Η τελευταία φορά που είχα συνομιλήσει από κοντά με τον Γιάννη Τροχόπουλο ήταν μαζί με τον τότε δήμαρχο Γιάννη Καμίνη όταν του ανέθεσε την ευθύνη υλοποίησης του θεσμού της "Αθήνας-Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου" της Unesco για το 2018.
Τώρα συναντιόμαστε μαζί με άλλον έναν… Γιάννη και πρώην Δήμαρχο, τον Γιάννη Μπουτάρη με αφορμή την προσπάθεια του οργανισμού Future Library, του οποίου ο Τροχόπουλος είναι συνιδρυτής, για τον εμπλουτισμό 101 βιβλιοθηκών ανά την Ελλάδα με 20.000 νέα βιβλία. Τι έφερε όμως κοντά έναν από τους πιο επιτυχημένους δρώντες στο χώρο της ανάγνωσης, αλλά και διευθύνοντα σύμβουλο του Κέντρου Πολιτισμού "Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος", από το 2012 έως την ολοκλήρωση και παράδοση του στο ελληνικό δημόσιο, με τον οραματιστή οινοποιό και κατά γενική ομολογία πιο εμβληματικό δήμαρχο της Θεσσαλονίκης των τελευταίων δεκαετιών;
Η σύνδεσή τους με τη Μακεδονία, η αγάπη για το βιβλίο και η πίστη στην κοινωνία των πολιτών και τη σημασία της ενίσχυσης της περιφέρειας και της ενδυνάμωσης των πολιτών, είναι κάποιες από τις κοινές αναφορές που μοιράζονται οι δύο συνομιλητές μου. Και δεν είναι τυχαίο ότι όταν ο Τροχόπουλος, ως συνιδρυτής του οργανισμού Future Library, ζήτησε από τον Μπουτάρη να υποστηρίξει τη δράση που είχαν ξεκινήσει σε συνεργασία με το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου για τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών (μια απόφαση πολιτική, "με την πρώτη και ωραία έννοια της λέξης" προκειμένου να ανδειχθεί και συμβολικά και πρακτικά η ευρύτερη σημασία του εγχειρήματος και να πάρει τη διάσταση που της αξίζει), κατόπιν πρόσκλησης του Μπουτάρη να συμμετάσχει σε μια παρουσίαση του βιβλίου του "60 Χρόνια Τρύγος", ο πρώην δήμαρχος ανταποκρίθηκε ένθερμα. Ταξιδεύοντας στη Βέροια και κατόπιν στα Τρίκαλα προκειμένου να παρουσιάσουν το σχέδιο στον τότε πρόεδρο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (και νυν Υπουργό Ψηφιακής Διακυβέρνησης) Δημήτρη Παπαστεργίου, η πρωτοβουλία βρήκε το δρόμο της.
"Έχουμε φτάσει στα 10.000 βιβλία από δύο μεγάλες χορηγίες, μια από τις οποίες από την ΚΕΔΕ (Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας) και τον κύριο Παπαστεργίου που θα ενισχύσουν δέκα βιβλιοθήκες σε διαφορά σημεία της Ελλάδας. Είμαστε στα μισά της προσπάθειας για τα 20.000 βιβλία που είναι ο στόχος μας" μας λέει ο Τροχόπουλος αναφέροντας ότι κάνουν οι ίδιοι τον κατάλογο των βιβλίων επιμένοντας στην εκπροσώπηση νέων εκδοτών, βραβευμένων βιβλίων, καινούργιων τίτλων". Επιμένει σε αυτό το τελευταίο, το οποίο θεωρεί ταυτόχρονα σημαντικό και συμβολικό. "Ξεχνάμε ότι σε απομακρυσμένες περιοχές πολύς κόσμος δεν έχει πρόσβαση σε νέα βιβλία και μάλιστα δεν υπάρχει αξιολόγηση του περιεχομένου στο οποίο έχουν πρόσβαση." επισημαίνει. "Στα επόμενα σχέδια είναι να δούμε τον νέο υπουργό Παιδείας, να του δείξουμε το έργο μας και να του πούμε βοήθησε κι εσύ τις βιβλιοθήκες σου. Φυσικά δεν είναι μόνο τα νέα βιβλία που θα βοηθήσουν τις βιβλιοθήκες, αλλά δεν μπορώ να έχω άποψη και για τα πάντα. Υπάρχουν βιβλιοθηκες που λέω καλά κάνει ο κόσμος και δεν τις επισκέπτεται, είναι πιο υγιείς. Σίγουρα πάντως τα νέα βιβλία στα ράφια αναπνέουν και δίνουν τη δυνατότητα να μπορεί κάποιος να τα συναντήσει κάποια στιγμή. Είναι τόσο απλό και τόσο δύσκολο".
Η Future Library και η "Πρόσβαση στη Μάθηση"
Η Future Library, η Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία που ιδρύθηκε το 2011 με αφορμή το βραβείο "Πρόσβαση στη Μάθηση" από το Ίδρυμα "Bill & Melinda Gates Foundation" (2010) εδρεύει στο κτίριο της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Βέροιας. To δίκτυο περιλαμβάνει 101 δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες, διάσπαρτες σε όλες τις περιφέρειες της χώρας. Το 2012 το ΚΙΚΠΕ Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), πλησίασε την Future Library με μια συγκεκριμένη πρόταση για τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών που υποστηρίζει η τελευταία με ελληνικά βιβλία ποιότητας. "Ποιότητας περιεχομένου, αλλά και ποιότητας μορφής" όπως τονίζει ο Τροχόπουλος. "Η τυπογραφία, ο σχεδιασμός, η μορφολογική επιμέλεια ενός βιβλίου είναι θέμα πνευματικής καλλιέργειας και πολιτισμού εξίσου με το περιεχόμενο ενός βιβλίου".
"Ήταν αδιανόητο για το ΚΙΚΠΕ να μην μπορεί ο νέος και η νέα, ο ενήλικας, ο ηλικιωμένος σε μια απομακρυσμένη περιοχή της χώρας, να δανειστεί, να ξεφυλλίσει και να χαρεί τα ωραία ελληνικά βιβλία μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχουν αρκετά δημόσια χρήματα για εμπλουτισμό της δημόσιας ή δημοτικής βιβλιοθήκης της πόλης τους."
"Ήταν αδιανόητο για το ΚΙΚΠΕ η κάθε δημόσια βιβλιοθήκη της χώρας να μην έχει στη συλλογή της μια προσεγμένη ανθολόγηση των εξοχότερων δειγμάτων της ελληνικής εκδοτικής παραγωγής των τελευταίων δεκαετιών: οι μεγάλοι Έλληνες ποιητές του Ίκαρου, ο Παπαδιαμάντης του Δόμου, ο Εμπειρίκος ή ο Πεντζίκης της Άγρας, ο Τέλος Άγρας των εκδόσεων Ερμής ή του ΜΙΕΤ, ο Παπαδημητρακόπουλος και ο Καχτίτσης των εκδόσεων Κίχλη , ο Σαραντάρης της Βικελαίας, ο Πλάτων των εκδόσεων Στιγμή και Πόλις, ο Πλούταρχος της Ακαδημίας Αθηνών κοκ. Ήταν αδιανόητο για το ΚΙΚΠΕ να μην μπορεί ο νέος και η νέα, ο ενήλικας, ο ηλικιωμένος σε μια απομακρυσμένη περιοχή της χώρας, να δανειστεί, να ξεφυλλίσει και να χαρεί τα ωραία ελληνικά βιβλία μόνο και μόνο επειδή δεν υπάρχουν αρκετά δημόσια χρήματα για εμπλουτισμό της δημόσιας ή δημοτικής βιβλιοθήκης της πόλης τους."
Το πρόγραμμα διαρκεί 11 χρόνια και έχει μοιράσει 46.417 βιβλία ποιότητας σε 76 δημόσιες/δημοτικές βιβλιοθήκες. "Φέτος διπλασιάζουμε τον αριθμό των βιβλιοθηκών του προγράμματος σε μια προσπάθεια να αναβαθμισθεί ποιοτικά και ποσοτικά η δράση. Βάλαμε την έννοια του Κανόνα- του απαραίτητου πυρήνα της συλλογής μιας βιβλιοθήκης. Αρχίζουμε με το ελληνικό βιβλίο, αλλά επιδίωξή μας είναι να μπει στον Κανόνα και το άρτια μεταφρασμένο στα ελληνικά ξένο, με μια θεματολογία προοδευτικά όλο πιο ανοιχτού ορίζοντα. Επιδιώκουμε το πρόγραμμα να γίνει ευρύτερα γνωστό, και να αποτελέσει κίνητρο και έναυσμα μιας κρίσιμης αλλαγής κλίμακας, με την ενεργό ανάμειξη ιδιωτών- ατόμων και επιχειρήσεων-, ιδρυμάτων που έχουν αξιόλογα εκδοτικά προγράμματα, των ίδιων των εκδοτών, αλλά και, στο μέτρο των δυνατοτήτων που αφήνουν οι διαδοχικές οικονομικές κρίσεις, του ίδιου του Ελληνικού Κράτους. Να αποκτήσει δηλαδή το πρόγραμμα σημασία πολιτική -με την πρώτη και ωραία έννοια της λέξης. Πώς απαιτούμε, για παράδειγμα, από τα παιδιά κι από τους γονείς να δείξουν αλληλεγγύη στους προσφυγες όταν δεν τους προσφέρουμε κάτι για να τους συμφιλιώσουμε με αυτή την ιδέα;"
"Ξέρετε πόσα βιβλία βγήκαν για το μακεδονικό ζήτημα;" μπαίνει στην κουβέντα ο Γιάννης Μπουτάρης. "Αν αυτά τα βιβλία κάπως γινόταν μια επεξεργασία και επικοινωνούνταν στον κόσμο θα βλέπατε ότι και ο κόσμος, πέρα από τους ακραίους, θα ανταποκρινόταν. Αυτά δεν φτάνουν στο κοινό και φτάνει μια είδηση που του δημιουργεί μια ρήξη η άγνοια σπέρνει τον φόβο." Συμπληρώνει ότι πρέπει να γίνουν εκδηλώσεις ειδικά στη Βόρεια Ελλάδα σε σχέση με το Μακεδονικό για να αναλύσουν το θέμα και τις διαφορετικές απόψεις, δεδομένης και της απήχησης που έχουν στην περιοχή θρησκόληπτα και εθνικιστικά κόμματα, αναφερόμενος σε παλιότερες επιθέσεις που είχε δεχθεί όταν το 1997 είχε προτείνει να επανονομάσουν τη λεωφόρο Αποστόλου Παύλου σε Κεμάλ Ατατούρκ στο πνεύμα της ενίσχυσης των σχέσεων καλής γειτονίας με την Τουρκία.
Το βιβλίο έχει ζωή μόνο όσο βλέπεις το εξώφυλλό του
Γιατί όμως είναι τόσο δύσκολο να έχει το κοινό των βιβλιοθηκών πρόσβαση σε νέα βιβλία; "Το έχουμε διαπιστώσει σε συζητήσεις με εκδότες ότι δεν θέλουν, ειδικά με την αύξηση της τιμής του χαρτιού, να κάνουν ανατυπώσεις βιβλίων, αν δεν υπάρχει ζήτηση από ένα συγκεκριμένο οργανισμό, προτιμούν να βγάλουν καινούργια. Γι αυτό και βλέπουμε τα τελευταία χρόνια ακόμη και βραβευμένα βιβλία να εξαντλούνται λίγους μήνες μετά την έκδοση τους, να εξαφανίζονται, καθότι δεν μπορεί να πάρει ο εκδότης το ρίσκο να τα ξανατυπώσει καθότι το κοινό προσανατολίζεται διαρκώς στις νέες κυκλοφορίες. Το βιβλίο έχει ζωή μόνο όταν είναι στα βιβλιοπωλεία στις νέες κυκλοφορίες και βλέπεις το εξώφυλλο τους. Όταν μπαίνει στο ράφι απευθύνεται πλέον μόνο στο εξειδικευμένο κοινό. Κάτι που είναι τρομακτικό για τους συγγραφείς." επισημαίνει ο Τροχόπουλος και όσοι καλύπτουμε την επικαιρότητα γνωρίζουμε ότι το κυνήγι του νέου μπορεί συχνά να επισκιάσει αξιόλογες προσπάθειες που δεν προλαβαίνουμε να "καταναλώνουμε".
"Αυτό που καταρρίπτει επίσης το παράδειγμα της Βέροιας είναι ότι διαβάζουν μόνο οι μορφωμένοι. Φάνηκε ότι αυτοί που κυρίως διαβάζουν είναι οι πολίτες χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, πράγμα που μπορεί να σου αλλάξει το σκεπτικό για το ποιος διαβάζει"
Τι σημασία έχει στην (ψηφιακή) εποχή μας να πάρουν οι βιβλιοθήκες βιβλία, μπορεί εύλογα να αναρωτηθεί κανείς; Ο συνομιλητής μου με προλαβαίνει τονίζοντας ότι "ειδικά για τα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα που όσο περίεργο κι αν μας φαίνεται είναι σε μεγάλο ποσοστό το κοινό των βιβλιοθηκών, είναι ένας τρόπος να έχουν πρόσβαση σε μια πληροφορία που δεν έχουν αλλιώς. Η επαφή με τα καινούργια βιβλία έχει ένα διαχρονικό αποτέλεσμα, ακόμη κι αν το ωράριο της βιβλιοθήκης δεν είναι πάντα πολύ βολικό. Θεωρούμε λανθασμένα ότι όλος ο κόσμος έχει πρόσβαση στην πληροφορία. Στην Ελλάδα η διείσδυση του ηλεκτρονικού βιβλίου είναι πάρα πολύ χαμηλή και δεν πρόκειται να αλλάξει αυτό. Ο μέσος πληθυσμός αναζητά το βιβλίο γι αυτό και στη Βέροια ο δανεισμός δεν έχει πέσει καθόλου παρά την ανάπτυξη του ηλεκτρονικού βιβλίου. Αυτοί που επισκέπτονται τις βιβλιοθήκες είναι κυρίως γυναίκες. Κάτι το οποίο ισχύει και για όλη την Ευρώπη. Και η επιτυχία μας στην Βέροια είναι ότι το καταλάβαμε αυτό από νωρίς και προσαρμόσαμε τη βιβλιοθήκη στις ανάγκες αυτού του κοινού, χωρίς φυσικά να αποκλείουμε κανέναν. Αυτό που καταρρίπτει επίσης το παράδειγμα της Βέροιας είναι ότι διαβάζουν μόνο οι μορφωμένοι. Φάνηκε ότι αυτοί που κυρίως διαβάζουν είναι οι πολίτες χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, πράγμα που μπορεί να σου αλλάξει το σκεπτικό για το ποιος διαβάζει".
Παράδειγμα προς μίμηση η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας είδε επί θητείας του Γιάννη Τροχόπουλου στη διεύθυνση της (1990-2012) τη δημοφιλία της να εκτοξεύεται επικοινωνώντας με το κοινό της πόλης, συντονίζοντας ευρωπαϊκά προγράμματα, που την κατέστησαν δημόσια βιβλιοθήκη-πρότυπο για τα ελληνικά δεδομένα. Τον Αύγουστο του 2010 η Βιβλιοθήκη της Βέροιας βραβεύθηκε στη Στοκχόλμη με το Βραβείο Πρόσβασης στη Γνώση του Ιδρύματος Bill & Melinda Gates. "Οι υπηρεσίες που προσφέρει η Βιβλιοθήκη της Βέροιας δεν θα ήταν εφικτές αν δεν υπήρχε το χρηματικό έπαθλο των 1.000.000 γιατί η χρηματοδότηση του ελληνικού δημοσίου είναι πολύ μικρή. Στην αρχή που ξεκίνησε η ανακαίνιση της βιβλιοθήκης οι σταθεροί επισκέπτες φοβούνταν ότι θα μπει φως. Θα μπει κόσμος. Όταν άνοιξε στο ευρύ κοινό και έγινε πιο προσβάσιμη σε αυτους που ως τότε φοβούνταν να μπουν μέσα, ορισμένοι από τους παλιούς έφυγαν αλλά ήταν πολλοί λίγοι για να συντηρούν μια ολόκληρη βιβλιοθήκη." Γιατί πέτυχε όμως το πείραμα της Βέροιας;
"Όποιος επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη καταλαβαίνει το γιατί. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε ένα μοντέρνο κατάστημα με ωραίο φωτισμό, πίνακες, λουλούδια, ράφια που δεν σε ξενίζουν, οθόνες και βέβαια το προσωπικό που ανταποκρίνεται στο περιβάλλον."
Οι μικρές βιβλιοθήκες της Ελλάδας
"Στις βιβλιοθήκες πρέπει να έχεις την υπομονή να περιμένεις εκείνο το παιδί που θα μπει 10 χρόνων στα μαγικά κουτιά να σε πάρει στα 25 ένα τηλέφωνο να σου πει εγώ μεγάλωσα εκεί και σε ευχαριστώ. Πρέπει να χτίσεις το κοινό."
Τι γίνεται όμως με τις υπόλοιπες βιβλιοθήκες της περιφέρειας; "Αν πριν 10 χρόνια με ρώταγες ποιές είναι οι αξιόλογες βιβλιοθήκες της Ελλάδας στα πρότυπα της Βέροιας δεν θα μπορούσα να απαντήσω, ενώ πλέον μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι υπάρχουν άλλες 10, 15 βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα όλες στην επαρχία και όχι στις δύο μεγάλες πόλεις όπου γίνεται αξιόλογη δουλειά. Το παράδειγμα μπόρεσε να αποκτήσει συνέχεια σε μικρού μεγέθους κοινωνίες που έχουν την ευχέρεια να προσεγγίσουν το κοινό". Αναφερόμενος στη δημοτική βιβλιοθήκη της Αθήνας εκφράζει την έκπληξη του που στεγάζεται στο Σταθμό Λαρίσης στο κτίριο των παλιών φυλακών. "Δείτε που είναι οι δημοτικές βιβλιοθηκες στο Άμστερνταμ ή στο Ελσίνκι και θα καταλάβετε τη διαφορά. Στην Ελλάδα δεν είναι εύκολο για έναν δήμαρχο να συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι ένα έργο βιβλιοθήκης θέλει περίπου δέκα χρόνια για να αποδώσει καρπούς κάτι το οποίο εκείνος δεν θα προλάβει να ζήσει στη διάρκεια της θητείας του. Ο μόνος πολιτικός που είχε τη σοφία να συνδέσει την υστεροφημία του με μια βιβλιοθήκη ήταν ο Φρανσουά Μιτεράν στη Γαλλία που στο τέλος της θητείας του επέλεξε να εγκαινιάσει και να αφήσει ως κληρονομιά την Εθνική Βιβλιοθήκη, αντί για ένα πιο δημοφιλές κέντρο τέχνης. Στις βιβλιοθήκες πρέπει να έχεις την υπομονή να περιμένεις εκείνο το παιδί που θα μπει 10 χρόνων στα μαγικά κουτιά να σε πάρει στα 25 ένα τηλέφωνο να σου πει εγώ μεγάλωσα εκεί και σε ευχαριστώ. Πρέπει να χτίσεις το κοινό". Ενδεικτικά μας αναφέρει βιβλιοθήκες όπως της Καλαμάτας, των Χανίων, του Ηρακλείου, του Κιλκίς, των Γρεβενών, του Ναυπλίου που κάνουν πολύ καλή δουλειά και συνήθως η ανανέωσή τους συνδέεται με ένα άτομο που πηγαίνει κάθε φορά σε θέση ευθύνης και μεταμορφώνει το χώρο.
Ο Τροχόπουλος επισημαίνει επίσης ότι λείπει η τοπική συνεργασία των Δήμων που έχουν τις τοπικές βιβλιοθήκες με αυτές που εποπτεύει το Υπουργείο Παιδείας. "Στην ουσία το υπάρχον καθεστώς που βασίζεται σε έναν νόμο του 1952, μια εποχή που οι δήμοι ήταν διαλυμένοι, εμποδίζει να παράγεται έργο για τους πολίτες. Σήμερα πρέπει να βρεθεί τρόπος να συνεργαστούν δημοτικές και δημόσιες βιβλιοθήκες ή να συνεργαστούν με κάποια μουσεία και να είναι, για παράδειγμα, επισκέψιμα με μια ενιαία κάρτα ανανεώνοντας και τις υπηρεσίες των μουσείων."
"Όταν στραφήκαμε στην ΚΕΔΕ ο Παπαστεργίου ανταποκρίθηκε αμέσως, ήρθε στη Βέροια, του παρουσιάσαμε το σχέδιο και έδωσε αμέσως 30.000 για τις μικρές βιβλιοθήκες με την υπόσχεση ότι ακόμη κι αν δεν είναι ο ίδιος στην ΚΕΔΕ θα φροντίσει ως το 2025 να συνεχιστεί η υποστήριξη. Έτσι διαλέξαμε μικρές βιβλιοθήκες, από το Μαλεβίζι Ηρακλείου ως τα Καθενά Ηλείας και την Ερμιόνη και μερικές θα πάρουν μετά από 10 χρόνια καινούργια βιβλία. Δηλαδή πως μπορούμε να περιμένουμε από τους πολίτες μετά από 10 χρόνια να έχουν σχέση με την ανάγνωση ή με την περιέργεια όταν δεν μπορούν να βρουν τίποτε νέο στη βιβλιοθήκη τους;
"Όταν η ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου δεν συνδυάζεται με ανάπτυξη του πνευματικού επιπέδου δημιουργούνται προβλήματα και ανισότητες." συμπληρώνει ο Τροχόπουλος. "Όσο δεν ασχολούμαστε με το ευρύτερο κοινό και το απαξιώνουμε θεωρώντας ότι δεν θέλουν να ενημερωθούν, να διαβάσουν, τότε αυτή η μάζα κινείται χωρίς να ακολουθεί τον κανόνα. "Αγανακτισμενοι, θυμωμένοι" προσθέτει ο Μπουτάρης. "Η επαφή με το βιβλίο δημιουργεί μια συνέχεια όσο κι αν φαίνεται δευτερεύον θέμα και μπορει κανείς να πει: Έχουμε τόσα προβλήματα με αυτό θα ασχοληθούμε; Κι όμως αυτό είναι πιο σημαντικό απ' ότι γνωρίζουμε. Μακροπρόθεσμα αυτό δημιουργεί μεγαλύτερες ανισότητες. Τρέχουμε με τέτοια ταχύτητα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αλλάξει τα πάντα. Ακόμη και γι αυτή μπορεί ο κόσμος να αποκτήσει μια ακραία, είτε θετική είτε αρνητική στάση, αν δεν ενημερώνεται σωστά."
Ο νέος ρόλος των βιβλιοθηκών στην παροχή υπηρεσιών
Δηλώνοντας μέρος ενός κόσμου που δεν έχει εξοικειωθεί με την ψηφιακή διακυβέρνηση, που τον πειράζουν που αναζητά ακόμη έντυπες εφημερίδες στα περίπτερα ("δεν έχουν πια όλα") και στρέφεται στην εγγονή του για να του φτιάξει podcast ο Μπουτάρης συγκατανεύει όταν ο Τροχόπουλος αναλύει πόσο σημαντικές είναι οι βιβλιοθήκες και στην εξοικίωση και παροχή ψηφιακών υπηρεσιών σε όσους τις χρειάζονται. "Μπορεί να δημιουργούνται συνεχώς ψηφιακές υπηρεσίες που διευκολύνουν τη ζωή μας, όμως το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει. Μεγάλο ποσοστό της δημοτικότητας της Βιβλιοθήκης Βέροιας οφείλεται στο ότι προσφέρει δωρεάν ψηφιακές υπηρεσίες στον κόσμο. Εκατοντάδες άνεργοι έρχονται για να κάνουν τη διαδικασία που χρειάζεται για να πάρουν το επίδομα τους, αντίστοιχα άλλες γυναίκες για το επίδομα θέρμανσης. Δεν είναι τυχαίο ότι έχουν γίνει ειδικά γραφεία όπου πρέπει να πληρώσεις για αντίστοιχες υπηρεσίες γιατί καταλαβαίνουν το κενό που υπάρχει.
Αυτό στο εξωτερικό το κάνουν οι βιβλιοθήκες γιατί είναι ο μόνος ουδέτερος οργανισμός που δεν έχει καμία κομματική χροιά και δεν κάνει διακρίσεις. Σε μια βιβλιοθήκη δεν έχεις ταμπέλα που λέει άνεργος ενώ αλλού μπορεί να διστάζεις. Αυτό εδώ δεν το έχουμε καταλάβει. Στη Βέροια, βέβαια, παρέχουμε μέχρι και στούντιο ηχογράφησης για να κάνεις μουσική, αυτά όμως από άποψη υποδομών δεν μπορούν εύκολα να τα κάνουν οι άλλοι δήμο. Πρέπει λοιπόν να επικεντρωθούν στο τι θέλει ο κόσμος από τις βιβλιοθήκες σε μια μικρή πόλη. Τρέχει άλλωστε κι ένα ένα πρόγραμμα με κοινοτικούς πόρους σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ακριβώς γι αυτόν τον σκοπό. Όλοι οι πολιτιστικοί θεσμοί άλλωστε στην εποχή μας πρέπει να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους, αφού σύντομα θα μπορείς να παρακολουθήσεις μια συναυλία σαν να είσαι μέσα από την οθόνη σου, για παράδειγμα."
"Η Βιβλιοθήκη της Βέροιας συνεχώς συνομιλεί με το κοινό της πόλης" επιβεβαιώνει ο Μπουτάρης και τα νούμερα το επιβεβαιώνουν αφού έχει αυξήσει τα εγγεγραμμένα μελη της από 35.000 σε 50.000 την ίδια στιγμή που η πόλη "ακολουθεί την αντίθετη πορεία, η ποδοσφαιρική της ομάδα έπεσε από την 3η στην 5η κατηγορία, τα ροδάκινα, βασικό άλλοτε προϊόν της πόλης, και η σχετική οικονομία παρουσιάζουν κάμψη. Αυτό εξηγείται από τη στρατηγική που έχει ακολουθήσει για πως να εξοικιώσουμε τα ευρύτερα στρώματα με το ψηφιακό περιβάλλον. Είναι σημαντικό να νιωσει ο πολίτης ότι ενδιαφερόμαστε γι αυτόν, κάτι που δεν νιώθει συχνά από τους πολιτικούς, τους άρχοντες και για αυτό βλέπουμε όσα βλέπουμε." συμπληρώνει ο Τροχόπουλος.
Εξουσία και κοινωνία των πολιτών
"Η εξουσια είναι δύσκολο πράγμα" παίρνει τον λόγο ο Μπουτάρης αναφέροντας ότι συχνά αυταρχικά πολιτικά πρόσωπα συγκεκριμένων ιδεολογικών πεποιθήσεων παρουσιάζονται αποτελεσματικά σε θέσεις ευθύνης, πράγμα που συνδέεται και με την άνοδο των αυταρχικών καθεστώτων. "Είναι μεγάλος ο κίνδυνος να ταυτίσουμε την αποτελεσματικότητα με την αυταρχικοτητα, ο κόσμος να φτάσει να λέει ας γίνει η δουλειά μου και δεν με απασχολεί το πώς." Εδώ ο Τροχόπουλος βάζει στο τραπέζι τη σημασία της κοινωνίας των πολιτών. "Ήμουν ανέκαθεν υπέρ της άποψης ότι παράλληλα με την ανάπτυξη πρέπει να αναπτύσσεται και η κοινωνία των πολιτών. Δεν μπορεί να μην υπάρχει κοινωνία των πολιτών και να ενδιαφερόμαστε μόνο για την οικονομική ευημερία. Πώς θα αντιμετωπίσουμε προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, αν όχι και στη μικρή κλίμακα, δεν μπορούμε να περιμένουμε μόνο από τις μεγάλες ενέργειες."
Ο Μπουτάρης συμφωνεί "Πάντα έλεγα ότι η κοινωνία των πολιτών είναι το απαραίτητο στοιχείο της δημοκρατίας. Η δημοκρατία που έχουμε είναι δι' αντιπροσώπου. Η δημοκρατία των πολιτών θέλει υπομονή και επιμονή. Αυτό που κρατάω από την ενασχόλησή μου με την πολιτική είναι ότι η αναλυτική περιγραφή των κανονισμών για το πως οφείλουν να γίνονται οι εργασίες στους δήμους είναι αποτρεπτικοί και συντηρούν την ευθυνοφοβία. Δεν θα έπρεπε να υπάρχουν αναλυτικές οδηγίες, παρά μόνο στόχοι κι εσύ να βρεις πως θα τους φέρεις εις πέρας. Επίσης, και το αναφέρω και σχετικά με τη συζήτηση για τη μετατροπή των πέντε αρχαιολογικών μουσείων σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, ότι τα πιο πετυχημένα έργα που έκανα κατά τη θητεία μου έγιναν με τη συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού πάρα τις αρχικές αντιστάσεις. Οι δήμοι, πάντως, είναι ευνουχισμένοι. Αν δεν έχουν μια σημαντική παροχή εξουσιών δεν μπορούν να προκόψουν". Ο Τροχόπουλος συμφωνεί "Αν μεταφερθούν πόροι στους δήμους θα συνεχίσει να υπάρχει διαφθορά, όπως και ανισότητες ανάμεσα στους δήμους, αλλά σταδιακά θα εξομαλυνθεί ενώ αν συνεχίσει να διοχετεύει το κεντρικό κράτος στους δήμους ό,τι νομίζει δεν θα μπορέσει ποτέ να διορθωθεί η κατάσταση."
"Ηθελα να δείξω ότι η οποιαδήποτε επιτυχία της ενέργειας μας είναι πολιτικής σημασίας, δεν είναι μια μικρή πρωτοβουλία για να βοηθήσουμε τις μικρές βιβλιοθήκες. Έχει μια πολιτική σημασία αυτή η επένδυση γιατί αγγίζει πολλά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας."
Που όμως μπαίνει η συμβολή του Γιάννη Μπουτάρη; "Στράφηκα στον Γιάννη Μπουτάρη γιατί είναι ένα πρόσωπο που μετά από μια επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία αντιμετώπισε την πρόκληση να ασχοληθεί με το δημόσιο και εκ των υστέρων φάνηκε αρκετά αποτελεσματικός. Ηθελα να δείξω ότι η οποιαδήποτε επιτυχία της ενέργειας μας είναι πολιτικής σημασίας, δεν είναι μια μικρή πρωτοβουλία για να βοηθήσουμε τις μικρές βιβλιοθήκες. Έχει μια πολιτική σημασία αυτή η επένδυση γιατί αγγίζει πολλά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας. Δυστυχώς δεν παραδεχόμαστε ως λαός ότι είμαστε πίσω, τόσο πίσω που αν έστω το αποδεχόμασταν στιγμιαία θα γινόμασταν δυνατότεροι και θα πηγαίναμε μπροστά."
Το άλλο που μου κίνησε το ενδιαφέρον όταν με κάλεσε στην παρουσίαση του βιβλίου του και το διάβασα στη συνέχεια είναι πως το επάγγελμα του οινοποιού μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Κατάλαβα ότι ο συνδετικός κρίκος με την ανάπτυξη της χώρας είναι ότι οι βιβλιοθήκες μπορούν να αναδείξουν την τοπική ταυτότητα. Κάθε τόπος έχει μια ταυτότητα, αν αυτή δεν γίνει διακριτή τότε γέννα την αδιαφορία. Συχνά συνδέουμε την ταυτότητα με τον τουρισμό, όμως η ανάπτυξη μιας πόλης μπορεί να συνδέεται με το πανεπιστήμιο ή με κάποιον άλλο κλάδο. Αν δεν βρεις τα δυνατά σου σημεία δεν υπάρχεις στον χάρτη."
Στο σημείο αυτό ο Μπουτάρης επισημαίνει πώς θεωρεί προβληματική την αποκλειστική αναφορά της Ελλάδας ως προορισμού νησιώτικου και θαλάσσιου τουρισμού και πιστεύει πώς η ορεινή Ελλάδα αξίζει να προβληθεί περισσότερο. Σχετικά με την ανάδειξη της Θεσσαλονίκης επί των ημερών του αναφέρει "Δεν μπορείς να χτίσεις το μέλλον σου αν δεν ξέρεις το παρελθόν σου. Και ποιό ήταν το παρελθον της Θεσσαλονίκης; Εβραίοι Τούρκοι και μετά οι Έλληνες, και Σλάβοι, Αρμένιοι. Όταν έγινε το Ολοκαύτωμα χάθηκε η βασική ταυτότητα της πόλης και δημιουργήθηκε νέα που αφορούσε κυρίως τους πρόσφυγες". "Είδες πάλι γύρισες στο θέμα της ταυτότητας" επιστρέφουμε, παίρνει τον λόγο ο Τροχόπουλος: "Εσύ είπες θα κάτσω μια, δυο τετραετίες, το πιο σημαντικό είναι να αναδείξω την ταυτότητα της πόλης. Μια πόλη πρέπει να την αποκτήσει ταυτότητα ή να την επικαιροποιήσει βάσει των σύγχρονων αναγκών".
Η ταυτότητα της Νάουσας και της οικογένειας Μπουτάρη
"Με γοήτευσε η ιδέα της τοπικής ταυτότητας που έχει προσδώσει στη Νάουσα και που θα αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο με το παλιό σπίτι της οικογένειας εκεί που θα επισκέψιμο σαν μουσείο για τον πολιτισμό του κρασιού και την ιστορία της οικογένειας" συνεχίζει ο Τροχόπουλος, ενώ ο Μπουτάρης διηγείται την ιστορία: "Η Νάουσα πριν από την πόλεμο είχε πάνω από 700 οινοποιούς, μετά ήρθε η φυλλοξήρα, πάνε τα αμπέλια, ήρθαν τα ροδάκινα. Τη δεκαετία του '70 που ανέλαβα εγώ είχαν απομείνει ελάχιστα. Οι πρώτες κινήσεις που έκανα όταν ανέλαβα την οινοποιία - ποτοποιία ήταν να καταργήσω το ούζο, παρόλο που ήταν πρώτο σε πωλήσεις, δεν το γούσταρα γιατί με έβαζε ο μπαμπάς μου μικρός να το δοκιμάζω από το καζάνι και σιχαινόμουν τη μυρωδιά του γλυκάνισου, όπως κατάργησα και το βερμούτ, τα λικέρ και το κονιάκ. Αγόρασα το αμπέλι, τότε δεν ήταν αμπελουργοί και ξεκίνησα.Το όραμα μου σε μεγάλο βαθμό έχει πραγματοποιηθεί αφού αφορούσε κατά αρχήν στο να καταργηθεί το κακής ποιότητας χύμα κρασί που τότε κυριαρχούσε. Στην πορεία αυτή υποστηρίξαμε την τοπική οινοποίηση, καθιερώσαμε μαθήματα και βραβεία τοπικής οινοποίησης, κάναμε εκπαιδευτικά ταξίδια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, παρέχουμε συμβουλευτική γεωργία. Αν δεν φερθείς στο αμπέλι όπως πρέπει δεν κάνεις καλό κρασί."
Ποια είναι όμως η δική σχέση του Γιάννη Μπουτάρη με την ανάγνωση; "Διαβάζω πολύ, συνήθως 2,3 βιβλία μαζί. Διαβάζω λίγο από την αρχή, λίγο από τη μέση και λίγο από το τέλος κι αν δω ότι δεν μου πάει το βάζω στην άκρη. Άρχισα να διαβάζω στο Γυμνάσιο όταν μια καθηγήτρια μου έδωσε μια σειρά βιβλία τσέπης στα αγγλικά και κόλλησα. Εκείνη την εποχή ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία ήταν ο Μιχαήλ Στρογκόφ του Ιουλίου Βερν, διάβαζα και τα βιβλία της Πηνελόπης Δέλτα παρότι αργότερα αντιλήφθηκα ότι περιείχαν πολλές μαλακίες. Αγαπω κυρίως τα ιστορικά μυθιστορήματα και τα αστυνομικά. Μου αρέσει πάρα πολύ η ιστορία. Τώρα προσπαθώ να καταλάβω την ελληνική ιστορία από την Ελληνική επανάσταση, και λίγο πριν, από τον Υψηλάντη, και μέχρι σήμερα, μπας και καταλάβω τι έφταιξε και είμαστε τέτοια κωλοχώρα."
Πληρώνοντας για να φύγουμε ο Γιάννης Μπουτάρης πιάνει κουβέντα με την σερβιτόρα για τα σκουλαρίκια και τα τατουάζ τους. Μας δείχνει συγκινημένος τα τατουάζ που αφορούν τη γυναίκα του, από τη γνωριμία τους μέχρι τον θάνατό της και τη σαυρα που αναγεννάται μετά τις δυσκολίες. "Αν πάνε καλά τα πράγματα θα κάνω κι εγώ ένα!" υπόσχεται ο Τροχοπουλος. Ο Γιάννης Μπουτάρης μας αφήνει με την προσευχή της γαλήνης των αλκοολικών: να έχεις τη σοφία να δέχεσαι εκείνα που δεν μπορείς να αλλάξεις, και να το κουράγιο να αλλάζεις αυτά που μπορείς και τη σοφία να αναγνωρίζεις τη διαφορά τους. Ο Γιάννης Τροχόπουλος με ένα απόσπασμα από ένα βιβλίο του Karl Jaspers, ένα είδος επιταγής για το τι μπορούμε να κάνουμε στη ζωή μας:
<<Έτσι μίλησε ο Γιαχβέ: ότι έχω χτίσει, το γκρεμίζω, ότι έχω φυτέψει το ξεριζώνω· και εσύ ζητάς για τον εαυτό σου κάτι μεγάλο; Μη ζητάς τίποτε!>>.Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι ο θεός υπάρχει. Όταν όλα χάνονται, ο Θεός υπάρχει και είναι το μόνο σταθερό σημείο. Όμως, αυτό που είναι αληθινό μπροστά στον θάνατο, το ακραίο σημείο της ύπαρξης μας, δεν είναι παρά ένας ολέθριος πειρασμός να πέσει ο άνθρωπος πρόωρα σε κατάσταση κόπωσης, ανυπομονησίας και απελπισίας. Διότι η αληθινή στάση του ανθρώπου μπροστά στα όρια, είναι η στάση που διαπνέεται από μια γαλήνια απόφαση πού δεν μπορεί να τον παραπλανήσει, να πράττει πάντα ότι μπορεί, όσο ζει. Η μοίρα μας είναι η ταπεινότητα και η αίσθηση του μέτρου".
2023-2025: "Επενδύουμε στο Βιβλίο"
Μέλη της Future Library αποτελούν, εν δυνάμει, όλες οι Δημόσιες και Δημοτικές Βιβλιοθήκες αφού σαν οργανισμός λειτουργεί συμπληρωματικά στην υποστήριξη των αρμόδιων Υπουργείων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και της Εθνικής Βιβλιοθήκης, ιδιαίτερα μετά τη μεταφορά της στις νέες της εγκαταστάσεις, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Οι βιβλιοθήκες, παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, συνεχίζουν να λειτουργούν και να συνεισφέρουν στην ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Η συνεχής διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού επιτάσσει την ανάγκη στήριξης και διευκόλυνσης για την ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στη γνώση και την ανάγνωση. Σύμφωνα με έρευνα του "Future Library” που διεξήχθη από τον Μάιο του 2022 έως τον Ιούλιο του 2022 και αφορά δεδομένα της προηγούμενης χρονιάς (εν μέσω πανδημίας), φαίνεται ότι στην πλειονότητα των βιβλιοθηκών, οι έντυπες συλλογές ανανεώνονται ετησίως. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η Future Library εντείνει τις προσπάθειες για να προσελκύσει το ενδιαφέρον κι άλλων δωρητών ώστε να εξασφαλιστούν περισσότερα καινούργια βιβλία σε περισσότερες βιβλιοθήκες.
Το διάστημα 2023-2025 με σύνθημα "Επενδύουμε στο Βιβλίο" το Future Library στοχεύει στην ανάπτυξη της δράσης του εμπλουτισμού των συλλογών των βιβλιοθηκών, προκειμένου 20.000 βιβλία κάθε χρόνο να βρίσκονται στα ράφια των δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών σε όλη την Ελλάδα και στα χέρια των αναγνωστών τους.
