Οι μόνες μέρες που η γιαγιά της συγγραφέως, η Ευτυχία, δεν δούλεψε στη ζωή της, ήταν το σαρανταήμερο που έμεινε αναγκαστικά στο κρεβάτι για να συνέλθει από την μεγάλη εξάντληση, που της προκάλεσε η γέννηση του πρώτου της παιδιού – της μητέρας της Νταουντάκη. Ο υποσιτισμός, η φτώχεια, η αδιάκοπη σκληρή δουλειά στα χωράφια κι οι ασταμάτητες φροντίδες του νοικοκυριού στην Κρήτη των αρχών του εικοστού αιώνα είχαν καταβάλει τη γιαγιά τόσο πολύ, που δεν είχε κουράγιο να περπατήσει ούτε μέσα στο σπίτι. "Πρέπει να είχα χάσει πολύ αίμα και ζαλιζόμουνα στην παραμικρή κίνηση", λέει η Ευτυχία, που όμως δεν το έβαλε κάτω. Όταν σαράντισε, ξαναγύρισε στον εξουθενωτικό καθημερινό μόχθο, έχοντας να φροντίσει και το νεογέννητο.
Τα ορεινά χωριά της Κρήτης τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ήταν ένας σκληρός τόπος, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, κι ακόμα χειρότερα για τις φτωχότερες από αυτές: εκτός από την άτεγκτη πατριαρχία και τον απροκάλυπτο σεξισμό, υπήρχε και ο καθημερινός αγώνας για το ψωμί. Οι άνθρωποι πεινούσαν - τόσο, που οι πιο φτωχές οικογένειες, όπως αυτή της συγγραφέως, έστελναν να παιδιά τους να εργαστούν ως φαμέγιοι σε άλλα, πιο εύπορα σπιτικά. Η Νταουντάκη λέει πως "φαμέγιος" στη κρητική διάλεκτο είναι ο υπηρέτης. Όχι όμως αυτός που αμείβεται με ένα συμφωνημένο ποσόν για συγκεκριμένη δουλειά, αλλά αυτός που, μοιάζοντας ανησυχητικά με τον μεσαιωνικό δουλοπάροικο, είναι οικόσιτος ή μη, κάνει ό,τι τον προστάξει το αφεντικό, χωρίς ωράριο και συγκεκριμένες συνθήκες εργασίας, ενώ η πληρωμή του είναι ό,τι προαιρείται ο εργοδότης του.
Η συγγραφέας, εκπληρώνοντας μια υπόσχεση προς τη γιαγιά της, αφηγείται τον πολυτάραχο βίο της ίδιας αλλά και της οικογένειάς της, στα μέλη της οποίας δίνει το λόγο: η εναλλασσόμενη πρωτοπρόσωπη αφήγηση των τριών παιδιών της Ευτυχίας δίνει ζωντάνια στο κείμενο, του χαρίζει τη χροιά και το άρωμα του μύθου, αν και είναι, όπως λέει η Ζεβόλη Νταουντάκη, εντελώς αληθινό, στηριγμένο σε μακροχρόνιες προσωπικές της έρευνες και συνεντεύξεις με τα πρόσωπα της οικογένειάς της. Η οποία, με την ευρύτερη έννοια, αποτελεί το μεγάλο σόι των Κασσελάκηδων, όπως και ο νέος Πρόεδρος του Σύριζα, ο Στέφανος Κασσελάκης.
Το βιβλίο διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Είναι μια μεγάλη, λεπτομερής και πολύχρωμη τοιχογραφία ουσιαστικά ολόκληρου του εικοστού αιώνα, με την όμορφη, δυναμική, έξυπνη, κι ευαίσθητη Ευτυχία να τον διαπερνά σαν κόκκινη κλωστή: όλα τα μεγάλα κοινωνικά, πολιτικά και ιστορικά γεγονότα παρουσιάζονται ως το φόντο του αγώνα της Ευτυχίας για μια καλύτερη ζωή.
Κεντρικό γεγονός η ανήκουστη, παράτολμη κι εντελώς κατακριτέα για τα ήθη της εποχής του μεσοπολέμου "δραπέτευση" της παντρεμένης Ευτυχίας στην Αθήνα, για να βρει δουλειά και να εξασφαλίσει έτσι ένα καλύτερο μέλλον για την οικογένειά της. Η συγγραφέας παρουσιάζει τη γιαγιά της ως την πρωτοπόρο γυναίκα, που εγκαινίασε, για την περιοχή της τουλάχιστον, την εσωτερική μετανάστευση, που αλλιώς λέγεται, κι όχι και πολύ σωστά, "αστυφιλία".
Από τα άγρια κρητικά χωριά στην Αθήνα, η Ευτυχία γίνεται βιομηχανική εργάτρια, όπου με το αίμα της καρδιάς της κυριολεκτικά ανοίγει δρόμο για να έρθουν και τα άλλα μέλη της φμαίλιας της. Είναι τόσο συγκλονιστικές οι σελίδες όπου περιγράφονται οι αγωνιώδεις προσπάθειες της ηρωίδας να ορθοποδήσει παρόλες τις κακουχίες, που διαβάζοντάς τις, έρχεται στο μυαλό του αναγνώστη η απόβαση στη Νορμανδία κάτω από καταιγιστικά εχθρικά πυρά... Κι όμως η αδάμαστη Κρητικοπούλα αποβιβάζεται στους Αγίους Αναργύρους, και δημιουργεί ένα προγεφύρωμα για τους οικείους της, οι οποίοι τελικά, μετά από πολύ κόπο, θα ριζώσουν και θα προκόψουν.
Ένα από τα ατού του βιβλίου είναι πώς η συγγραφέας υφαίνει το ειδικό με το γενικό, το ατομικό με το κοινωνικό: η δικτατορία του Μεταξά, οι διώξεις των Αριστερών, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, η Κατοχή, ο Εμφύλιος, η Απελευθέρωση, το μετεμφυλιακό κράτος της Δεξιάς, η Αποστασία, η Χούντα, το Πολυτεχνείο, η Μεταπολίτευση... Η πατρίδα μεγαλώνει μαζί με την Ευτυχία, τα παιδιά και τα εγγόνια της, σε ένα αφήγημα που αποθησαυρίζει μνήμες, αισθήματα, όνειρα, ήχους, μυρωδιές, γεύσεις και λαχτάρες από όλη την Ελλάδα – αυτή η περιγραφή του παραδοσιακού, πριν τον οδοστρωτήρα του τουρισμού, κρητικού γάμου, με όλα τα συμπαρομαρτούντα του, είναι απολαυστική.
Κι από τα τραχιά χωριά των κρητικών βουνών, ο αναγνώστης, με όχημα το βιβλίο της Νταουντάκη, μπαίνει στα παλιά σπίτια των εργατικών συνοικιών της Αθήνας με την κεντρική αυλή, το πηγάδι και την κληματαριά, και βλέπει πώς ζούσαν οι εργάτες των υφαντουργείων και των αργαλειών που είχαν δώσει, τότε στις δεκαετίες του ’50, του ‘60 και του ‘70 στην Ελλάδα τη βιομηχανική της υπόσταση, κάτι που δεν υπάρχει πλέον.
Η "Φαμέγια" είναι ένα βιβλίο γραμμένο όχι μόνο με νου και γνώση, αλλά και με ψυχή κι αγάπη. Μας θυμίζει ποιοι ήταν οι πατεράδες κι οι παππούδες μας, και ποια είναι η αφετηρία μας, κι όχι μόνο η γεωγραφική – σχεδόν σε κάθε οικογένεια της πρωτεύουσας θα υπήρχε και μια γιαγιά Ευτυχία.
Διαβάστε Επίσης
