε"...
...έλεγε η επιγραφή στο υπέρθυρο της πύλης της Κόλασης, όπως την οραματίστηκε ο Ντάντε Αλιγκέρι στο μνημειώδες έργο του "Θεία Κωμωδία". Η κάθοδος του Δάντη στην Κόλαση με οδηγό τον ποιητή Βιργίλιο, για να βρει την αγαπημένη του Βεατρίκη, είναι το θέμα αυτού του εμβληματικού έργου του 14ου αιώνα, κι εκεί που είχαμε χάσει πάσα ελπίδα να απολαύσουμε το δαντικό κείμενο σε εικόνες, ήρθαν οι πανάξιοι κομίστες Πολ και Γκαετάν Μπριζί, για να μετατρέψουν έξοχα την "Κόλαση του Δάντη" σε ένα εντελώς dark γκράφικ νόβελ, σε μετάφραση Χαράς Σκιαδέλλη, από τις εκδόσεις οξύ.
3) Πειραιάς – Κηφισιά
Στα βιβλία του Πέτρου Μάρκαρη είναι απολαυστικές οι περιγραφές των αθηναϊκών διαδρομών του αγαπημένου ήρωά του, του Αστυνόμου Χαρίτου. Μιλάμε για ένα μυθιστορηματικό κέντημα πάνω στον αστικό ιστό, τόσο ωραίο, που ο Μάρκαρης αποφάσισε να ανταγωνιστεί τον πρωταγωνιστή του, γράφοντας μια μαρτυρία με τη δική του οπτική της Αθήνας, αλλά όπως τη βιώνει μέσω του Ηλεκτρικού. Στον σιδηροδρομικό άξονα Πειραιάς - Κηφισιά λοιπόν, ο συγγραφέας παραθέτει μια (κυριολεκτικά) αξονική ανθρωπογεωγραφική τομογραφία της Αθήνας, στο βιβλίο "Η Αθήνα της μιας διαδρομής" που επανεκδίδεται από τις εκδόσεις Κείμενα.
4) "Δοξάρι είμαι στα χέρια σου, Κύριε...
...παρατέντωσέ με, κι ας σπάσω!" λέει κάπου ο Νίκος Καζαντζάκης, κι αυτή είναι μια προσευχή που θα μπορούσε να αναπέμπει ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος στον Καζαντζάκη. Η αγάπη για το έργο του μεγάλου Κρητικού, η φιλοπονία κι η ευλάβεια στην προσέγγιση του Καζαντζακικού corpus απέδωσαν κι άλλο καρπό: ο Ραπτόπουλος υπογράφει μια "πνευματική προσωπογραφία", ένα απόσταγμα της σοφίας του Καζαντζάκη, ανθολογώντας 259 αλληγορίες από το αχανές του έργο. Ναι, ο Καζαντζάκης παρατέντωσε τις αντοχές του Βαγγέλη με το "Ο Θεός φταίει, που έκανε τον κόσμο τόσο ωραίο. Αλληγορίες από τον Καζαντζάκη", από τις εκδόσεις Κέδρος, αλλά ο Ραπτόπουλος είναι παλικάρι.
5) "Σαν γυάλινη μαγική σφαίρα..."
...λέει κάπου ο Γιώργος Κασαπίδης, σε μία από τις 19+1 ιστορίες ("που δεν θα γίνουν σενάρια για ταινίες μικρού μήκους"...), σ’ αυτή που έδωσε τον τίτλο της στη συλλογή διηγημάτων "Ο φωτεινότερος φακός του κόσμου", από τις εκδόσεις Εύμαρος. Ναι μεν ο συγγραφέας εννοεί τον φακό μιας φωτογραφικής μηχανής, που ανήκει στον ήρωα ο οποίος έχει βγάλει στο κλαρί την ηρωίδα για να τού τα ακουμπάει, αλλά σκέφτομαι πως ο Κασαπίδης, ένας πολυτάλαντος, ψημένος στη ζωή, μάχιμος Δραμινός λογοτέχνης, μάλλον υπονοεί τον ίδιο του τον εαυτό, το βλέμμα του το αβασίλευτο, που καταγράφει την φρίκη και το μεγαλείο γύρω του, γελώντας πικρά.
6) Στην ιατρική επιστήμη η εμβοή ονομάζεται tinnitus…
… λέει κάπου ο Στέλιος Παπαγρηγορίου στο "Ντεσιμπελόμετρο", την εντελώς παράδοξη δομικά, ολωσδιόλου ιδιόμορφη νοηματικά και πολύ ενδιαφέρουσα γενικά νουβέλα του, από τις εκδόσεις Κριτική. Ήρωας ένας περιθωριοποιημένος μουσικός και δημοσιογράφος, που υποφέρει από tinnitus, που είναι η εμβοή στο αυτί. Όμως δεν είναι ο μόνος συνεχής και αναπόδραστος ήχος από τον οποίο προσπαθεί εις μάτην να ξεφύγει: η ίδια η πόλη που τον παριβάλλει τού επιτίθεται ηχητικώς, γεμίζοντας με παράσιτα το κεφάλι του. Ο συγγραφέας τα ακούει όλα αυτά, και τα αναμεταδίδει με οξύνοια, στιλ και σθένος.
7) Το "έχω πονοκέφαλο απόψε, αγάπη μου"...
...δεν πιάνει πάντα. Κάποια στιγμή απλώς η εργαζόμενη σύζυγος και μητέρα, που τα φροντίζει και τα προλαβαίνει όλα, και είναι πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα, πλην του κατάκοπου και απηυδισμένου εαυτού της, μπορεί πολύ απλά να μην έχει κέφι, ή ενέργεια για σεξ. Ο Αύγουστος Κορτώ υπογράφει το "σεξ και πώς να το αποφύγετε", ένα πολύ διασκεδαστικό, αλλά και συγκινητικό μυθιστόρημα από τις εκδόσεις Πατάκη, που εδράζεται ακριβώς πάνω σ’ αυτόν το ψυχότυπο γυναίκας. Ο συγγραφέας, με μια γλώσσα ρέουσα και ζωντανή, μιλά για πολύ σοβαρά πράγματα με ανάλαφρο τρόπο – και τα καταφέρνει περίφημα.
8) Βαλκάνιος παραμυθάς, πολυταξιδεμένος και πολυτεχνίτης...
...ήταν ο Ελληνορουμάνος Παναΐτ Ιστράτι, και πριν τον ανακαλύψει ο Ρομαίν Ρολλάν στη Γαλλία, αυτόν και το συγγραφικό του ταλέντο, ο Ιστράτι (ή Γεώργιος Βαλσαμής) είδε, έμαθε κι έπαθε πολλά περιπλανώμενος στα Βαλκάνια και τη Μεσόγειο, κάπως σαν τον Οδυσσέα ("ος μάλα πολλά πλάγχθη", που έλεγε κι ο Όμηρος), κάπως σαν τον ήρωα του πιο γνωστού μυθιστορήματός του, του "Κυρά Κυραλίνα", που εκδίδεται από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη και επίμετρο Σταύρου Ζουμπουλάκη. Ο Σταύρος (ή Δραγομίρ), ψάχνει παντού την αγαπημένη του αδελφή, την Κυρά Κυραλίνα, που την έχασε όταν την έκλεισε στο χαρέμι του ένας πασάς στην Πόλη...
9) Ένοπλη φιλόσοφος...
...είναι η κόρη του ήρωα του μυθιστορήματος "Ατίμωση", του J.M. Coetzee, σε μετάφραση Χριστίνας Σωτηροπούλου, από τις εκδόσεις Διόπτρα. Έτσι την χαρακτηρίζει ο πατέρας της, ο χωρισμένος πενηντάρης καθηγητής που καταφεύγει στο απομονωμένο αγρόκτημά της στη Νότιο Αφρική, λίγο μετά την άρση του απαρτχάιντ. Μετά την ατίμωσή του εξαιτίας της σχέσης του με μια φοιτήτριά του, μόνο εκεί μπορεί να μείνει, σ’ ένα μέρος άγριο αλλά όμορφο, όπου η εναλλακτικών πεποιθήσεων κόρη του ζει μόνη της, με την προστασία δύο σκυλιών κι ενός τουφεκιού. Που όμως δεν αρκούν για να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη φρίκη.
10) Allegro moderato, παύση, και μετά...
...andante con moto. Αυτά είναι τα δύο, μόνο, μέρη της συμφωνίας αρ. 8 σε Σι ελάσσονα του Φραντς Σούμπερτ, που ονομάστηκε "ημιτελής", γιατί στην εποχή του κάθε συμφωνία απαρτιζόταν από τέσσερα. Ήταν όντως ημιτελής; Ποιος ξέρει. Το σίγουρο είναι πως το ρομαντικό αριστούργημα του Αυστριακού συνθέτη ενέπνευσε τη Χρυσοξένη Προκοπάκη, δίνοντάς της όχι μόνο τον τίτλο, "Ημιτελείς", από τις εκδόσεις Στίξις, και την κεφαλαιακή δομή, δηλάδή το αλέγκρο, την παύση και το αντάντε, αλλά και την ψυχή, την anima του βιβλίου, που μιλά για την αναμέτρησή μας με το παρελθόν, που πάντοτε βρίσκει τον τρόπο να αποβαίνει στο παρόν. Άλλωστε οι νεκροί πεθαίνουν οριστικά μόνο όταν σταματούν να ζουν μέσα μας. Μα, μήπως τα πάντα δεν παραμένουν τελικά ημιτελή;
11) Μη αναγνωρισμένο τέκνο...
...του πνευματικού πατρός του, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές, είναι το μέχρι πρότινος ανάκδοτο μυθιστόρημα "Τα λέμε τον Αύγουστο", σε μετάφραση Δέσποινας Δρακάκη, από τις εκδόσεις Ψυχογιός. Ο συγγραφέας δεν ήθελε να εκδοθεί αυτό το βιβλίο, που περιγράφει τη συνήθεια μιας ευτυχισμένης συζύγου και μητέρας να πηγαίνει κάθε Αύγουστο στο νησί όπου είναι θαμμένη η μητέρα της, όπου και βρίσκει, κάθε φορά, ένα εραστή για μια νύχτα. Έρωτας, μουσική, πάθος και συναίσθημα από το χέρι του μεγάλου συγγραφέα – ευτυχώς που οι γιοι του δεν σεβάστηκαν, για χάρη μας, τη θέληση του "Γκάμπο".
12) "I can’t breathe…"
...είχε πει, πριν ξεψυχήσει κάτω από το γόνατο ενός λευκού αστυνομικού, ο αφροαμερικανός Τζορτζ Φλόιντ, κι αυτές οι τελευταίες του λέξεις έγιναν η πολεμική κραυγή εναντίον της αστυνομικής ρατσιστικής βαρβαρότητας. Η αστυνομία είχε κληθεί από τον υπάλληλο ενός καταστήματος, στο οποίο ο Φλόιντ είχε δώσει ένα πλαστό χαρτονόμισμα. Ο Αϊτινός συγγραφέας Λουί-Φιλίπ Νταλαμπέρ είχε την εξαιρετική ιδέα να γράψει ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, το "Μιλγουόκι μπλουζ", σε μετάφραση Ειρηνης Παπακυριακού, εκδόσεων Καστανιώτη, από τη σκοπιά αυτού του (πακιστανικής καταγωγής...) υπαλλήλου, που βίωσε μετά τα φρικαλέα αποτελέσματα της σύννομης πράξης του...
13) Κάθε καθωσπρέπει σπιτικό...
...οφείλει να διαθέτει και μπιντέ. Το Λεξικό ορίζει τον μπιντέ "ως χαμηλό νιπτήρα για τα απόκρυφα μέλη του σώματος", και δεν θα ήταν δυνατόν ο Μάριος Χάκκας να μην έβλεπε τον μπιντέ ως το Άγιο Δισκοπότηρο του Μικροαστισμού, όπου ομνύουν τα διηγήματά του "Ο μπιντές και άλλες ιστορίες", που επανεκδίδονται από τις εκδόσεις Άγρα. Ας σημειωθεί πως το βιβλίο όταν εκδόθηκε το 1971 έκανε πάταγο, μιας και ο Χάκκας με οξύτατο χιούμορ, και απολύτως ιδιαίτερη, σχεδόν παραληρηματική γραφή, σκιαγράφησε μια εξόχως παραστατική καρικατούρα των αλλοτριωμένων ηθικά και σωματικά ανθρώπων της εποχής του. Ένα ιστορικό βιβλίο από έναν σπουδαίο γραφιά, που προήλθε μεν από την Αριστερά (με διώξεις, φυλακίσεις, κλπ), αλλά ποτέ δεν δεσμεύτηκε από αυτήν στη έκφραση της τέχνης του.
14) Κόσμος κι όνειρο είναι ένα...
...είναι ο τίτλος ενός άλμπουμ, που συγκεφαλαιώνει όμως το πνεύμα των ποιημάτων που συμπεριλαμβάνονται στα "40 εμπύρετα όνειρα", της Αγγελικής Πεχλιβάνη, από τις εκδόσεις Κίχλη. Η ποιήτρια εξυφαίνει έναν ονειρικό λυρικό ιστό, για να ντύσει την πραγματικότητα, δηλαδή την αλήθεια της μνήμης μας, το αδήριτο βάρος των επιθυμιών μας, και το αναπόδραστο γεγονός της χαράς και της θλίψης μας – για να την ντύσει, ναι, αναδεικνύοντας όμως καλύτερα, παραστατικότερα, τις γραμμές της... Γραφή ευαίσθητη και παιγνιώδης, που ανοίγει δρόμο μέσα από τα μάτια και το νου, για να φτάσει στον πυρήνα των αναγνωστών, στη ψυχή τους.
15) Φρίκη στους πάγους
Φωτιά και ψυχρός πόλεμος στους πάγους: αυτό είναι το πλαίσιο εντός του οποίου ο πολλά υποσχόμενος πρωτοεμφανιζόμενος Σάιμον Μόκλερ ξεδιπλώνει την πλοκή του πολιτικού-ιστορικού μυθιστορήματός του "Το σκοτάδι δεν κοιμάται ποτέ", σε μετάφραση Χριστίνας Σωτηροπούλου, από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος. Ένας ψυχίατρος της CIA καλείται να διαλευκάνει ένα φριχτό περιστατικό: σε μια μυστική αμερικανική βάση στο παγωμένο υπέδαφος της Γροιλανδίας, δυο στρατιώτες βρίσκονται απανθρακωμένοι, και το τρίτο μέλος του προσωπικού ημιθανές, με αμνησία...
16) "Βρετανικότητα".Τι είναι αυτό;
Σ’ αυτό το δύσκολο ερώτημα ο Τζόναθαν Κόου επιχειρεί να δώσει μια απάντηση, με το μυθιστόρημα του "Μέση Αγγλία", από τις εκδόσεις Πόλις - η Άλκηστις Τριμπέρη υπογράφει τη μετάφραση. Οικονομική και κοινωνική κρίση, φυλετικές και πολιτικές ταραχές, επαπειλούμενο Brexit: αυτό είναι το πλαίσιο, εντός του οποίου αλληλεπιδρούν οι ήρωες: νιόπαντροι που τσακώνονται, ευκατάστατοι αστοί που αρθογραφούν υπέρ της λιτότητας, τα παιδιά τους που τους αποκαθηλώνουν, μεσήλικες στοιχειωμένοι από τα νεανικά τους όνειρα... Τί είναι, στ’ αληθεια, αυτή η βρετανικότητα;
17) Πάει κι η Βιέννη...
Φανταστείτε την περικαλλή πρωτεύουσα των Αψβούργων με τα παλάτια, τα πάρκα, τα μουσεία, τους καθεδρικούς ναούς και τα θεϊκά της καφενεία, να κείτεται ερειπωμένη. Και φανταστείτε επίσης κι αυτούς που επέζησαν, αυτά τα ανθρώπινα φάσματα να οργανώνουν όπως μπορούν τη ζωή τους μέσα στα συντρίμμια, αναλογιζόμενοι με τρόμο πως ήρθε τη σειρά τους για να γίνουν κι αυτοί, οι Βιεννέζοι, τα υποκείμενα της Ιστορίας, που βλέπουμε εκ του ασφαλούς σε μετααποκαλυπτικές ταινίες...Αυτές τις τρομακτικές εικόνες οραματίστηκε η Κάριν Πέσκα, και τις κατέγραψε γλαφυρά στο μυθιστόρημα "Η Βιέννη σε αποσύνθεση. Ιστορίες του τέλους" σε μετάφραση Ηλία Τριανταφύλλου, από τις εκδόσεις Βακχικόν.
18) Φως εκ φωτός
Ίσως μόνο ο πολυβραβευμένος διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Αρβανίτης μπορεί να κατανοήσει, αυτός και μια χούφτα ακόμα ομόλογοί του σ’ ολόκληρο τον κοσμο, τί να σημαίνει αλήθεια αυτή η βιβλική φράση. Ο Αρβανίτης το ΄ζησε και το σπούδασε το φως, καθώς από τις ταινίες του Φίνου έφτασε να φωτίζει τα ιστορικά πλάνα του Αγγελόπουλου, και τόσες άλλες σπουδαίες παραγωγές του εξωτερικού. Αυτό το φωτεεινό βλέμμα του κατέγραψε με ενάργεια η σκηνοθέτρια και συγγραφέας Ελισάβετ Χρονοπούλου, στην απολαυστική βιογραφία "Γιώργος Αρβανίτης: Μια ζωή στο φως", από τις εκδόσεις Πατάκη.
19) "Η ζωή μας είναι η Πατησίων", έλεγε...
...η Κατερίνα Γώγου, ας είναι ελαφρές οι σελίδες που τη σκεπάζουν, κι αν κάποιοι βρήκαν ψήγματά τους στα βιβλία της, ας διαβάσουν τα διηγήματα της Νίκης Τρουλλινού - η "Οδός Σόλωνος" κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός. Εκδόσεις και φροντιστήρια, καφέδες και συνθήματα, λεωφορεία και περιπολικά, σκοτεινές οθόνες και πάμφωτα πρωινά, έρωτας και κατάθλιψη, όνειρα που γεφυρώνουν την Ομόνοια με το Κολωνάκι περνώντας από τα Εξάρχεια: μετά την Πατησίων, η οδός Σόλωνος είναι ο γεωμετρικός τόπος των σημείων που καθόρισαν την διαβόητη και περιβόητη Γενιά του Πολυτεχνείου. Ενώστε τα διηγήματα της Τρουλλινού σαν κουκκίδες – για να δείτε τη χαμένη εικόνα σας.
20) Έντεχνη κτηνωδία
Πτώματα αστέγων εκτίθενται σε μια προθήκη στο κεντρικότερο σημείο του Λονδίνου. Ένας αντεργκράουντ καλλιτέχνης, ο @νώνυμος, αποδεικνύεται πως είναι ο δημιουργός αυτού του φρικαλέου installation, κάτι που βάζει σε μεγάλους μπελάδες την Επιθεωρήτρια της λονδρέζικης αστυνομίας, και τον αρχιφύλακα βοηθό της. Καθώς τα πτώματα, ή τα έργα τέχνης σύμφωνα με τον @νώνυμο, πολλαπλασιάζονται, το κυνήγι αρχίζει να γίνεται επικίνδυνο για τους υπερασπιστές του Νόμου. Ο αιμοσταγής καλλιτέχνης τους βάζει στο μάτι – ίσως για να γίνουν τα επόμενα υλικά του για την conseptual art της φρίκης που διακονεί. "Η τέχνη του θανάτου" είναι το ζόρικο, φρικαριστικό, καλογραμμένο μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Φένελ, σε μετάφραση Νίκου Ιβραηνία, από τις εκδόσεις Bell.
21) Υπέροχες παλαβομάρες
Την πρώτη φορά που διάβασα τα διηγήματα του Γιάννη Παλαβού, πριν από καμιά δωδεκαριά χρόνια, το περίφημο "Αστείο" του, που ευτυχώς επανεκδίδονται τώρα από τις εκδόσεις Ίκαρος, κατάλαβα αμέσως πως αυτός ο νέος άνθρωπος ήταν ήδη ένας μεγάλος γραφιάς, που εμφιάλωνε μέσα σε μικρές φόρμες το νέκταρ της φαντασίας του, όπως το απέσταζε από την πραγματικότητα. Και μάλιστα από την πραγματικότητα της επαρχιακής Μακεδονίας, που έγινε ο καμβάς, στον οποίο ο Παλαβός κέντησε αυτές τις δεκαεπτά υπέροχες ιστορίες. Μακάρι να είχαμε κι άλλες τέτοιες παλαβομάρες – πολλές...
22) Ζούμε από τύχη...
...κυριολεκτικά. Κι αυτή την ανησυχαστική κυριολεξία, αυτή τη ξεβολευτική πραγματικότητα, την πήρε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Παντελάκης, την μυθοποίησε, και ιδού το τρίτο του βιβλίο, το "Για ένα φανάρι", από τις εκδόσεις Θεμέλιο. Σκεφτείτε τώρα ένα συνηθισμένο άνθρωπο με ένα ζήτημα υγείας, που σπεύδει στο νοσοκομείο. Πώς θα αντιδρούσαμε, εσείς κι εγώ, αν ήμασταν στη θέση του, και ο γιατρός μάς έλεγε πως εάν μάς έπιανε ένα φανάρι στη διαδρομή από το σπίτι μέχρι το νοσοκομείο, εάν πέφταμε σ’ ένα κόκκινο, κι αργούσαμε αυτά τα ελάχιστα δευτερόλεπτα, δεν θα γλιτώναμε... Μιλάμε για ένα βαθιά αισιόδοξο, όσο παράξενο κι αν ακούγεται αυτό, βιβλίο...
