Δύο νέα βιβλία από τις εκδόσεις Κείμενα μας συστήνουν την Audre Lorde, Μαύρη, λεσβία, ακτιβίστρια που έγραψε κείμενα-ορόσημα για το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ‘80 και τη Lola Ridge αναρχική μοντερνίστρια των αρχών του 20ου αιώνα με έντονη παρουσία στην ιστορία του εργατικού κινήματος έγραψαν ιστορία με τη ζωή και το έργο τους που παραμένει ζωντανό και επίκαιρο.
Audre Lorde: "Είμαι Μαύρη, λεσβία, μητέρα, μαχήτρια, ποιήτρια”
Αυτή τη φράση, ή παρόμοιες εκδοχές της, θα τη διαβάσουμε πολλές φορές στα δοκίμια της Audre Lorde που συγκεντρώνονται στο βιβλίο "Sister Outsider” σε πολύ φροντιστική μετάφραση της Ισμήνης Θεοδωροπούλου. Παρότι η ίδια η Lorde δήλωνε ότι δεν γράφει θεωρία αλλά ποίηση, ο τρόπος μου μίλησε για τα βιώματά της θεωρείται ορόσημο για το φεμινιστικό κίνημα συζητώντας όλα τα κομμάτια του εαυτού της και διδάσκοντάς μας, τη σημασία της διαφοράς - αυτού του "ακατέργαστου και ισχυρού συνδέσμου από τον οποίο σφυρηλατούμε την προσωπική μας δύναμη”. Οπως επισημαίνει η Θεοδωροπούλου στον πρόλογο του βιβλίου "η Lorde χρησιμοποιεί σαν πρώτη ύλη την αντισυμβατική ζωή και την καθημερινότητά της, και τις κάνει λέξεις με τρόπο εξίσου αντισυμβατικό, με πολλή αλήθεια και διαύγεια. (...) Κάθε παύση, κάθε τελεία, κάθε κόμμα ή παύλα που βάζει ή που δεν βάζει, κάθε κανόνας γραμματικής ή περί πεζών και κεφαλαίων γραμμάτων που δεν σέβεται, όλες οι φράσεις στις οποίες συγκατοικεί ο πεζός λόγος με την ποίηση με τρόπο αρμονικό, θα μπορούσε να χαρακτηριστούν σε πράξη απείθειας.”
Η αμερική της είναι γραμμενα πάντα με πεζό α σε αντίθεση με το κεφαλαίο Μ στο Μαύρη, όπως η αμερική της δεν ήταν αυτή στην οποία ζούσε τη δεκαετία του ‘80 μια λευκή γυναίκα της μεσαίας τάξης. "Κάποια προβλήματα τα μοιραζόμαστε επειδή είμαστε γυναίκες, κάποια άλλα όχι. Εσείς φοβάστε πώς όταν μεγαλώσουν τα παιδιά σας θα προσχωρήσουν στην πατριαρχία και θα στραφούν εναντίον σας. Εμείς φοβόμαστε πώς τα παιδιά μας θα τα σύρει κάποιος έξω από το αυτοκίνητο και θα τα πυροβολήσει στη μέση του δρόμου, και πώς θα γυρίσετε την πλάτη σας στους λόγους για τους οποίους πεθαίνουν”.
"Κάποια προβλήματα τα μοιραζόμαστε επειδή είμαστε γυναίκες, κάποια άλλα όχι. Εσείς φοβάστε πώς όταν μεγαλώσουν τα παιδιά σας θα προσχωρήσουν στην πατριαρχία και θα στραφούν εναντίον σας. Εμείς φοβόμαστε πώς τα παιδιά μας θα τα σύρει κάποιος έξω από το αυτοκίνητο και θα τα πυροβολήσει στη μέση του δρόμου, και πώς θα γυρίσετε την πλάτη σας στους λόγους για τους οποίους πεθαίνουν”.
"Βγήκαμε ζωντανές από τα ροζ, ή αλλιώς "στο χρώμα του δέρματος”, τσιρότα.”
Η διδασκαλία έγινε για τη βιβλιοθηκάριο αρχικά Lorde ίδια τεχνική επιβίωσης, καθώς μάθαινε και η ίδια διδάσκοντας ολοένα και πιο απαιτητικά ακροατήρια τι είναι η γραμματική, η ποίηση, ο ρατσισμός, η ενδυνάμωση. Το συναίσθημα αναβλύζει από τη γραφή της, καθότι η ίδια δεν το διαχώριζε από τη λογική βλέποντάς τα ως δίπολα και θεωρούσε ότι όταν οι στοχαστές ή στοχάστριες της πατριαρχίας απορρίπτουν τον συνδυασμό τους μας κουτσουρεύουν, εξ’ ου και η ακαδημαϊκή σκέψη που προτείνει δεν ακολουθεί τις συμβάσεις. Η χρήση εργαλείων όπως ο θυμός αλλά και ο ερωτισμός, η ανάδειξη της Μαύρης παράδοσης αντί για την περιθωριοποίησή της (χαρακτηριστική η "Ανοιχτή επιστολή στη Μέρυ Ντέιλι”, λευκή φεμινίστρια ακαδημαϊκό για τα όσα απέκλεισε στη "Γυν-Οικολογία” της) αλλά και η επίθεση στην Μαύρη πατριαρχία και στον σεξισμό, το μοίρασμα των βιωμάτων και της θέσης από την οποία ξεκινάει η καθεμία μας, της διαφοράς μας παραμένουν πολύ χρήσιμα και εμπνευστικά στην εποχή του συμπεριληπτικού φεμινισμού. Αντί για την επίφαση ομοιογενούς εμπειρίας που κρύβεται πίσω από τον όρο γυναικεία αλληλεγγύη, η Lorde πίστευε ότι όταν οι ταξικές διαφορές παραγνωρίζονται, οι γυναίκες στερούνται η μία την ενέργεια και τη δημιουργική διορατικότητα της άλλης.
"Όσες από εμάς στεκόμαστε έξω από τον κύκλο αυτού που η κοινωνία έχει ορίσει ως αποδεκτή γυναίκα (...) ξέρουμε ότι η επιβίωση δεν είναι ακαδημαϊκή δεξιότητα. (...) Είναι να μάθουμε πώς να παίρνουμε τις διαφορές μας και να τις κάνουμε δύναμη. Γιατί τα εργαλεία του αφέντη δεν πρόκειται ποτέ να διαλύσουν το σπίτι του αφέντη” αναφέρει στην εμβληματική ομώνυμη παρέμβασή της στο Πάνελ για το Προσωπικό και το Πολιτικό στο Συνέδριο για το Δεύτερο Φύλο στη Νέα Υόρκη το 1979.
"Όταν προσδιορίζουμε τον εαυτό μας, όταν προσδιορίζω τον εαυτό μου, τα σημεία στα οποία μοιάζουμε και τα σημεία στα οποία δεν μοιάζουμε, δεν σε αποκλείω από τη συνένωση - διευρύνω τη συνένωση.”
Lola Ridge: "Είπαν ότι δεν υπήρξε ποτέ, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει ποτέ πραγματικά σπουδαία γυναίκα καλλιτέχνιδα”
Αναρχική, μοντερνίστρια, λυρική, "ιμαζίστρια” (imagist), ριζοσπάστρια ποιήτρια, φεμινίστρια, ακτιβίστρια. Γεννημένη το 1873 στο Δουβλίνο, η Ridge έζησε στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία πριν εγκατασταθεί τελικά στις ΗΠΑ το 1907 επινοώντας έναν διαφορετικό εαυτό σε κάθε χώρα, αλλάζοντας όνομα, ηλικία, ιδιότητα, οικογενειακή κατάσταση, εαυτή.
Όπως επισημαίνει στην εισαγωγή του βιβλίου "Το σώμα που πονά/ Ο καθρέφτης του κόσμου” η μεταφράστρια Ελένη Χατζή τα πολλά προσδιοριστικά επίθετα δείχνουν τη δυσκολία που αντιμετώπισε η φιλολογική κριτική στην πρόσληψη και την εκτίμηση του έργου της "ή σύμφωνα τον ισχυρισμό της Louise Bernikow, είναι περισσότερο "η θαμμένη ιστορία, μέσα στη θαμμένη ιστορία” που αξίζει να επαναανακαλυφθεί μαζί με αρκετές άλλες Αμερικανίδες ποιήτριες της αριστεράς.
Και αλλού στην εισαγωγή γράφει η Χατζή: "Τα θραύσματα ομορφιάς και φιλοσοφίας που είναι σκορπισμένα στη σπουδαία αλληλογραφία των γυναικών μοιάζουν με κομμάτια μαρμάρου ριγμένα εδώ κι εκεί - μικρές πέτρες για να διασχίσεις ένα σπουδαίο πέρασμα, που αφού χρησιμοποιήθηκαν πετάχτηκαν στην άκρη. Αν είχαν καταφέρει να συγκεντρωθούν και να οικοδομηθούν, η μια πάνω στην άλλη, θα είχαν δημιουργήσει μεγαλειώδη έργα” είπε η Lola Ridge σε μια διάλεξή της στις Μεσοδυτικές Πολιτείες της Αμερικής το 1919, με τίτλο "Η γυναίκα και η θέληση για δημιουργία”, αναφερόμενη στην αλληλογραφία των γυναικών. Αυτά τα εφήμερα αλλά τόσο σπουδαία καταφύγια της καλλιτεχνικής έκφρασης, της σκέψης και της ζωής των γυναικών, που χάθηκαν στον χρόνο συνήθως χωρίς να αφήσουν ίχνη, θυμίζουν αρκετά την ιστορία της Ridge και του έργου της”.
Δέκα χρόνια πριν "Το δικό της δωμάτιο” της Βιρτζίνια Γουλφ και πενηνταδύο πριν το δοκίμιο της Linda Nochlin "Γιατί δεν έχουν υπάρξει σπουδαίες γυναίκες καλλιτέχνιδες;” η Ridge, στη διάλεξη που δημοσιεύεται μαζί με μερικά από τα πιο γνωστά ποιήματά της στο βιβλίο "Το σώμα που πονά/ Ο καθρέφτης του κόσμου” αναλύει με δική της ματιά το πώς οι σεξουαλικά κατασκευασμένοι ρόλοι των φύλων εμποδίζουν την εξέλιξη των γυναικών που περιορίζονταν "στα μικρά πράγματα”.
...Και - τότε όταν οι βελόνες κινούνται πιο αργά πάνω στο ύφασμα
Και τα ιδρωμένα δάχτυλα χαλαρώνουν
Και τα μαλλιά πέφτουν σε υγρές τούφες μπροστά
στα μάτια της -
Η Σέιντυ διεγείρεται από μια εσωτερική δύναμη,
Τρέμει σαν το έμβολο...
Ένα λεπτό μαύρο έμβολο που τινάζεται,
Στη μηχανή της...
Ατίθασα, αταξινόμητα, άλλοτε λυρικά, άλλοτε ντοκουμενταρίστικα, σίγουρα μοντέρνα, τα ποιήματα της Ridge έχουν στο επίκεντρό τους το ταλαιπωρημένο, συνήθως γυναικείο, σώμα, το το "πολιτικό σώμα”. Το σώμα που περιμένει την εκτέλεσή του στην αίθουσα της "Ηλεκτρικής Καρέκλας”, που κοπιάζει, που πάει κι έρχεται με φόντο τα εργοστάσια στα εβραϊκά γκέτο της Νέας Υόρκης ("Το Γκέτο”, το σημαντικότερο ποίημα της), και κοπιάζει στους χώρους εργασίας των γυναικών μεταναστριών, στους εξαθλιωμένους δρόμους όπου
"Το φεγγάρι μοιάζει με κρανίο,
Που κοιτάζει μέσα από τις άδειες κόγχες τους ηλικιωμένους άνδρες να σέρνουν τα καρότσια σπίτι τους.”
Το σώμα που λιντσάρεται από την Κου Κλουξ Κλαν καθώς η πόλη συνεχίζει την "Πρωινή διαδρομή”:
"Προχωρήστε Γρήγορα Παρακαλώ
Αφήστε Τους Πρώτα Να Βγουν Αφήστε Τους Να Βγουν”
Το σώμα που μαρτυρά. Το ποίημά της "Το πέτρινο πρόσωπο” συνόδευε τη φωτογραφία του συνδικαλιστή μάρτυρα Τομ Μιούνεϋ με στολή φυλακισμένου, σε συνδικαλιστική αφίσα της εποχής.
Το (δικό της) σώμα που αναμετράται με το βίωμα της κακοποίησης:
"Θα του βγάλω τα χέρια και τα πόδια
και θα το βάλω σ’ ένα κουτί
και θα κρύψω το κουτί
κάτω απ΄το κρεβάτι…
Αναρωτιέμαι άραγε θα βουίζει
όταν θα το βγάλω έξω και θα κοιτάξω το σώμα του
και δεν θα έχει πια χέρια για να με χτυπήσει;”
Δυο πραγματικά πολύτιμα βιβλία και δύο ποιήτριες - διανοήτριες που αξίζει να γνωρίσετε.
