© Ναταλία Τσουκαλά
Δέκα χρόνια παρουσίας στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή της Ελλάδας μετράει ο οργανισμός ΝΕΟΝ, μια καινοτόμα για την ελληνική σκηνή πρωτοβουλία που ξεκίνησε το 2013, με σκοπό να αναδείξει τη σύγχρονη τέχνη στον δημόσιο χώρο δίνοντας έμφαση στο πόσο κομβική είναι για την ανάπτυξη του αστικού τοπίου αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο.
Ακόμα κι αν δεν ξέρετε τι πρεσβεύει ο ΝΕΟΝ, σίγουρα έχετε ακούσει το όνομα ή έχετε βρεθεί σε κάποια από τις πολλές πολιτιστικές δράσεις που διοργάνωσε μέσα στα τελευταία δέκα χρόνια: Μεγαλόπνοες εκθέσεις όπως τα "Portals" και "Dream On" στο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο, η επιβλητική "Maman" της Λουίζ Μπουρζουά στο ΚΠΙΣΝ, η συνεργασία με την ΕΛΣ "The Artist on the Composer" που μας έδωσε την ευκαιρία να δούμε εγχειρήματα όπως τη "Βληχή" του Γιώργου Λάνθιμου και πιο πρόσφατα την εμβυθιστική εγκατάσταση της Ιωάννας Πανταζοπούλου "A Summer Evening", η ανακαίνιση του Ωδείου Αθηνών, ακόμα και η τρομερά σημαντική δωρεά από τη Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου σε μεγάλα εθνικά μουσεία (ΕΜΣΤ, Guggenheim, MCA Chicago και Tate) με περισσότερα από 350 έργα σύγχρονης τέχνης. Και φυσικά το έργο του ΝΕΟΝ δεν σταματάει εκεί.
Στην πραγματικότητα, η ιδέα για τη δημιουργία ενός τέτοιου εγχειρήματος ξεκίνησε αρκετά νωρίτερα, το 2006, μας πληροφόρησε ο ιδρυτής του οργανισμού Δημήτρης Δασκαλοπουλος μιλώντας στον Πολυχώρο Ω2 του Ωδείου Αθηνών για τα δέκα χρόνια πορείας του ΝΕΟΝ. Μέσα σε μια περίοδο ευημερίας που βίωνε τότε ο ελληνικός λαός, ο Δασκαλόπουλος είχε πολύ προφητικά δηλώσει ότι "το όχι μακρινό μέλλον προδιαγράφει μια Ελλάδα οικονομικά περιθωριοποιημένη, πολιτικά αδύναμη και κοινωνικά άνιση, όσο τυφλά αρπαζόμαστε ο καθένας από τα δικά του κεκτημένα και όσο αποφεύγουμε την κοινή μας ευθύνη για το κοινό μας μέλλον".
Παρά τον χαρακτηρισμό αυτών των δηλώσεων ως "σοκαριστικές" για τους Έλληνες του 2006, ο Δασκαλόπουλος δυστυχώς δεν έπεσε έξω στις προβλέψεις του. Ο ίδιος πίστευε πως η βασική αιτία για την κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα το 2009 "υπήρξε η αδυναμία του κράτους και της κοινωνίας μας να αντιμετωπίσουν δυναμικά τις προκλήσεις του εκσυγχρονισμού και της παραγωγικής ανασυγκρότησης που απαιτούσαν οι εποχές". Έτσι, ο επιχειρηματίας αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την τέχνη, μια ανεξήγητα ελκυστική αλλά βασική ανθρώπινη ανάγκη που πρέπει να είναι προσιτή για όλους, με σκοπό να επουλώσει το τραύμα της κρίσης που για τον ίδιο ήταν όχι οικονομική, αλλά πολιτισμική. Εξάλλου, η συμβολή της τέχνης στην πνευματική υγεία του ατόμου και η δυνατότητά της να συγκινεί είναι ζήτημα που αναφέρθηκε πρόσφατα και στην έρευνα της διαΝΕΟσις για τον πολιτισμό, ιδρυτής της οποίας είναι ο Δασκαλόπουλος.
Η αξιέπαινη συνεισφορά του Δημήτρη Δασκαλόπουλου και του ΝΕΟΝ στον σύγχρονο πολιτιστικό τομέα αποδεικνύει ότι, αν υπάρχει όρεξη (σαφώς και η ανάλογη οικονομική στήριξη που για την Ελλάδα παραμένει περιορισμένη), ο ελληνικός πολιτισμός μπορεί πραγματικά να εξελιχθεί σε κάτι πιο συλλογικό και να αποτελέσει εργαλείο κοινωνικής και οικονομικής προόδου. Η επιθυμία του ΝΕΟΝ ήταν να φέρει τη σύγχρονη τέχνη στο ίδιο το κοινό, αντί το κοινό να την αναζητήσει σε γκαλερί και μουσεία. Πράγμα που φανερώνει πόσο σημαντικό είναι να να βλέπουμε μια καθολικά προσβάσιμη σύγχρονη τέχνη, σε επικοινωνία με τον δημόσιο χώρο, κάτι που με τη σειρά του μας εκπαιδεύει να την αναζητάμε και σε μουσεία και γκαλερί.
Τα επιτεύγματα μιας δεκαετίας
Στενή συνεργάτιδα του Δασκαλόπουλου παραμένει η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη. Βαθιά συγκινημένη για όλα όσα έχει κατορθώσει ο οργανισμός μέσα σε μια δεκαετία, η Κουντούρη δεν έκρυψε πόσο περήφανη αισθάνεται για το έργο της ομάδας, της οποίας οι στόχοι συνοψίζονται με τη φράση "ο χώρος μας είναι η Πόλη". Για την Κουντούρη και όλους τους συνεργάτες του ΝΕΟΝ, το βασικό ερώτημα όταν ξεκίνησαν ήταν: πώς μπορείς να φέρεις το κοινό κοντά στη σύγχρονη τέχνη και σε έναν χώρο διαφορετικό, χωρικά διάσπαρτο; Η απάντηση βρισκόταν στην ίδια την πόλη, είπε η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, γι’αυτό και ο οργανισμός μερίμνησε να δημιουργήσει δημόσιους χώρους συνύπαρξης και συνδιαλλαγής, ρίχνοντας τα φώτα στη σύγχρονη δημιουργία. Αυτό σημαίνει φυσικά ότι η ομάδα θα έπρεπε να αποφύγει την αιώνια συσχέτιση με την αρχαιοελληνική κληρονομιά, που έτσι κι αλλιώς τα μουσεία φροντίζουν να διαφυλάξουν και να αναδείξουν.
Στα δέκα χρόνια δραστηριότητάς του λοιπόν, ο ΝΕΟΝ έχει πραγματοποιήσει εκθέσεις σε 28 διαφορετικές τοποθεσίες, από μουσεία μέχρι αρχαιολογικούς, ιστορικούς και αστικούς χώρους. Έχει παρουσιάσει έργα 253 καλλιτεχνών (94 ελλήνων και 159 από το εξωτερικό) και έχει πραγματοποιήσει 93 αναθέσεις νέων έργων σε 70 καλλιτέχνες. Έχει συνεργαστεί με 22 επιμελητές τέχνης (14 έλληνες και 8 από το εξωτερικό). Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, οι δράσεις στήριξης νέων καλλιτεχνών, τα προγράμματα χορηγιών για ανεξάρτητες πρωτοβουλίες καλλιτεχνών και υποτροφιών για μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές, είναι μερικές από τις πρωτοβουλίες που εξακολουθεί να υλοποιεί ο οργανισμός επιδιώκοντας την ενίσχυση της σύγχρονης πολιτιστικής δημιουργίας.
Δεν ξεχνάμε φυσικά δύο μεγάλα επιτεύγματα του ΝΕΟΝ σε ιστορικά κτίρια της Αθήνας: την ανακαίνιση και δημιουργία ενός χώρου τέχνης στο Ωδείο Αθηνών, αλλά και εκείνη του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου (επένδυση €1,4 εκ.) που παραδόθηκε στη συνέχεια στη Βουλή των Ελλήνων. Βέβαια ο οργανισμός έχει χρηματοδοτήσει έργα υποδομής σε δέκα επιπλέον ελληνικά ιδρύματα, με τα οποία επίσης συνεργάστηκε για τη φιλοξενία εκθέσεων και άλλων δράσεων στους χώρους τους.
Αυτό που όμως δεν μπορεί με τίποτα να προσδιοριστεί ή να καταγραφεί με κάποιον τρόπο, τόνισε ο ιδρυτής της ΝΕΟΝ, είναι "το αποτύπωμα που άφησε στις ψυχές και το νου χιλιάδων ανθρώπων που διάλεξαν να παρακολουθήσουν την πορεία του οργανισμού".
Παρά τη φανερή υποστήριξη του κόσμου στις δράσεις του ΝΕΟΝ, δεν μπορούμε να παραλείψουμε όσα ειπώθηκαν στην παρουσίαση της μελέτης της διαΝΕΟσις για τη συνολική συμμετοχή του ελληνικού κοινού σε δράσεις πολιτισμού: η έρευνα αποκαλύπτει ότι στις κατηγορίες Σινεμά, Ζωντανές Παραστάσεις και Πολιτιστικοί Χώροι, η συμμετοχή είναι κάτω του μέσου ευρωπαϊκού χώρου και η επίσκεψη του ελληνικού κοινού σε πολιτιστικούς χώρους είναι η δεύτερη χαμηλότερη πανευρωπαϊκά. Βέβαια, αν μιλάμε αποκλειστικά για όσα διοργάνωσε ο ΝΕΟΝ τα τελευταία δέκα χρόνια, ο οργανισμός φαίνεται ότι κάτι κάνει καλά, αφού η προσέλευση στις πολιτιστικές εκδηλώσεις του είναι αναμφισβήτητα αυξημένη.
Γνωστές είναι και οι δωρεές έργων τέχνης του ΝΕΟΝ στον δημόσιο χώρο, αφού επιθυμία του είναι να παραμείνει ένα έργο σε κάθε τόπο ως ανάμνηση αλλά και μελλοντικό ερέθισμα. Η Ελίνα Κουντούρη ανακοίνωσε ότι εκκρεμούν μερικές ακόμα δωρεές, ανάμεσά τους και η μόνιμη τοποθέτηση έργου του καλλιτέχνη Richard Long κάπου στον χώρο του Ολυμπείιου, με την επίσημη ανακοίνωση να αναμένεται σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. Μάλιστα, η διευθύντρια του ΝΕΟΝ ανέφερε ότι θα επιστρέψουν στη Δήλο το 2024, όπου τώρα βρίσκεται έργο του Antony Gormley.
Αν και δεν αποκαλύφθηκε τίποτα περισσότερο για τα μελλοντικά πλάνα του ΝΕΟΝ, καθώς η εκδήλωση στο Ωδείο Αθηνών ήταν περισσότερο μια εορταστική ανασκόπηση των όσων έχει επιτύχει μέχρι σήμερα, ο ιδρυτής του ξεκαθάρισε ότι ο οργανισμός φιλοδοξεί να αναπροσαρμόζεται και να συμβάλλει όσο περισσότερο μπορεί στη σύγχρονη πολιτιστική σκηνή. Αναμένουμε τα επόμενά του βήματα, με την ελπίδα ότι θα φέρει ακόμα περισσότερο κόσμο σε μια πιο ουσιώδη επαφή με το σύγχρονο, το διαφορετικό και ελεύθερα προσβάσιμο για όλους.
