Δανάη Ηώ, πώς συνδέεται ο μύθος του Κάδμου με τα σύγχρονα διακυβεύματα γύρω από τις λειτουργίες της γραφειοκρατίας και της οικοδόμησης του έθνους;

Για την εικαστικό Δανάη Ηώ ο μύθος και η ποίηση γίνεται εργαλείο έρευνας για τις λειτουργίες της γραφειοκρατίας και την οικοδόμηση του έθνους, με έναν αποστασιοποιημένο τρόπο που όπως λέει, λίγο πριν τα εγκαίνια της πρώτης της ατομικής έκθεσης στην Ελλάδα, "δεν εργαλειοποιεί το μυθικό αλλά αφήνει διάφορους τρόπους ερμηνείας στο θεατή”. 

Εστιάζοντας στη Θήβα, μια πόλη - πέρασμα για την ίδια (και όχι μόνο) στο δρόμο για το Γαλαξίδι, και τους μύθους της, ερευνώντας στα αρχεία της πόλης, αλλά και περπατώντας και κινηματογραφώντας τα χωράφια της και συναντώντας τους ανθρώπους της, Έλληνες και ξένους, η Δανάη Ηώ βρήκε το ιδανικό παλίμψηστο για να θέσει ερωτήσεις ως προς την σχέση μεταξύ ανθρώπου, τόπου και διαδικασιών αλλοτρίωσης.  

Στην πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της εικαστικού που έχει την έδρα της στο Ρότερνταμ της Ολλανδίας, η οποία εγκαινιάζεται την Πέμπτη 28 Σεπτεμβρίου στις 7 μ.μ. στο State of Concept Athens, με τίλο "Landform Instrument”, η Ηώ παρουσιάζει μια σειρά νέων έργων που έχουν προκύψει από τη μακροχρόνια ενασχόλησή της με "τις αλληλένδετες ιστορίες και λειτουργίες της γραφειοκρατίας, της μυθολογίας και της οικοδόμησης του έθνους". Η έκθεση αποτελεί την τρίτη της σειράς Bona Fide, η οποία είναι αφιερωμένη στο να συμβάλλει στην προώθηση νέων Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών και κριτικών/επιμελητών, και συνοδεύεται από κείμενο της συγγραφέα και ερευνήτριας Amelia Groom. 

Όπως σημειώνει η Groom, το έργο της Ηώ, μέσω γλυπτικής, βίντεο και κειμένων, λειτουργεί ως "σκηνή για μια συγκεκριμένη παρεξήγηση/αναδιήγηση του μύθου του Κάδμου, έγινε ένας τόπος στον οποίο διερευνώνται οι ιστορικές διασταυρώσεις της γραπτής γλώσσας, της κρατικής βίας και των γραφειοκρατικών διαδικασιών της εθνότητας". Διαπραγματευόμενη την κατασκευή ιστορικών αφηγήσεων, η Ηώ επισημαίνει τις δυνατότητες των μύθων ως επιτελεστικών μορφών συλλογικής αφήγησης, μέσω των οποίων οι αφηγήσεις δεν είναι ποτέ στατικές και μοναδικές.

Από που αντλεί τον τίτλο της η έκθεση "Landform Instrument"; 

Το ‘Landform Instrument' προήλθε από τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται στην διδασκαλία της γεωλογίας (landform teaching instruments) και αναπαριστούν γεωμορφικά φαινόμενα σε μακέτες. Παράλληλα ο τίτλος μπορεί να διαβαστεί με διάφορους τρόπους: ως εργαλειοποίηση των γεωμορφών ή ως εργαλείο που επηρεάζει την διαμόρφωση του εδάφους ή και του τόπου. 

Το κείμενο/ ο λόγος αποτελεί κεντρικό στοιχείο της δουλειάς σου. Πώς υπάρχει μέσα στα έργα της πρώτης σου ατομικής στο State of Concept Athens; 

"Μέρος του γλυπτού Essay: Working Sheets που βρίσκεται στην αυλή του State of Concept είναι μια φωτογραφία εκτυπωμένη με το μελάνι υδατογραφήματος ασφαλείας που χρησιμοποιείται από το Υπουργείο Οικονομικών για την επικύρωση συγκεκριμένων εγγράφων".

Στις μικρού μήκους ταινίες της έκθεσης, Sprouts of a dragon’s teeth (9 min, 2023) και Seven types of dust (12min, 2023), ο λόγος είναι παρόν μέσω των ποιημάτων που έχουν γραφτεί σε συνεργασία με τον Στάθη Γουργουρή και θέτουν το ρυθμό των ταινιών. Τα γλυπτά εστιαζουν στις αρχειακές και γραφειοκρατικές δομές και αποκρίνονται στο γραπτό λόγο με κατασκευές που έχουν δημιουργηθεί για να τοποθετούνται έγγραφα. Η σειρά γλυπτών Δοκίμια/Essays (Essay A, Essay E, Essay H, όλα 2023) έχει ως μέρος της ανάγλυφα σχέδια που προέρχονται αποσπάσματα από το Δημοτικό αρχείο της Θήβας. Μέσω της αντιγραφής των αποσπασμάτων χωρίς μελάνι, οι λέξεις και οι εικόνες γίνονται ένα. Μέρος του γλυπτού Essay: Working Sheets που βρίσκεται στην αυλή του State of Concept είναι μια φωτογραφία εκτυπωμένη με το μελάνι υδατογραφήματος ασφαλείας που χρησιμοποιείται από το Υπουργείο Οικονομικών για την επικύρωση συγκεκριμένων εγγράφων. Στα γλυπτά ενώ ο λόγος αποτελεί κύριο θέμα ποτέ δεν εμφανίζεται ευκρινώς και ολόκληρος. Είναι παρόν μόνο αποσπασματικά ή μέσω τον δομών που τον υποστηρίζουν. 

Ο τρόπος που προσεγγίζεις τα ζητήματα της οικοδόμησης του έθνους και της αυτοχθονίας έχει τόσο ποιητικές όσο και ερευνητικές αναφορές, ενώ ο μύθος αποτελεί βασικό εργαλείο. Μίλησε μας για τη μεθοδολογία σου όσο και για το πώς επικεντρώθηκες στο συγκεκριμένο θέμα. 

Ο μύθος του Κάδμου ήταν η έναρξη για αυτό το κύκλο έργων, αλλά η διαμόρφωση τους καθορίστικε τόσο από την έρευνα μου στην οικοδόμηση της σύγχρονης Ελλάδας όσο και από τα επισκέψεις μου στην Θήβα που αποτελεί το κύριο τόπο που θέτονται οι ερωτήσεις στα έργα. Μέσω της έρευνάς μου ανακάλυψα την δουλειά του Στάθη Γουργουρή σε σχέση με την μορφή του εθνικού φαντασιακού ως όνειρο, και αφού επικοινώνησα μαζί του, το καλοκαίρι του 2021 ξεκινήσαμε την συνεργασία μας.  Ανταλλάσσοντας υλικό όπως βίντεο, εικόνες, στίχους και ήχους, σταδιακά γράφτηκαν τα ποιήματα που βρίσκονται στις ταινίες. Η επικοινωνία μου και οι συναντήσεις μου με ανθρώπους που δουλεύουν ή δούλευαν στη Θήβα (εργατες γης, εργάτες εργοστασίων, βιβλιοθηκονόμους κλπ) καθώς και οι περίπατοι μου στα χωράφια και τα λατομεία διαμορφώνουν τα έργα και γεννούν καινούργιες κατευθύνσεις. Παρότι η μεθοδολογία μου ξεκινά από την έρευνα, οι σχέσεις που δημιουργούνται με τον χώρο και τους ανθρώπους καθορίζουν την πρακτική μου. 

Γιατί εστιάζεις στη Θήβα;  

"Ο μύθος μπορεί να διαβαστεί ως μια αλληγορία που συνδέει την πράξη της ίδρυσης μιας πόλης ή κράτους, με μια βία που είναι βέβαιο ότι θα επαναληφθεί".

Το ενδιαφέρον μου για την Θήβα ξεκίνησε διαβάζοντας για το μύθο του Κάδμου ενώ ερευνούσα την αλφαβητική γραφή. Εν συντομία, ο Κάδμος μη μπορώντας να βρει την αδελφή του Ευρώπη έγινε ιδρυτής της Θήβας και έφερε το Φοινικικό αλφάβητο στην Ελλάδα, όπου δημιουργήθηκε η πρώτη φωνητική αλφάβητος. Στην πορεία, σκότωσε έναν δράκο και έσπειρε τα δόντια του σαν σπόρους στο χώμα, από τα οποία ξεπήδησαν ένοπλοι άνδρες που άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους. Ο μύθος μπορεί να διαβαστεί ως μια αλληγορία που συνδέει την πράξη της ίδρυσης μιας πόλης ή κράτους, με μια βία που είναι βέβαιο ότι θα επαναληφθεί. Κοιτώντας την σύγχρονη ιστορία της Θήβας αλλά και τον τρόπο που χρησιμοποιείται ως σκηνή για διάφορα Αθηναϊκά θεατρικά έργα (Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος κλπ.) ως το ‘αλλο’ της ιδανικής πόλης-κράτους της Αθήνας, με έκαναν να δω την Θήβα ως ένα τόπο με πολλά στρώματα ιστορίας. Την προσεγγίζω ως ένα παλίμψηστο, μέσω του οποίου μπορώ να θέσω ερωτήσεις ως προς την σχέση μεταξύ ανθρώπου, τόπου και διαδικασιών αλλοτρίωσης. 

Ειδικότερα η κατασκευή του ελληνικού ιδεώδους ως άγκυρας της ευρωπαϊκής ταυτότητας και η σχέση του με τον θεσμό της σύγχρονης Ελλάδας είναι ένα θέμα που εξακολουθεί να μας επηρεάζει με πολλούς τρόπους. Σε ποιό βαθμό η σύγχρονη επικαιρότητα, η αναβίωση του εθνικισμού και της ακροδεξιάς επηρεάζουν το έργο σου; Με ποιόν τρόπο ο υπαινικτικός τρόπος της ποίησης μπορεί να αναμετρηθεί με τη δυστοπία; 

Η άνοδος του εθνικισμού επηρεάζει αρκετά την δουλειά μου, αλλά όχι με κάποιο εμφανή τρόπο. Αναζητήσω την ιστορική του διάσταση και ψάχνω τρόπους να μιλήσω για αυτό χωρίς να μπω στη λογική του. Νομίζω και ο ρόλος της ποίησης στην πρακτική μου είναι μια μέθοδος να κρατήσω μια απόσταση από τέτοιου είδους αφηγήματα και να αναζητήσω ένα διαφορετικό τρόπο που δεν εργαλειοποιεί το μυθικό αλλά αφήνει διάφορους τρόπους ερμηνείας στο θεατή.  

 Ειδικότερα η γραφειοκρατία και η λειτουργία της πώς προσεγγίζεται στην έκθεση; 

Η γραφειοκρατία προσεγγίζεται μέσω των γλυπτών που έχουν αναφορές σε έπιπλα ή κατασκευές για την τοποθέτηση ή συμπλήρωση εγγράφων— όπως θυρίδες συναλλαγών, πίνακες ανακοινώσεων, αποθηκευτικά κουτιά κλπ. Το έργο στο κέντρο του χώρου Noted or otherwise transformed (2023), είναι μια αναπαραγωγή μιας ειδικής κατασκευής στο κτήριο του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου - Πολιτιστικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, ένα ίδρυμα που στοχεύει στην επισημοποίηση μιας εθνικής και πολιτιστικής ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδας. Στηριζόμενη στη σκάλα μεταξύ του ισογείου και του αποθηκευτικού χώρου του αρχείου, η δομή δημιουργήθηκε το 2015 ως μέρος μιας ολικής αναδιάταξης του αρχείου για να μετακινούνται βιβλία και κουτιά πιο αποτελεσματικά μεταξύ των ορόφων, διευκολύνοντας την εσωτερική λειτουργία της αρχειοθέτησης. Στην αρχική της τοποθέτηση, τα αντικείμενα που εισέρχονται στη κατασκευή, μετατρέπονται από πολιτιστικά αντικείμενα σε αρχειακές εγγραφές. Στην έκθεση μια ρέπλικα της κατασκευής στέκεται εκτοπισμένη στο πάτωμα.   

Είσαι ιδρυτικό μέλος της ερευνητικής κολεκτίβας System of Systems. Με τι ασχολείστε; 

Το System of Systems ερευνά τις μεταναστευτικές πολιτικές της Ευρώπης, φέρνοντας διαφορετικους τρόπους προσέγγισης σε διάλογο. Συνεργαζόμαστε με αρχιτέκτονες, ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες και ακτιβιστές προσεγγίζοντας τους τρόπους που η Ευρωπαϊκή Ένωση διαχειρίζεται την μετανάστευση εντός και εκτός των συνόρων της. Η έρευνα αυτή παίρνει διάφορες μορφές, αλλά τώρα έχουμε επικεντρωθεί σε μια σειρά βιβλίων που θα εκδοθεί τον Ιούνιο. Παράλληλα κάνουμε και την δική μας έρευνα. Αυτό τον καιρό γράφουμε μια μελέτη για το Κέντρο Διαχείρισης Συμβάντων του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου που επικεντρώνεται στη χρήση της τεχνολογίας ως μέσω διακυβέρνησης του μεταναστευτικού.

Πρόσφατα ανοίξατε μαζί με τον Wyatt Niehaus τη "Jacqueline" στα Κάτω Πατήσια, ένα στούντιο - project space. Από που δανείζεται τον τίτλο του και πώς το σκέφτεστε να εξελίσσεται; 

Η Jacqueline είναι το στούντιο μας αλλά κι ένας τρόπος να μοιραστούμε πρακτικές που μας ενδιαφέρουν στην Αθήνα. Ο σκοπός μας είναι να έχουμε τρεις εκθέσεις το χρόνο και να δουλεύουμε στο χώρο ενδιάμεσα. Ξεκινήσαμε με μια ομαδική έκθεση τον Ιούνιο με τις Dora Budor, Μαρία Τουμάζου και Τώνια Μαρκετάκη, και έχουμε δύο ομαδικές και μια ατομική στα σκαριά για το 2024. Το όνομα του χώρου είναι μια αναφορά στη Jackie Kennedy Onassis ως σύμβολο της ποπ-κουλτούρας και της πολιτικής εικονογραφίας του 20ου αιώνα. Πέρα από την προφανή ιστορική σημασία της στην Ελλάδα, στο όνομά της συνδυάζεται η πολιτική οικονομία, το κεφάλαιο και η παραγωγή της κουλτούρας της μεταπολεμικής περιόδου.

Εγκαίνια 28 Σεπτεμβρίου 2023, 7 μ.μ.
Διάρκεια Ἑκθεσης: 28 Σεπτεμβρίου  - 4 Νοεμβρίου 2023  
Ώρες λειτουργίας: Τετάρτη - Παρασκευή, 4.30-8.30 μ.μ. & Σάββατο 12 - 5 μ.μ.
State of Concept Athens, Τούσα Μπότσαρη 19, Κουκάκι, 2130318576

Δείτε όλα τα εγκαίνια της εβδομάδας

Περισσότερες πληροφορίες για το δημόσιο πρόγραμμα θα ανακοινωθούν στο  https://stateofconcept.org/ 

H Δανάη Ηώ είναι εικαστικός που ζει μεταξύ Αθηνας και Ρότερνταμ. Μέσω φιλμ, κειμένου και γλυπτών, η πρακτική της εστιάζει σε διαδικασίες δημιουργίας εθνικών αφηγημάτων, και τον ρόλο της γλώσσας στην διατήρηση, αντίσταση ή μετατροπή της πραγματικότητας. Τα φιλμ της έχουν παρουσιαστεί στο ICA του Λονδίνου (2023) και στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Ρότερνταμ (2023). Πρόσφατες ομαδικές εκθέσεις και περφόρμανς μεταξύ άλλων είναι: Open Systems στο UKS, Όσλο (2023), I am inside who I was στον χώρο PuntWG, Amsterdam (2022); In the current of the situation στο Kunstverein, Amsterdam (2018). Είναι ιδρυτικό μέλος της ερευνητικής κολεκτίβας System of Systems.

Η Amelia Groom είναι συγγραφέας και ερευνήτρια που ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στην Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ το 2015. Η Groom εργάζεται επί του παρόντος πάνω σε ένα βιβλίο για την τέχνη και τον αντιφασιστικό ακτιβισμό των Claude Cahun και Marcel Moore, αναγνωσμένο μέσα από τους φακούς της περιβαλλοντικής καλλιτεχνικής πρακτικής και των queer και trans οικολογιών. Το δοκίμιό της για την άρνηση του γραμμικού χρόνου από τη Mariah Carey δημοσιεύτηκε από το περιοδικό e-flux το 2023, ενώ το βιβλίο της για το περιβαλλοντικό γλυπτό Marsh Ruins της Beverly Buchanan εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο Afterall το 2021.