Η έκθεση "Συμβιωτικά" στο ΕΜΣΤ δεν είναι απλώς ένα αφιέρωμα στη γυναικεία δημιουργία

Κοιτώντας τον τίτλο της νέας έκθεσης που επιμελούνται οι miss dialectic στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, φανταζόμασταν ότι αφορά περισσότερο την καλλιτεχνική συμβίωση διαφορετικών δημιουργών. Αυτό είναι όντως μέρος της γενικότερης θεματικής, όμως αφετηρία για το πρότζεκτ "Συμβιωτικά" ήταν η δημιουργία διαφορετικών κωδικών επικοινωνίας και πώς αυτοί χρησιμοποιούνται από τους καλλιτέχνες της έκθεσης για την επαφή με τον δημόσιο χώρο, το κοινό. Η έκθεση "Συμβιωτικά" επιλέχθηκε από το μουσείο μετά από ανοιχτό κάλεσμα για την επιμέλεια ομαδικής έκθεσης και αποτελεί μέρος του νέου εκθεσιακού κύκλου που το ΕΜΣΤ θα παρουσιάσει προσεχώς.

Η επιμελητική ομάδα miss dialectic ανατρέχει στην πλούσια συλλογή του ΕΜΣΤ και προβάλλει το έργο τριών ιστορικών καλλιτέχνιδων: Μπία Ντάβου, Χρύσα και Ναυσικά Πάστρα. Το στοιχείο των σύγχρονων αφηγήσεων έρχονται να προσθέσουν οι καλλιτέχνιδες Μαρία Βαρελά, Καρολίνα Κρασούλη, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, Χριστίνα Μήτρεντσε και Phantom Investigations (Ινώ Βαρβαρίτη και Γιάννης Δελαγραμμάτικας). 

Η Κλέα Χαρίτου και η Ελεάννα Παπαθανασιάδη μάς εξήγησαν ότι, αν και τους ενδιαφέρει η παρουσία της θηλυκότητας στα πρότζεκτ που υλοποιούν, στο "Συμβιωτικά" δεν ήταν στόχος να κάνουν ένα γενικό αφιέρωμα για γυναίκες δημιουργούς. "Λόγω του ότι το open call ήταν αρκετά απαιτητικό και χρειάστηκαν πολλές προετοιμασίες συνδυαστικά με τον περιορισμένο χρόνο, είπαμε ότι θέλαμε να χτίσουμε σε κάτι που έχουμε ήδη δουλέψει και είμαστε σίγουρες ότι έχουμε τις απαραίτητες γνώσεις για να το υλοποιήσουμε" μας λέει η Ελεάννα Παπαθανασιάδη. "Στο ερευνητικό έργο "Πρόλογοι" ξεκινήσαμε να χτίζουμε την ιδέα που αργότερα εξελίχθηκε στο "Συμβιωτικά". Θέλαμε να εστιάσουμε σε καλλιτέχνιδες με τις οποίες έχουμε ασχοληθεί τόσο καιρό σε ερευνητικό επίπεδο, αλλά και με νέες δημιουργούς που έχουμε συνεργαστεί στο παρελθόν. Για παράδειγμα η Κλέα είχε κάνει διδακτορικό για τις δύο από τις τρεις καλλιτέχνιδες των οποίων τα έργα προέρχονται από τη συλλογή του ΕΜΣΤ, τη Μπία Ντάβου και τη Ναυσικά Πάστρα. Αφού και το μουσείο ήθελε να συμπεριληφθούν στην έκθεση έργα της συλλογής του, αποφασίσαμε να κινηθούμε έτσι".

Κλέα Χαρίτου: Παράλληλα συζητήσαμε πώς μπορούμε να δουλέψουμε με το αρχείο του ΕΜΣΤ. Συνεργαστήκαμε με τον Γιάννη Δελαγραμμάτικα και την Ινώ Βαρβαρίτη (Phantom Investigations) με τους οποίους είχαμε ξαναδουλέψει στο Ινστιτούτο Γκαίτε. Επομένως είχαμε ήδη μια τριβή με το κόνσεπτ αρχείο-καλλιτέχνιδες. Βγήκε κάπως φυσικά αυτή η πρόταση γιατί τις περισσότερες ιδέες τις δουλεύαμε ήδη. Βοήθησε επίσης το γεγονός ότι μετά το ΕΜΣΤ ανακοίνωσε ότι θέλει να εστιάσει σε καλλιτέχνιδες για τον νέο του καλλιτεχνικό προγραμματισμό. Γενικά στη miss dialectic πάντα επανέρχεται η σχέση λόγου-κειμένου που εξετάζουμε και στο "Συμβιωτικά".

Με ποια λογική επιλέξατε τις καλλιτέχνιδες; Ήταν βάσει κοινών στοιχείων στα έργα τους;
ΚΧ: Το θέμα της έκθεσης είναι το "Συμβιωτικά", αλλά δεν σημαίνει αυτό που νομίζουν όλοι, το επίρρημα δηλαδή. Η Ελεάννα ανακάλυψε ότι τα "συμβιωτικά" είναι βακτήρια, ένας συνδυασμός προβιοτικών και πρεβιοτικών, και είναι στη σωστή τους ποσότητα λειτουργούν ευεργετικά για το έντερο. Σκεπτόμενοι αυτή τους την ιδιότητα, άρχισε να μας ενδιαφέρει πώς καλλιτέχνιδες του ’60 και του ’70 μπορούν να συνομιλήσουν με το έργο νεότερων δημιουργών. Η κύρια θεματική όμως είναι η δημιουργία διαφορετικών γλωσσών λόγου. Ένα βασικό στοιχείο που συναντάμε σε όλα τα έργα είναι η ύπαρξη του κανάβου, δηλαδή του πλέγματος (grid). Μέχρι τη δεκαετία του 1970, υπήρχε ένας ανδροκρατούμενος λόγος που υποστήριζε ότι οι γυναίκες κάνουν μια γλυκερή, εξπρεσιονιστική τέχνη για να εκφράσουν μόνο τα συναισθήματά τους. Το ’70 βλέπουμε καλλιτέχνιδες που προσπαθούν να δομήσουν ένα ορθολογικό σύστημα και να είναι μέρος του μινιμαλισμού και της εννοιολογικής τέχνης διεθνώς. Κλασικά παραδείγματα η Ναυσικά Πάστρα, η Χρύσα και η Μπία Ντάβου, των οποίων έργα υπάρχουν στην έκθεση. Οι τρεις αυτές δημιουργοί κατασκεύασαν έναν κώδικα επικοινωνίας, μια γλώσσα μέσω του πλέγματος. Την ίδια ανάγκη εκφράζουν και οι σύγχρονες καλλιτέχνιδες που συμμετέχουν στο "Συμβιωτικά". Η μορφή του μοτίβου, η επανάληψη, οι κώδικες, η δημιουργίας μιας κειμενικής ή μη κειμενικής γλώσσας, το στοιχείο του εγκιβωτισμού παλαιότερων έργων που υπάρχουν και σε νεότερες δημιουργίες, είναι τα βασικά κοινά γνωρίσματα μεταξύ των καλλιτέχνιδων.

Επομένως το "Συμβιωτικά" δεν αφορά τη συμβίωση παρόντος-παρελθόντος ή διαφορετικών εικαστικών μέσων/αφηγήσεων;
ΕΠ: Ουσιαστικά είναι συνδυασμός όλων αυτών που αναφέρεις. Υπάρχουν πολλαπλές ερμηνείες.

ΚΧ: Είναι και το πώς τελικά ξαναδιαβάζεις και επαναξιολογείς την ίδια την ιστορία της τέχνης. Πώς δηλαδή μπορούμε να μιλήσουμε για μία εννοιολογική τέχνη σήμερα που δεν προέρχεται αποκλειστικά από άνδρες, δεν αφορά μόνο τον ορθολογισμό αλλά μπορεί να εμπεριέχει μια άλλου τύπου ευαισθησία, δεν είναι "στεγνή" τέχνη, αλλά τέχνη από φωνές που δεν περιλαμβάνονται στους κανόνες. Είναι επίσης μια ευκαιρία να δώσουμε φωνή σε αυτές τις καλλιτέχνιδες που δεν αναγνωρίστηκαν τόσο πολύ όταν ήταν ενεργές. Βέβαια οι παλιότερες καλλιτέχνιδες είχαν αναγνωριστεί στην εποχή τους, αλλά αργότερα κάπως ξεχάστηκαν στην ελληνική σκηνή και πρόσφατα άρχισε πάλι να προβάλλεται το έργο τους. Γίνεται μια επαναξιολόγηση διεθνώς σε αυτού του είδους τέχνης με το οποίο ασχολήθηκαν η Χρύσα, η Ντάβου και η Πάστρα. Ένας άλλος λόγος που διαλέξαμε τις τρεις αυτές καλλιτέχνιδες είναι επειδή, όταν βρήκαν την ευκαιρία, προσπάθησαν να δημιουργήσουν έργα μεγαλύτερης κλίμακας και να συνομιλήσουν έτσι στον δημόσιο χώρο, εκθέτοντας τα έργα τους σε μουσεία ή γκαλερί. Επομένως εντάσσεται και η ιδέα της επικοινωνίας με τον εξωτερικό χώρο, γιατί η γλώσσα που δημιουργούν οι καλλιτέχνιδες επικοινωνεί άμεσα με το κοινό.

Τα έργα των πιο σύγχρονων καλλιτέχνιδων είναι νέες αναθέσεις;
ΕΠ: Όχι, για παράδειγμα της Χρυσάνθης Κουμιανάκη είναι μια μετεξέλιξη τριών περφόρμανς που είχε παρουσιάσει στο παρελθόν. Τις ίδιες περφόρμανς είχε δείξει στις "Μεταμορφώσεις" που παρουσιάσαμε στις αρχές του ΄23. Αλλά επειδή είναι μία νέα ερμηνεία του έργου, ουσιαστικά θεωρείται νέα παραγωγή. Το ίδιο συμβαίνει και με το έργο της Κρασούλη. Νέα παραγωγή είναι το έργο των Phantom Investigations, το οποίο βασίζεται στην έρευνα και το καλλιτεχνικό αρχείο. Έχουν ετοιμάσει κάποιες εκδόσεις και θα κάνουν μια επιτελεστική διάλεξη στο πλαίσιο του δημόσιου προγράμματος της έκθεσης.

ΚΧ: Λόγω της πίεσης του χρόνου μας ζητήθηκε να παρουσιάσουμε κυρίως έτοιμα έργα για να προλάβουμε και το χρονικό διάστημα που θα διεξάγεται η έκθεση. Νομίζω πάντως ότι όταν ξεκίνησε η υποβολή προτάσεων του ΕΜΣΤ, έπρεπε ο καθένας να παρουσιάσει κάτι που ήταν ήδη σχεδιασμένο, όχι μία γενική ιδέα που θα υλοποιούταν σε βάθος χρόνου.

Νιώσατε μεγαλύτερη πίεση καθότι μιλάμε για μια πιο απαιτητική παραγωγή σε ένα μεγάλο μουσείο; Ακολουθήσατε διαφορετική μέθοδο για την επιμέλεια της έκθεσης;
ΕΠ: Το θέμα ήταν κυρίως ο πιεσμένος χρόνος, όχι ο χώρος. Όμως ακολουθήσαμε διαφορετική επιμελητική μέθοδο γιατί είχαμε μεγαλύτερο budget, το μεγαλύτερο που είχαμε έως τώρα. Υπήρχε αρχιτεκτονικός σχεδιασμός, πλάνα για τον φωτισμό, μπορούσαμε να καλύψουμε τις δύο νέες παραγωγές έργων, να κατασκευάσουμε βιτρίνες και να φτιάξουμε εκτυπώσεις, πράγματα που δεν νομίζω να μπορούσαμε να κάνουμε σε έναν ανεξάρτητο χώρο τέχνης.

ΚΧ: Νομίζω ότι αν σκεφτείς τον χρόνο που είχαμε για να στήσουμε την έκθεση, εκμεταλλευτήκαμε το budget με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και χωρίς αυτό το ποσό δεν θα μπορούσε να υπάρχει αυτή η ποιότητα αποτελέσματος. Έχουμε φτιάξει κάτι πολύ άρτιο, δεδομένων των συνθηκών.

© φωτογραφίας εξωφύλλου: Χρυσάνθη Κουμιανάκη, "Η σκηνή είναι άδεια", 2021, Εγκατάσταση και περφόρμανς κατόπιν ανάθεσης του ΝΕΟΝ για την ομαδική έκθεση Portals | Πύλη, Βουλή των Ελλήνων και ΝΕΟΝ. Εγκατάσταση στον Λόφο Κολωνού