© Σίσσυ Μόρφη
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Αγγελόκαστρο, ένα χωριό της Αιτωλοακαρνανίας κοντά στο Μεσολόγγι. Έμεινα εκεί μέχρι 14 χρόνων και μετά πήγα στο Αγρίνιο για να τελειώσω το γυμνάσιο. Έγραφα από πολύ μικρή. Δεν ξέρω γιατί, ίσως ήταν ο αγώνας μου να κοινωνικοποιηθώ. Είχα διάφορα θέματα να αντιμετωπίσω, αυτά που σήμερα εντάσσονται στην έννοια του μπούλινγκ. Ήμουν εύθραυστη, ευαίσθητη και καθυστερούσα λίγο στη μάθηση. Αυτό με πλήγωνε πάρα πολύ ειδικά επειδή δεν μπορούσα να εξηγήσω τι συνέβαινε και να βρω καταφύγιο στους μεγάλους οι οποίοι εκείνη την εποχή μας μάλωναν με κάθε αφορμή. Δεν αναφέρομαι στους γονείς μου, οι οποίοι παρότι έζησαν και μεγάλωσαν σε χωριό ήταν πολύ ανοιχτοί άνθρωποι. Ο πατέρας μου ήταν δάσκαλος της βυζαντινής μουσικής, αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων και διανοητής. Όμως ο δάσκαλος ήταν πολύ αυστηρός και το σχολείο δεν μου άρεσε καθόλου. Το αντιμετώπιζα ως συντηρητικό πλαίσιο χωρίς τότε να μπορώ να το ερμηνεύσω με αυτές τις λέξεις.
Το καταφύγιό μου ήταν να διαβάζω στο διάλειμμα τα κλασικά εικονογραφημένα και να σημειώνω ιστορίες κατά του δασκάλου. Σε αυτές τον έκλεινα στην αποθήκη όπου εκείνος έκλεινε τα παιδιά για να τα τιμωρήσει. Όταν πήγαινα σπίτι και τα έβλεπε η μάνα μου στο τετράδιό μου τα έσβηνε για να μην μας πιάσει ο κόσμος στο στόμα του. Κι έτσι μου έμεινε η γραφή. Δεν την είδα ως καριέρα, αλλά ως ταξίδι.
Το 1979 άρχισα να σπουδάζω Πολιτικές Επιστήμες και αργότερα Κοινωνιολογία στην Πάντειο. Είχαμε σημαντικούς καθηγητές όπως ο Γιώργος Βέλτσος και ο Σάκης Καράγιωργας. Και το κίνημα τότε ήταν πολύ δυνατό –ήμουν στην πανσπουδαστική–, η σχολή ήταν γεμάτη φοιτητές. Από τον Βέλτσο θυμάμαι ότι μου άρεσαν πάρα πολύ όσα έλεγε, μου άρεσε δηλαδή ο τρόπος που τα έλεγε, αλλά δεν καταλάβαινα τίποτα. Καθόμουν και παρακολουθούσα όμως γιατί ήταν σημαντική η έννοια του "αισθάνομαι". Ό,τι δεν καταλάβαινα το μάθαινα παπαγαλία. Σαν τις γιαγιάδες που πάνε στην εκκλησία και δεν καταλαβαίνουν τίποτα, τα ξέρουν όμως όλα απ’ έξω.
Παράλληλα δούλευα στην Πειραϊκή-Πατραϊκή. Ξεκίνησα από το εργοστάσιο και κάποια στιγμή μεταφέρθηκα στα γραφεία όπου με έκαναν και υπεύθυνη ενός περιοδικού με οδοιπορικά, επειδή είδαν ότι γράφω καλά. Τα γραφεία της Πειραϊκής- Πατραϊκής ήταν στην οδό Δραγατσανίου στο κέντρο της Αθήνας. Στην Καλαμιώτου ήταν το πρατήριο στο οποίο πωλούνταν σεντόνια κ.λπ. σε χαμηλότερες τιμές. Εκεί ερχόταν ο πιο λαϊκός κόσμος. Περνούσαν και κουβέντιαζαν μαζί μας γιατί ήμασταν οι δικοί τους άνθρωποι. Είχα γράψει μια σειρά από διηγήματα για όλα όσα έβλεπα και άκουγα εκεί, τα οποία δεν τα έχω εκδώσει. Οι ιστορίες αυτές ήταν για μένα το προζύμι της συγγραφής.
Στο κέντρο πήγαινα με το λεωφορείο από τον Άλιμο, όπου ζούσαμε. Κατέβαινα στην Πανεπιστημίου και περνούσα από την πλατεία Κοραή. Εκεί που σήμερα είναι η στοά βρισκόταν ένα μαγαζί με εδώδιμα στο οποίο δεν υπήρχε περίπτωση να μην σταματήσω. Η Αθήνα είχε τότε μια χαρακτηριστική μυρωδιά: τα στενά της, οι δρόμοι της, η Ευριπίδου, η Αθηνάς, η Βαρβάκειος. Στο Μοναστηράκι τις Κυριακές γινόταν λαϊκό προσκύνημα για το παζάρι. Κατέβαινε το Περιστέρι και το Αιγάλεω, φτωχοί άνθρωποι που αγόραζαν φτηνά πράγματα. Τώρα το Μοναστηράκι έχει ακριβύνει πάρα πολύ.
Όταν έκλεισε η Πειραϊκή-Πατραϊκή στενοχωρήθηκα, έδωσε δουλειά σε πολύ κόσμο. Δέθηκα με αυτή την εταιρεία παρότι οι πολιτικές μου πεποιθήσεις ήταν πάντα αντίθετες με αυτό που λέγεται "εργοδοσία". Η κυβέρνηση Καραμανλή οργάνωσε τότε έναν πανελλήνιο διαγωνισμό στον οποίο πήρα μέρος και πέρασα στο υπουργείο Οικονομικών, όπου δούλεψα 28 χρόνια. Καλά χρόνια ήταν, όμως εμένα η ελευθερία μου ήταν τα βιβλία. Το πρώτο μου βιβλίο τυπώθηκε το 1981 όταν ήμουν 21 χρόνων, χάρη σε έναν παλιό συγγραφέα που δεν θέλω να λησμονηθεί. Πρόκειται για τον Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή ο οποίος έχει γράψει τον "Δρομάκο με την πιπεριά" (είχε έρθει ως πολιτικός εξόριστος από τη Γιουγκοσλαβία). Εκείνος μου είπε ότι είχα ταλέντο και μου πρότεινε να εκδώσω τον "Γελωτοποιό για κλάματα" στο οποίο περιέγραφα τον εαυτό μου. Το πήγα στη Σύγχρονη Εποχή. Άργησα πάρα πολύ να κάνω τη γραφή επάγγελμα, πέρασαν 15 χρόνια.
Φέτος κλείνω 36 χρόνια στις εκδόσεις Καστανιώτη. Η πρώτη φορά που μίλησα με τον Θανάση Καστανιώτη δεν ήταν στο γραφείο του. Είχαν περάσει χρόνια από το πρώτο βιβλίο μου και είχα εκδώσει και σε άλλους εκδοτικούς. Είχα γίνει μητέρα από τα 21 μου και κάποια στιγμή αποφασίσαμε με τον άντρα μου ότι θα ήταν καλύτερα για την οικογένειά μας να ζήσουμε σε ένα μικρότερο μέρος από την Αθήνα. Έτσι βρεθήκαμε στον Αστακό Αιτωλοακαρνανίας, όπου δούλευα στο δημόσιο ταμείο, σε συνθήκες Καρυωτάκη. Πήγαινα το μεσημέρι σπίτι μου και είχα ποτίσει καπνό διότι το κτίριο όπου εργαζόμουν ήταν ένα παλιό καπνομάγαζο που θερμαινόταν με σόμπα και τα μπουριά έβγαζαν. Πηγαίναμε όμως πολλές εκδρομές στα Ζαγόρια και στο Τσεπέλοβο. Τότε άρχισαν να έρχονται τα πρώτα προσφυγόπουλα από την Αλβανία. Εκεί έγραψα το πρώτο μου εφηβικό μυθιστόρημα, "Ο δρόμος του μπλε φεγγαριού", που διαδραματίζεται όλο στο Τσεπέλοβο και στη Βάλια Κάλντα. Ένα βράδυ είπα στην παρέα μου ότι θα το έστελνα στον Καστανιώτη και μου απάντησαν ότι μεγαλοπιάνομαι και ότι θα φάω πόρτα. Παρόλα αυτά το έστειλα, τι είχα να χάσω;
Κάποια στιγμή έπειτα από τρεις μήνες ο διευθυντής μου –που δεν με χώνευε κιόλας– μου είπε ότι με ζητούσαν στο τηλέφωνο. Από την άλλη άκρη της γραμμής άκουσα μια φωνή να λέει "Θανάσης Καστανιώτης. Θα σας εκδώσουμε". "Άει στο διάολο, βλάκα" λέω εγώ και το κλείνω. Νόμιζα ότι ήταν φάρσα, διότι η φωνή του ήταν ίδια με του φίλου μου που λίγο καιρό πριν μου είπε ότι μεγαλοπιανόμουν. Μισή ώρα μετά με κάλεσε πάλι ο διευθυντής. Στο τηλέφωνο ήταν η Αθηνά Ρικάκη, η οποία μου είπε: "Κυρία Πριοβόλου εσείς είστε; Μα, γιατί βρίσατε τον κύριο Καστανιώτη;". Λίγους μήνες μετά κατέβηκα στην Αθήνα και υπέγραψα συμβόλαιο. Με τον Καστανιώτη δεν το συζητήσαμε ποτέ. Φαίνεται ότι έπειτα από τόσο καιρό το είχε ξεχάσει. Εγώ το έχω ακόμη μέσα μου.
Με ενδιαφέρουν πολύ τα νεολαιίστικα κινήματα που υπήρχαν παλιότερα. Τι απέγιναν οι νεολαίοι άλλων εποχών; Όταν εκπνεύσει η επαναστατική τους διαδικασία που πάνε; Αυτή είναι η μανία μου με την Αθήνα. Στα φοιτητικά μου χρόνια ήμουν συνέχεια στα βιβλιοπωλεία και στην Εθνική Βιβλιοθήκη. Δεν ανήκω στη γενιά της Φωλιάς του Βιβλίου, αλλά της Πολιτείας, της Πρωτοπορίας και του Θεμελίου. Εκεί ένιωθες ότι ήταν τα βιβλιοπωλεία σου, οι άνθρωποί σου. Θυμάμαι τον Μανώλη στην Πολιτεία που τώρα έχει πάρει σύνταξη. Η Μαρία που έχει το Επί Λέξει ήταν παλιότερα στην Εστία. Μιλούσαμε με τις ώρες για βιβλία.
Αναζητώντας κάποια στιγμή βιβλία για τις νεολαίες έπεσα πάνω στην επανάσταση του 1843 και την άνοδο του Επαμεινώνδα Δεληγεώργη ο οποίος ήταν αρχηγός της χρυσής νεολαίας. Αυτός λοιπόν ήταν που ξεσήκωσε τη νεολαία της εποχής του για το θέμα του πανεπιστημιακού ασύλου. Παρακολουθώ τον Δεληγεώργη μέχρι που έγινε πρωθυπουργός της χώρας και σύναψε με την Αγγλία αυτό το επονείδιστο δάνειο το οποίο μας οδήγησε και στην πρώτη χρεοκοπία, στο "δυστυχώς επτωχεύσαμε" του Χαριλάου Τρικούπη. Και λέω έτσι θα γίνω κι εγώ; Υμνήτρια της εξουσίας ή η ίδια η εξουσία; Γι’ αυτό τον λόγο δεν ασχολήθηκα ποτέ με την εφαρμοσμένη πολιτική μόνο με εκείνη του δρόμου, του ακτιβισμού. Κι έτσι θα συνεχίσω.
Είμαστε μια ομάδα γυναικών συγγραφέων. Αυτή τη στιγμή το δίκτυο γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών "Η φωνή της" αριθμεί 230 μέλη – ξεκινήσαμε από έξι. Τον Δεκέμβριο του 2021 βρεθήκαμε κάποιες από εμάς έξω από τη Βουλή στη διαμαρτυρία για τη δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη. Εκεί κοιταχτήκαμε και είπαμε "Καλά εμείς τι κάνουμε; Δηλαδή αρκεί να είσαι συγγραφέας; Ο συγγραφέας δεν είναι πολιτικό ον;".
Διέσχισα προχτές του Ψυρρή και μπήκα μέσα στα στενά πίσω από την Αθηνάς που έχουν πεζοδρομηθεί. Όλα έχουν γίνει airbnb. Όταν η μόνη βιομηχανία που σκέφτεται ότι έχει μια κοινωνία είναι ο τουρισμός δεν υπάρχει εξέλιξη. Θυμάμαι τις βιοτεχνίες που υπήρχαν παλιότερα στου Ψυρρή και οι άνθρωποι γνωρίζονταν μεταξύ τους. Έβγαζαν στα πεζοδρόμια τις καρέκλες τους και κουβέντιαζαν Τα καφενεδάκια ήταν λαϊκά, όχι τουριστικά. Πήγαινα πολύ συχνά στον Άγιο Δημήτριο Ψυρρή γιατί μου αρέσει η βυζαντινή μουσική. Εκεί άκουγα τη λειτουργία από έναν νέγρο παπά κι έναν ψάλτη. Οι γυναίκες ήταν όπως στη γειτονιά μου στο χωριό. Με τα πρόσφορα και τα αντίδωρα στο χέρι. Έφυγαν αυτές οι γενιές.
Συχνά κατεβαίνω στο Καφενείο στην πλατεία Εξαρχείων και το Cusco στη συμβολή Κωλέττη και Μεσολογγίου, γιατί είναι και το σημείο της δολοφονίας του Γρηγορόπουλου κι έτσι πηγαίνω και πιω τον καφέ σαν σπονδή στο παιδί αυτό. Μετά ανεβαίνω τη Θεμιστοκλέους και φτάνω στην Καλλιδρομίου όπου στο δεξί μας χέρι είναι οι εκδόσεις Καστανιώτη. Μου αρέσει να κάνω τον γύρο του ιστορικού κέντρου. Κατεβαίνω με το μετρό στην Ακρόπολη, ανεβαίνω τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, συνεχίζω στην Αποστόλου Παύλου, περνάω από το βιβλιοπωλείο Λεμόνι στην Ηρακλειδών να πω ένα γεια στον Σπύρο και την Αυγουστίνα, μετά στο Πιλ Πουλ, το παλιό πιλοποιείο του Πουλόπουλου, στρίβω δεξιά στη γέφυρα και φτάνω τέρμα Ερμού όπου ρίχνω άλλες σπονδές στα κοιμητήρια των Κεραμέων.
Στον Κεραμεικό μου αρέσει το άγαλμα του Ελπήνορος για το οποίο έχει γράψει ποίημα ο Σεφέρης. Είναι προτομή ζωής και θανάτου μαζί. Αυτός ο χώρος μέχρι το 1867 ήταν χωράφι και επάνω σε αυτό υπήρχε ένα μεγάλο κτίριο σαν μικρό παλάτι όπου έμενε ένας αξιωματούχος του Όθωνα. Είδα αυτό το κτίσμα σε μια παλιά γκραβούρα και το έκανα το σπίτι του Ρωμαίου Αγγουλέ, του ήρωά μου στο "Όπως ήθελα να ζήσω". Επειδή πήγαινα και μετρούσα για να μπορέσω να το περιγράψω στο βιβλίο, ο χώρος αυτός έγινε σαν το σπίτι μου. Όλη η διαδρομή του βιβλίου είναι γύρω από την περιοχή που ήταν τότε χωματόδρομος, χωράφια, λάσπες και παπαρούνες. Εκεί βρισκόταν και ένα από τα πρώτα καφενεία, το Πράσινο Δεντρί, όπου πήγαινε Αχιλλέας Παράσχος μαζί με τους Ραγκαβήδες και την παλαιά αθηναϊκή σχολή.
Παίρνω πάρα πολύ συχνά συγκοινωνία. Καμιά φορά όταν θέλω να πάω στην κόρη μου που ζει στη Λυκόβρυση, λέω στον άντρα μου να μην με πάει με το αυτοκίνητο, για να μπω στο λεωφορείο Β9, να γνωρίσω τον κόσμο. Στον μικρόκοσμό μου, στους ανθρώπους που κάνω παρέα δεν μπορώ να δω τη μεγάλη εικόνα. Αυτή η γραμμή λοιπόν που ξεκινά από την οδό Χαλκοκονδύλη και φτάνει στην Κηφισιά είναι τόσο πολυπολιτισμική που σου δίνει καλά να καταλάβεις ότι η Αθήνα πια είναι μια άλλη πόλη. Καταρχάς υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι από όλες τις αραβικές χώρες. Άνθρωποι που δουλεύουν στους κήπους των πλουσίων και στα φυτώρια της Λυκόβρυσης. Αυτό πρέπει να το δεις, δεν μπορείς να το αγνοήσεις.
Τι κάνεις με αυτούς τους ανθρώπους; Ακόμη και ο φασίστας Ούγγρος, ο Όρμπαν, που δεν ήθελε να περάσουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες από την Ουγγαρία κατάλαβε ότι ενισχύουν την οικονομία της χώρας και άρχισε να τους βγάζει από τα γκέτο και να τους προσφέρει κτίρια, να ζουν σαν άνθρωποι. Στην Αχαρνών, όπου όλα σχεδόν τα μαγαζιά έχουν αραβικές πινακίδες, ακόμη τους έχουμε γκετοποιημένους. Αυτούς τους ανθρώπους, όπως έκαναν όλες οι ευνομούμενες πολιτείες, πρέπει να τους εντάξεις. Δεν μπορεί να τους έχεις σαν πολίτες δεύτερης και τρίτης κατηγορίας.
Κάτι που πραγματικά λατρεύω είναι να πηγαίνω στο Στρογγυλό Σχολείο του Ζενέτου στον Άγιο Δημήτριο. Ο άνθρωπος αυτός ο οποίος αυτοκτόνησε, υπήρξε ένας πρωτοποριακός αρχιτέκτονας. Το 1969 που σχεδίασε το σχολείο, το φαντάστηκε σαν ηλεκτρονικό στρατηγείο. Είδε πόσο μπροστά θα πήγαινε η τεχνολογία ώστε τα παιδιά από τάξη σε τάξη θα είχαν τη δυνατότητα να συνδέονται μεταξύ τους μέσω υπολογιστών. Η πολυκατοικία του Ζενέτου στην οδό Δαιδάλου είναι επίσης ένα λαμπρό δείγμα αρχιτεκτονικής. Αν η Αθήνα είχε πολυκατοικίες σαν του Ζενέτου και την Μπλε Πολυκατοικία θα ήταν μια εντελώς διαφορετική πόλη.
Info
Το βιβλίο "Το δέντρο με τις φωλιές" της Ελένης Πριοβόλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Διαβάστε Επίσης
