Πέρασα ένα ολόκληρο μεσημέρι να διαβάζω το "Blue" στο νοσοκομείο, περιμένοντας τη σύντροφό μου να κάνει μια μικρή επέμβαση. Τετάρτη 6 Σεπτέμβρη 2023. Πριν ακριβώς τριάντα χρόνια, Σεπτέμβρης πάλι, η ταινία είχε προβληθεί στο Channel 4 με ταυτόχρονη μετάδοση στο ραδιόφωνο του BBC 3. Είναι ένα φιλμ που μπορείς ν’ ακούσεις. Δεν είναι απαραίτητο να το δεις. "Το μάτι πρέπει να μάθει ν’ ακούει προτού δει", έλεγε ο Ρόμπερτ Φρανκ.
Δεν ήξερα πως τo κείμενο της ταινίας -το voice over- είχε κυκλοφορήσει πρόσφατα σε βιβλίο από τον εκδοτικό οίκο του Ντέιβιντ Ζβέρνερ. Το βρήκα στην "Πολιτεία". Δεν ήταν φτηνό αλλά το πήρα. Καμιά εξηνταριά σελίδες. Σε μέγεθος παλάμης.
Διαβάζω τις φράσεις του Τζάρμαν που μπαινοβγαίνει στα νοσοκομεία ενώ πεθαίνει από AIDS, και την ίδια στιγμή ακούω τους ήχους από τον δεύτερο όροφο του "ΜΗΤΕΡΑ". Τα ροδάκια από το μεταλλικό καρότσι που μεταφέρει φαγητό στους ασθενείς, την τηλεόραση που δείχνει Μουντομπάσκετ, συγγενείς που ψιθυρίζουν στο διάδρομο. Μωρά που μόλις έχουν γεννηθεί και κλαίνε. Αρχίζει να βρέχει. Τα νοσοκομεία έχουν κάτι γαλήνιο. Απομονώνεσαι από την πραγματικότητα. Είναι μια παράλληλη πραγματικότητα με την οποία εύχεσαι να μη διασταυρωθείς ποτέ: "Στο νοσοκομείο είναι ήσυχα σαν τάφος".
Ο Τζάρμαν έχανε την όρασή του όταν αποφάσισε ν’ ανασύρει ένα παλαιότερο σχέδιο, αφιερωμένο στον Ιβ Κλάιν. Μόνο που από την αρχική ιδέα απέμεινε το περίφημο μπλε που είχε εφεύρει ο ζωγράφος. Το μπλε έγινε η εικόνα της ταινίας, κάνοντας την οθόνη να μοιάζει με μπλε ήπειρο, και τη μηχανή προβολής να μετατρέπεται σε γεννήτρια ενός και μοναδικού χρώματος. Ελπίζω αυτή να είναι η επιθυμία κάθε κινηματογραφιστή. Γιατί αν ένας συγγραφέας θέλει ν’ αφανίσει τη γλώσσα -αφού η γλώσσα δεν έχει ηθικά όρια, σύμφωνα με τον Τζορτζ Στάινερ- σβήνοντας παρά γράφοντας, τότε με τη σειρά του ο κινηματογραφιστής χρειάζεται ν’ αντιδράσει στο "πανδαιμόνιο της εικόνας" και να το αντικαταστήσει με το κενό.
Ο Τζάρμαν τα κατάφερε καλά. Πρόλαβε να προβλέψει ό,τι συμβαίνει σήμερα κι έφτιαξε ένα μπλε γλυπτό. Μια προειδοποίηση πως ο κόσμος δεν χρειάζεται επιπλέον εικόνες. Ο αμφιβληστροειδής μαραίνεται. Όλοι γινόμαστε τυφλοί.
Επιστροφή στο βιβλίο: ημερολογιακές καταγραφές, σκόρπιες σκέψεις, κομμάτια από ποιήματα, ιατρικές οδηγίες, οι αναμνήσεις του σώματος, εραστές, θάνατος. Ένα κολάζ αφοσίωσης και πόνου.
Κάθομαι στο δωμάτιο 214 και διαβάζω: "Η αγάπη είναι ζωή που διαρκεί παντοτινά". Το κινητό μου χτυπά. Είναι η βοηθός του γιατρού. Κατεβαίνω στο υπόγειο. Η πόρτα του χειρουργείου ανοίγει. "Όλα καλά", λέει ο γιατρός. Ανεβαίνω πάνω. Συνεχίζω την ανάγνωση. Ο πόλεμος μαίνεται στη Βοσνία. Η καταιγίδα Daniel πλησιάζει. Αφού δεν επιτρέπεται να προσωποποιήσουμε το κακό, ας προσωποποιήσουμε τον καιρό. Ξαφνικά αισθάνομαι εκτός χρόνου. Η Γερμανία κερδίζει τη Λετονία για ένα καλάθι.
Σκέφτομαι τι μου άρεσε στον Τζάρμαν την περίοδο που τον ανακάλυψα. Μου άρεσε που κινηματογραφούσε σε Σούπερ 8. Μου άρεσε που κρατούσε ημερολόγιο. Μου άρεσαν τα σκίτσα που έκανε για τα φιλμ και τα σκηνικά του. Που έγραφε βιβλία. Που είχε ένα ξύλινο σπίτι με κήπο, δίπλα σ’ έναν σταθμό πυρηνικής ενέργειας. Που είχε γεννηθεί λίγους μήνες πριν τον πατέρα μου. Μου άρεσε η κάμερά του, μια ασημένια Nizo. Κάπως μ’ άφηνε να ονειρευτώ αυτός ο τύπος, εκεί γύρω στο 2000. Μου έβγαζε μια ανορθόδοξη κινηματογραφική ελευθερία για τα δεδομένα της αθηναϊκής σκηνής.
Από τη μία μπορούσε να ετοιμάσει μια φορμαλιστική ταινία για τη ζωή του Βίτγκενσταϊν και από την άλλη να γυρίσει ένα χειροποίητο φιλμάκι για το εργαστήριό του στον Τάμεση, για τους φίλους του, για τις πυραμίδες ή για τους Smiths.
Ήταν βέβαια αδύνατον να πετύχεις τις ταινίες του στην Ελλάδα. Το YouTube δεν είχε εμφανιστεί. Όμως είχα αγοράσει μια μονογραφία του από τη "Φωλιά του βιβλίου" κι έτσι φανταζόμουν τα φιλμ από τις ανατυπώσεις των καρέ του: "Journey to Avebury", "Art of Mirrors", "A Garden in Luxor" Ήταν ένας κόσμος χωρίς πολλές εικόνες ακόμα. Γιατί αυτό είναι το σινεμά: ένα φάντασμα ενάντια στη δικτατορία της εικόνας.
Καθώς διαβάζω τη σελίδα 51, η πόρτα ανοίγει. Μπαίνει το φορείο. Σηκώνομαι και αφήνω το βιβλίο στην καρέκλα. "Εντάξει;" τη ρωτάω. "Εντάξει", μου απαντά σχεδόν ναρκωμένη. Λίγο αργότερα ακούμε την καταιγίδα να ξεκινάει: "Η γη πεθαίνει και δεν το παρατηρούμε".
