Κώστας Γαβριλάκης
Δεν υπάρχει εποχή περισσότερο ή λιγότερο κατάλληλη για μια βόλτα μέχρι τα Χανιά. Τόσο υπέροχα είναι πάντα. Μετά το πέρας άλλης μιας "φορτωμένης" τουριστικής σεζόν, όμως, είναι γεγονός ότι το φθινόπωρο και ο χειμώνας βρίσκουν την πόλη αρκετά πιο χαλαρή και ήρεμη. Και το σημαντικότερο, με το βλέμμα στραμμένο στους ανθρώπους της και με την πολιτιστική δραστηριότητα που είναι και το θέμα μας, εν προκειμένω, να παίρνει τα σκήπτρα έναντι της τουριστικής, και να γεμίζει η ατζέντα των κατοίκων της πόλης και της ενδοχώρας με ενδιαφέροντα και πρωτότυπα καλλιτεχνικά ραντεβού.
Για όλα αυτά είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε με την κ. Μυρτώ Λάβδα, καλλιτεχνική διευθύντρια του φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης "Ανοιχτά Πανιά" που διοργανώνει για τρίτη χρονιά φέτος ο Δήμος Χανίων, ενθαρρύνοντας τόσο την πρωτότυπη καλλιτεχνική δημιουργία όσο και την εμπλοκή της τοπικής κοινότητας. Μια ιδέα που ωρίμασε λίγο πριν την πανδημία και που έφερε την ίδια στα Χανιά από την Αθήνα, μετά μια μακρά θητεία στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση ως υπεύθυνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, ανάλογες σπουδές (διδακτική της τέχνης) και μεγάλη πια εμπειρία.
"Τα Χανιά είναι μια πόλη με έντονη δραστηριότητα και πολιτιστικό αποτύπωμα", επισημαίνει σήμερα η κ. Λάβδα, τρία χρόνια μετά τη μετεγκατάστασή της στην πόλη, καθώς τα "Ανοιχτά Πανιά" ήρθαν να προστεθούν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Χανίων που φέτος διοργανώθηκε για 11η χρονιά, το ακόμα πιο παλιό Φεστιβάλ Χορού ("Dance Days Chania"), το Διεθνές Φεστιβάλ Comic & Animation "Chaniartoon", αλλά και το νεοσύστατο Φεστιβάλ Βιβλίου. Τα "Ανοιχτά Πανιά" αξιοποιούν μια σειρά από χώρους που ευνοούν τη διοργάνωση παραστάσεων και εκθέσεων, όπως το ΚΑΜ (Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου), το θέατρο Δημήτρης Βλησίδης, το θέατρο Μίκης Θεοδωράκης, τη Δυτική Τάφρο, το Πνευματικό Κέντρο, τον Άγιο Ρόκκο και το Χαμάμ της οδού Κατρέ, αλλά και μια σειρά από διάφορα άλλα κτίρια που βρίσκονται στη διάθεση ντόπιων και μη καλλιτεχνών, όταν υπάρχει μια καλή ιδέα και οπωσδήποτε όταν υπάρχει μια ιστορία να ειπωθεί.
Πρωτότυπα έργα και ντόπιο κοινό
Τα Χανιά είναι μια πόλη με μάτια και αυτιά ανοιχτά, θα προσθέσουμε εμείς, από τη δική μας εμπειρία και επαφή με την πόλη, με την κ. Λάβδα να συμπληρώνει ότι αυτή η ανοιχτότητα είναι που έφερε τον φεστιβαλικό θεσμό των "Ανοιχτών Πανιών" στα Χανιά. Ένας θεσμός που τρέχει από τον Ιούλιο μέχρι τον Δεκέμβριο και που φέτος υποστηρίζει δώδεκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσες παραγωγές∙ από χορό, μουσική, θέατρο και performance, μέχρι ηχητικές εγκαταστάσεις, περιηγήσεις, εικαστικές εκθέσεις και κινηματογραφικές παραγωγές.
Με ποια κριτήρια, όμως, επιλέχθηκαν αυτές οι προτάσεις έναντι άλλων; "Καταρχήν μιλάμε για πρωτότυπα έργα και για σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές", τονίζει η κ. Λάβδα και εξηγεί: "Ενισχύονται και ενθαρρύνονται οι διατομεακές συνεργασίες, δηλαδή η σύμπραξη καλλιτέχνιδων και καλλιτεχνών από διαφορετικούς τομείς, που χρησιμοποιούν διαφορετικά μέσα και εργαλεία. Και μας ενδιαφέρει, επίσης, σε κάθε δράση να υπάρχει το στοιχείο της εκπαίδευσης, καθώς σταθερή στόχευση του φεστιβάλ είναι η καλλιέργεια του τοπικού κοινού μέσα από εκπαιδευτικές δράσεις".
Προσπαθώντας, όπως λέει, "να υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στο ντόπιο καλλιτεχνικό δυναμικό που καταθέτει προτάσεις για το "οικείο” που θα δουν με άλλα μάτια, και σε δημιουργούς από την υπόλοιπη Ελλάδα που καλούνται να εμπνευστούν από μια άλλη πόλη, να δουν το "ανοίκειο" και να έρθουν και να περάσουν χρόνο στα Χανιά, το βασικό αίτημα είναι τα έργα να προκύψουν από μια διαδικασία έρευνας και από την επαφή με τις τοπικές κοινότητες, τόσο της πόλης όσο και των κοντινών χωριών – καθώς μια φετινή υποθεματική των "Ανοιχτών Πανιών” είναι η "Φυγόκεντρος”".
Εκτός των τειχών
Κάπως έτσι είδαμε στα τέλη Αυγούστου την ολοκλήρωση του πρώτου από τα φετινά έργα των "Ανοιχτών Πανιών", το εικαστικό και σπονδυλωτό έργο "Σελασφόρος" των Μαρίνας Βελησιώτη και Μαλβίνας Παναγιωτίδη, που είχε ως αφετηρία την ιστορία του Αρκουδόσπηλιου στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου. Μια σπηλιά που στην αρχαιότητα αποτελούσε ιερό αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη γνωστή και ως "Σελασφόρος" και που -σύμφωνα με τον μύθο- είχε μεταμορφωθεί σε αρκούδα. Τι συνέβη εδώ πέρα; Οι δυο καλλιτέχνιδες ακολούθησαν μια αφηγηματική διαδρομή, ξεκινώντας από το Αρκουδόσπηλιο και με ενδιαμέσους σταθμούς την Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Τζαγκαρόλων, τα Καθιανά και τον Παζινό πριν καταλήξουν στις Στέρνες.
Ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα της περιοχής με τα οποία ήρθαν σε επαφή, γνώρισαν και την κυρία Βιργινία που "έφερε στο φως" το παλιό βιβλίο με τις συνταγές, τις ζωγραφιές και τα κολάζ της∙ ένα υλικό που ενέπνευσε τα κορίτσια για να δημιουργήσουν ένα σημαιόπανο με παραδοσιακές συνταγές και αφηρημένα σχήματα που τοποθετήθηκε στην πλατεία του χωριού Καθιανά. Επίσης στο χωριό Στέρνες οργάνωσαν ένα συμμετοχικό γεύμα, όπου γυναίκες από τα γύρω χωριά με τις οποίες είχαν έρθει σε επαφή οι καλλιτέχνιδες μαγείρεψαν, αλλά και έδειξαν στο κοινό πώς γίνονται διάφορα παραδοσιακά φαγητά, όπως ντολμαδάκια και καλιτσούνια. Οι δε καλλιτέχνιδες έστησαν τα τραπέζια και τα πιάτα στο σχήμα της μικρής άρκτου, με την οποία συνδέεται η "Σελασφόρος" θεά Άρτεμης. Στο πλαίσιο του ίδιου έργου επίσης πραγματοποιήθηκαν ένα καλλιτεχνικό εργαστήριο για ενήλικες και παιδιά, αλλά και ένας εκπαιδευτικός περίπατος, με φυτεύσεις διάφορων φυτών και βοτάνων, με τη συνδρομή του Ορειβατικού Συλλόγου Χανίων.
Σύγχρονη τέχνη για όλους
Αυτή είναι, λοιπόν, η ιδέα και η λογική των "Ανοιχτών Πανιών". Έργα που διεκδικούν χώρο στην πόλη και στα κοντινά χωριά, θέλουν χρόνο μέχρι να υλοποιηθούν και πολύ περισσότερο θέλουν συμμετοχή. Και τη θέλουν και την έχουν. "Και όσο περισσότερο και καλύτερα επικοινωνούνται οι δράσεις αυτές τόσο αυξάνεται η συμμετοχή", παραδέχεται η κ. Λάβδα, επισημαίνοντας στο σημείο αυτό την αξία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, στα οποία συμμετέχουν μαθητές σχολείων αλλά και πολλοί ακόμα πολίτες. Έτσι, με τα εκπαιδευτικά προγράμματα και τις παράλληλες δράσεις, η τέχνη, και μάλιστα η σύγχρονη εκδοχή της, έρχεται όλο και πιο κοντά στο σύνολο της τοπικής κοινότητας.
"Έχουμε ζήσει κάποιες μοναδικές στιγμές τόσο στη φετινή όσο και στις προηγούμενες διοργανώσεις", λέει η κ. Λάβδα, ενώ θυμάται την περσινή περφόρμανς χορού της Γιώτας Καλλιμάνη με τίτλο "Φωνές", όπου η ίδια μέσα από μια σειρά εργαστηρίων δούλεψε με Χανιώτισσες χορωδούς (όχι απαραιτήτως επαγγελματίες) και μέσα από τις προσωπικές τους αφηγήσεις/ιστορίες δημιούργησε το υλικό για την παράστασή της, με περφόρμερς τις ίδιες τις γυναίκες. Η Καλλιμάνη είχε τον ρόλο της κεντρικής εμψυχώτριας, ενώ εμείς ως διοργάνωση ανοίξαμε ειδικά γι' αυτήν την παράσταση το Παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο".
Ήδη στο πλαίσιο της φετινής διοργάνωσης έχουν παρουσιαστεί:
> Η μουσική περιπατητική περφόρμανς της Γεωργίας Καρύδη, με τίτλο "Αηδόνι στη Στράτα", φέρνοντας αρκετές Χανιώτισσες και Χανιώτες στο χωριό Δρακώνα Κεραμιών.
> Η χορογραφική – ηχητική εγκατάσταση και περιήγηση "Moving the Archive" της ομάδας undercurrent, των Χριστίνας Καραγιάννη, Έλενας Νοβάκοβιτς, Νάσιας Φουρτούνη - Φιλολογικός Σύλλογος Χρυσόστομος.
> Τη θεατρική performance "για ένα νησί και τη διαδρομή του μέσα στον χρόνο" με τον τίτλο "Black & White / Color ή The Toutistic Polaroids" των Βάσιας Ατταριάν και Μυρτώς Μακρίδη (ομάδα ΝΤΟΥΘ) – Οικία - Μουσείο Ελ. Βενιζέλου, Χαλέπα.
> Την ηχητική εγκατάσταση της Φωτεινής Κόκκαλη και του Δημήτρη Μπαρνιά "ichorous", στην τουρκική υπόγεια κρήνη της Σπλάντζιας και στην κρήνη της Περβολίτσας Ακρωτηρίου.
> Το ακουστικό και χορογραφικό έργο "Συνομιλίες / Χανιά" της Ίρις Καραγιάν στο Εθνικό Στάδιο Χανίων.
> Τη μουσική περφόρμανς "Crossroad" των Γιώργη Μανωλάκη και Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη στο θέατρο Μίκης Θεοδωράκης.
> Το ντοκιμαντέρ μεσαίου μήκους της Κωνσταντίνας Βούλγαρη και της Κυριακής Φωτιάδου "Γράμμα από το μέλλον στους ισοβίτες του Ιτζεδίν" - θέατρο Δημήτρης Βλησίδης.
> Το πρότζεκτ "Πες το αθέατο" των Ελεάννας Ποντικάκη, Βάσως Πρωτοπαπαδάκη, Θάλειας Ραυτοπούλου και Scope Architects – μία βιωματική δράση που προσκαλεί και εμπλέκει τις/τους κατοίκους των Χανίων σε μία εμπειρία επανάγνωσης και επανασύνδεσης με την πόλη τους μέσα από τις δικές τους μνήμες και αφηγήσεις - 1ο Πειραματικό Γυμνάσιο Χανίων (ολοκληρώνεται στις 26/11).
> Το "desire is a place” της Χριστίνας Σκουτέλα – μία χορευτική installation performance, η οποία συνδέει την επιθυμία με το τοπίο και στοχεύει στην ενεργοποίηση του συλλογικού βιώματος μέσω του προσωπικού. Μέσα από τη διαδικασία περιπλάνησης σε γειτονιές των Χανίων, θα δημιουργηθεί ένα ημερολόγιο επιθυμιών που γεννώνται, εμπεριέχονται ή ενεργοποιούνται μέσω της παρατήρησης και κατοίκησης του τοπίου - Γιαλί Τζαμί.
Τι θα δούμε το επόμενο διάστημα;
> Τη δράση "Αυτές τις ημέρες" των Ανθούλας Μαρινάκη και Θοδωρή Προδρομίδη, στην οποία προτείνεται η δημιουργία μιας ομάδας επτά ατόμων, καλλιτεχνών και μελών της τοπικής κοινωνίας των Χανίων, με σκοπό να αναπτύξει και να μοιραστεί με τις κοινότητες από τις οποίες θα συσταθεί, κοινά καλλιτεχνικά εργαλεία (3-12 Δεκεμβρίου 2023).
> Την ταινία μικρού μήκους "Ex ante facto: Νέα Χώρα" της Κωνστάντζας Καψάλη, η οποία αντλώντας έμπνευση από τις παραδόσεις των ντοκιμαντέρ παρατήρησης, αποπειράται να συνθέσει ένα πορτραίτο της ομώνυμης συνοικίας των Χανίων, μέσα από στιγμές καθημερινότητας (14-16 Δεκεμβρίου 2023).
* Το Φεστιβάλ "Ανοιχτά Πανιά" είναι οργάνωση - παραγωγή του Δήμου Χανίων και της ΚΕΠΠΕΔΗΧ- ΚΑΜ, σε συνδιοργάνωση με την Περιφέρεια Κρήτης και υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
