© Shutterstock
Η ιδιαιτερότητα της Δήλου ως τόπο έχει δώσει αφορμές για διάφορες εικαστικές και πολιτιστικές παρεμβάσεις ανά τα χρόνια. Πέρα από το αρχαιολογικό, ιστορικό και μυθολογικό της υπόβαθρο, η Δήλος πλέον αποτελεί παράδειγμα για κινητοποίηση ενάντια στην κλιματική αλλαγή, λόγω της σταδιακής βύθισης των τεκτονικών της πλακών.
Το πρόγραμμα του θεσμού "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός 2023" επιχειρεί να αναδείξει όλα αυτά τα ζητήματα μέσα από μία ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική σύμπραξη: Το πρότζεκτ "Θαλασσογραφία σε Κήπο" είναι μία ηχητική και εικαστική εγκατάσταση και περφόρμανς που θα παρουσιαστεί στη Δήλο το διήμερο 14 και 15 Ιουλίου, με ελεύθερη είσοδο (με υποχρεωτική την αγορά εισιτηρίου για την είσοδο στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου).
Ο πολιτιστικός οργανισμός Between the Seas και η επιμελήτρια Ακτίνα Σταθάκη προσκάλεσαν την Ελληνίδα εικαστικό Κατερίνα Καρατζαφέρη και τον Αιγύπτιο συνθέτη και μουσικό Ahmed Saleh, να συνεργαστούν για πρώτη φορά για τη δημιουργία ενός ιδιαίτερου εγχειρήματος που βασίζεται στις κοινές οικολογικές ανησυχίες τους, αλλά και τις ετερόκλητες πολιτισμικές καταβολές τους.
Η γλυπτική εγκατάσταση της Κατερίνας Καρατζαφέρη αντλεί έμπνευση από την ιαπωνική παράδοση Komokaki και την ελληνική παραδοσιακή υφαντουργία, ενώ η περφόρμανς του Ahmed Saleh ανασύρει τις ακουστικές μνήμες του μουσικού από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Το έργο του Saleh κάνει παράλληλα αναφορές στη δυστοπική προφητεία της βύθισης της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, λόγω της ανερχόμενης στάθμης της θάλασσας και της κλιματικής αλλαγής. Με αυτόν τον τρόπο, ο καλλιτέχνης συνδέει τους δύο τόπους φέρνοντας στο προσκήνιο ένα από τα πολλά προβλήματα που έχει δημιουργήσει η οικολογική κρίση.
Η εγκατάσταση θα λειτουργεί καθόλη τη διάρκεια του διημέρου, με το ηχητικό της μέρος να επαναλαμβάνεται ως λούπα. Η ζωντανή περφόρμανς θα παρουσιαστεί δύο φορές συνολικά κατά τη διάρκεια του πρότζεκτ, στις 6.30 μ.μ.
Η Κατερίνα και ο Ahmed μάς μίλησαν για τα διαφορετικά πολιτιστικά στοιχεία που ενέταξαν στα έργα τους και το ενδιαφέρον τους για καίρια οικολογικά ζητήματα.
Κατερίνα, τι ακριβώς είναι η γλυπτική εγκατάσταση που έχεις φτιάξει και πώς προέκυψε η ενασχόληση με την τέχνη του Komomaki; Τι κοινό έχει με την ελληνική υφαντική;
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Η εγκατάσταση απαρτίζεται από πέντε γλυπτά, τα οποία παραπέμπουν στην ιαπωνική πρακτική Komomaki σε συνδυασμό με σχέδια παρμένα από την ελληνική υφαντική. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η σχέση του ανθρώπου με τη φύση και η διάθεση προστασίας της φύσης από τον άνθρωπο. Μελετώντας τη σχέση αυτή, διάβασα για τις ζώνες Komomaki, μια φροντιστική πρακτική κατά την οποία οι Ιάπωνες κηπουροί τυλίγουν τους κορμούς των δέντρων με ψάθινες ζώνες με σκοπό σε αυτές να περιοριστούν τα βλαβερά παράσιτα, για να αποτραπεί η αποδυνάμωση του δέντρου. Τα σχέδια που έχω υφάνει στα πλέγματα-ζώνες, έχουν βρεθεί πάνω σε χαλιά, καθώς ο κήπος και η φύση εν γένει, αποτελούν πολύ συχνό θέμα απεικόνισης σε αυτά και έχουν αποδοθεί από μαλλί υφαντικής, υλικό γνωστό για τις μονωτικές-προστατευτικές του ιδιότητες, που αντανακλά τη φροντίδα και τη ζεστασιά. Η ιαπωνική πρακτική Komomaki και η ελληνική υφαντική απέχουν πολύ, αλλά το κοινό στοιχείο που εντοπίζω και με ενδιαφέρει να πραγματευτώ, είναι η λειτουργία τους ως μέσο προστασίας και φροντίδας.
Ακολούθησες κάποια συγκεκριμένη λογική για το στήσιμο του έργου στο νησί, δεδομένου της ιδιαιτερότητας του ως τόπο;
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Στην αρχαιότητα η Δήλος αποτελούσε ένα σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο και ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να αποπνέει μια αίσθηση ιερότητας και μυστηρίου. Γι’ αυτό τον λόγο θεώρησα πολύ σημαντική την ανάδειξη αυτού του στοιχείου στο έργο μου. Τα πέντε γλυπτά που συνθέτουν την εγκατάσταση, μορφολογικά, παραπέμπουν σε λατρευτικά αντικείμενα-τοτέμ ή αντικείμενα απαραίτητα για τη διεξαγωγή μιας τελετής. Εξέτασα διάφορες εκδοχές στησίματος του έργου και κατέληξα στην επιλογή ότι τα γλυπτά θα σχηματίζουν ένα νοητό ημικύκλιο, ώστε να ορίζουν έναν βωμό - έναν ιερό χώρο. Όσον αφορά το πρακτικό κομμάτι, η εγκατάσταση χρήζει προστασίας από τους δυνατούς ανέμους του νησιού και γι’ αυτό τα γλυπτά θα τοποθετηθούν σε σημείο όπου περικλείεται από απομεινάρια τοιχίων και βρισκόταν η αρχαία αγορά.
Ahmed, στο έργο σου συνδέεις τη Δήλο με ένα παρόμοιο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Αλεξάνδρεια. Πώς κατάφερες να επικοινωνήσεις τα θέματα που η πόλη αντιμετωπίζει με εκείνα της Δήλου;
Ahmed Saleh: Εξαρχής οι δύο τόποι μου φάνηκαν τόσο συνδεδεμένοι! Από τη μία η ελληνιστική Αλεξάνδρεια βυθισμένη, από την άλλη το νησί της Δήλου με τη δική του ελληνιστική ιστορία, να επιπλέει στο νερό. Το τελευταίο μέρος της σύνθεσής μου, αποτελεί μια περιδιάβαση ανάμεσα στα ερείπια της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας και νιώθω τη Δήλο να συνδέεται τόσο πολύ σε αυτή τη διαδρομή. Μια αρχαία πόλη, εγκαταλελειμμένη, με τις αρχαίες ακουστικές μνήμες ακόμα να αντηχούν.
Υπάρχουν άλλες πτυχές της αιγυπτιακής κουλτούρας που εντάσσεις στην τέχνη σου;
Ahmed Saleh: Στη δουλειά μου εντάσσω πολλά στοιχεία της αιγυπτιακής κουλτούρας. Για το συγκεκριμένο έργο, κατά τη διάρκεια της έρευνας αλλά και στη συνέχεια της φάσης δημιουργίας και δραματουργίας της σύνθεσης, διερεύνησα πολλά στοιχεία της αλεξανδρινής παράδοσης αλλά και του σύγχρονου ηχοτοπίου της πόλης. Όλα αυτά βρήκαν το δρόμο τους στο τρίτο μέρος της σύνθεσης με τίτλο "η πόλη". Η άφιξη στην πόλη, οι θόρυβοι, οι αντιθέσεις της, όλα είναι σε μια διαρκή κίνηση και ωθούν σε μία ρυθμική επίθεση. Τύμπανα, μεζμάρ κι άλλα παραδοσιακά κρουστά κυριαρχούν, δίνοντας το αίσθημα που νιώθει κανείς όταν χάνεται στα στενά σοκάκια της πόλης, ανάμεσα στα κτήρια και τον ορίζοντα.
Πόσο πρόκληση ήταν να συνεργαστείτε μεταξύ σας για τη δημιουργία της "Θαλασσογραφίας";
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Μέχρι στιγμής ο Ahmed και εγώ εργαζόμαστε ανεξάρτητα, ο καθένας στο κομμάτι του, μέχρι να στηθεί η εγκατάσταση στη Δήλο. Η συνύπαρξη των επιμέρους έργων και ο διάλογος που θα προκύψει ανάμεσα σε αυτά θα είναι μια αποκάλυψη και για εμάς. Θεωρώ πως είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα διαδικασία, αφού δύο καλλιτέχνες με διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο και αναφορές θα δουλέψουν μαζί και θα δημιουργήσουν ένα καινούριο έργο. Γνωρίζω και θαυμάζω τη δουλειά του Ahmed, οπότε ανυπομονώ για το κοινό έργο που θα προκύψει και θα ενώσει ένα πλήθος διαφορετικών πολιτιστικών στοιχείων.
Ahmed Saleh: Το μεγαλύτερο μέρος του πρότζεκτ το έχουμε δουλέψει ξεχωριστά ο καθένας και περιμένουμε με μεγάλη λαχτάρα να δούμε πώς οι δημιουργίες μας θα συνομιλήσουν μεταξύ τους, αλλά και με τον αρχαιολογικό χώρο. Έχουμε μεγάλη εκτίμηση ο ένας για τη δουλειά του άλλου και μεγάλο ενθουσιασμό για τον τρόπο που οι διαφορετικές μας πολιτισμικές καταβολές θα συνδιαλεχθούν μέσα από το κοινό μας πρότζεκτ.
Πώς συνδέεται ο μύθος με το πρότζεκτ;
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Ένα μεγάλο μέρος του έργου μου χαρακτηρίζεται από την ένταξη λαογραφικών στοιχείων, καθώς και συμβόλων διάφορων πολιτισμών ανά τους χρόνους. Με ενδιαφέρουν επίσης ιστορίες και μύθοι της ελληνικής ιστορίας, και όχι μόνο, διότι εντοπίζω πλήθος πληροφοριών, τις οποίες μπορώ να χρησιμοποιήσω ως έναυσμα για την παραγωγή εικαστικού έργου. Πολλές είναι οι φορές που επιδιώκω το αναπάντεχο και το παράδοξο στη δουλειά μου δημιουργώντας νοηματικές αντιθέσεις. Συχνά χρησιμοποιώ επίσης παραδοσιακά μοτίβα που εμφανίζονται σε επιφάνειες υφάσματος. Σε κάθε ενότητα της δουλειάς μου, πραγματεύομαι ορισμένες έννοιες και αντλώ στοιχεία από συγκεκριμένα πεδία. Στο συγκεκριμένο πρότζεκτ, αφορμή στέκεται μια πρακτική που πραγματοποιεί ο άνθρωπος κατά το πέρασμα των χρόνων σε συνδυασμό με μοτίβα που συναντώνται στην υφαντική τέχνη.
Ahmed Saleh: Προβλέπεται ότι στο άμεσο μέλλον η Αλεξάνδρεια θα είναι από τις πρώτες πόλεις που θα βυθιστούν στη θάλασσα. Αυτό έχει ξανασυμβεί, η Αλεξάνδρεια έχει στο παρελθόν βυθιστεί εξαιτίας δύο τσουνάμι, το πρώτο τον 11ο αιώνα και το δεύτερο στα ισλαμικά χρόνια. Ένα σημαντικό τμήμα της ελληνιστικής Αλεξάνδρειας χάθηκε στο βυθό και με τον ίδιο τρόπο η σύγχρονη μητρόπολη, με όλο της τον πολιτισμικό πλούτο, περιμένει την ίδια μοίρα. Νομίζω ότι για μένα αυτή η συνάντηση των δύο πόλεων στο βυθό έχει μυθικές διαστάσεις. Την προσεγγίζω μέσα από προσωπικές ακουστικές αναμνήσεις, οράματα, και το παλίμψηστο της πόλης και της θάλασσας. Αναζητώ της ηχητικές αναμνήσεις της πόλης και της θάλασσας και όσα τις συνδέουν, οργανώνοντας το υλικό με αρμονικούς πειραματισμούς.
Ποια πτυχή της σημερινής περιβαλλοντικής κρίσης μελετάτε μέσα από τη δουλειά σας και γιατί ενδιαφέρθηκατε για τη Δήλο συγκεκριμένα;
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Στο έργο μου αποφασίζω να εστιάσω στις φροντιστικές συμπεριφορές που υιοθετεί ο άνθρωπος προς τη φύση και η προσπάθεια του για την προστασία της. Η ιαπωνική πρακτική Komomaki χρονολογείται από την περίοδο Έντο (1603- 1867) και αποτελεί μια χειρονομία φροντίδας προς τη φύση που έχει τις ρίζες της σε μία εποχή που το περιβάλλον δεν αντιμετώπιζε την κρίση που περνάει στις μέρες μας. Η Δήλος μάς προτάθηκε ως τοποθεσία φιλοξενίας του πρότζεκτ και θεωρώ πως είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να παρουσιάσουμε το έργο μας σε ένα τόσο ιδιαίτερο μέρος. Σε κάθε περίπτωση, το νησί ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μέρη του αρχαίου ελληνικού κόσμου και σήμερα αποτελεί μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Επομένως είμαστε ενθουσιασμένοι να δούμε το έργο μας να φιλοξενείται σε έναν τέτοιο χώρο. Θα είναι μία συνθήκη κατά την οποία τα εικαστικά και η μουσική θα συνομιλήσουν με την ιστορία και την αρχαιολογία και πιστεύω πως θα προκύψει ένα πολύ ενδιαφέρον αποτέλεσμα.
Ahmed Saleh: Δεν επιλέξαμε τη Δήλο, μας προτάθηκε από το πρόγραμμα "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός 2023". Για μένα ήταν μια πολύ ευχάριστη έκπληξη αυτή η πρόταση, καθώς με ενδιαφέρει το ελληνιστικό παρελθόν της Αλεξάνδρειας αλλά και η σχέση με τη θάλασσα. Εξαρχής το όραμά μου ήταν να δημιουργήσω μια ηχητική εγκατάσταση μέσα στη φύση, δίπλα στην ακρογιαλιά, όποτε αυτή είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να παρουσιαστεί το έργο σε έναν αρχαιολογικό χώρο τέτοιας σημασίας, σε ένα νησί στη μέση του Αιγαίου. Και ασφαλώς ένας τέτοιος χώρος που κατά μία έννοια είναι πέρα από τον χρόνο, δίνει μια ευρύτερη διάσταση στο θέμα που μας απασχολεί: την προστασία του φυσικού μας περιβάλλοντος.
Εικαστικές παρεμβάσεις στο φυσικό τοπίο γίνονται ολοένα και συχνότερες τελευταία, ενώ πολλοί καλλιτέχνες μιλούν για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση από διάφορες οπτικές. Τι νέο φέρνει στο τραπέζι η "Θαλασσογράφια";
Κατερίνα Καρατζαφέρη: Είναι αλήθεια πως πλέον πραγματοποιούνται όλο και περισσότερες εικαστικές παρεμβάσεις στο φυσικό τοπίο και θεωρώ πως είναι μια πολύ ωφέλιμη συνθήκη, γιατί ο καλλιτέχνης αποκτά διαφορετική σχέση με τον εκθεσιακό χώρο αλλά και το κοινό. Λόγω της υπάρχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης πολλοί καλλιτέχνες ευαισθητοποιούνται από το ζήτημα και καταπιάνονται με αυτό. Η "Θαλασσογραφία σε κήπο" θα υλοποιηθεί από καλλιτέχνες που κατάγονται από διαφορετικές χώρες και κουβαλούν ιδιαίτερες πολιτιστικές προσλαμβάνουσες, οι οποίες πιθανόν να επηρεάσουν τη διαδικασία παραγωγής του έργου. Επίσης, πιστεύω ότι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η οπτική από την οποία θα σχολιαστεί το φλέγον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και των συνεπειών της. Η γλυπτική εγκατάσταση έχει ως αφορμή μια προστατευτική παραδοσιακή πρακτική του ανθρώπου προς τη φύση και η ηχητική εγκατάσταση και περφόρμανς του Ahmed έχουν ως έναυσμα την προφητεία της βύθισης της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Τόσο εγώ όσο και ο Ahmed έχουμε τη δυνατότητα να εκφραστούμε μέσα από τη δική μας πρακτική αλλά και να συνομιλήσουμε μεταξύ μας.
Ahmed Saleh: Δεν ξέρω πώς ακριβώς να απαντήσω αυτή την ερώτηση. Αφενός, σε ένα μεγάλο βαθμό, το έργο θα ανανοηματοδοτηθεί στον χώρο της Δήλου, κάτι που περιμένουμε κι εμείς να ανακαλύψουμε. Αφετέρου, εξαρτάται από το ίδιο το κοινό πώς θα βιώσει την εμπειρία που θα του προσφέρουμε και τι νοήματα θα φέρει το έργο για αυτούς. Πέρα από αυτό, εμάς μας ενδιαφέρει να εμπνευστούμε από το φυσικό και ιστορικό χώρο της Δήλου και να επικοινωνήσουμε με όσο μεγαλύτερη ειλικρίνεια και αυθεντικότητα μπορούμε, τη σχέση μας και τους προβληματισμούς μας σχετικά με τη μνήμη, την ιστορία, τη φύση.
Υποχρεωτική η προκράτηση θέσης. Για περισσότερες πληροφορίες και προκρατήσεις: digitalculture.gov.gr.
Διαβάστε Επίσης
