Ο Σέρχιο Ραμίρες, ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας, επισκέφτηκε πρόσφατα τη χώρα μας στο πλαίσιο του 15ου Ιβηροαμερικανικού Φεστιβάλ ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) και του 2ου Φεστιβάλ Βιβλίου Χανίων, με την ευκαιρία της κυκλοφορία του βιβλίου του "Ο Τονγκολέλε δεν ήξερε να χορεύει" (εκδόσεις Ίκαρος, μτφρ Μαρία Παλαιολόγου). Το μυθιστόρημα γράφτηκε στον απόηχο μιας λαϊκής εξέγερσης στη Νικαράγουα το 2018 η οποία δέχτηκε εν ψυχρώ επίθεση από τον στρατό του καθεστώτος του Ντανιέλ Ορτέγα, με αποτέλεσμα τον θάνατο περισσότερων από 400 πολιτών.
Με αφορμή αυτή την αιματοβαμμένη σελίδα της πρόσφατης ιστορίας της χώρας, ο Σέρχιο Ραμίρες οικοδομεί μια novella negra, στην οποία κεντρικό πρόσωπο είναι ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών Αναστάσιο Πράδο, γνωστός και ως "Τονγκολέλε". Ο αναγνώστης παρακολουθεί λεπτό προς λεπτό την ηχηρή πτώση του ισχυρού και διεφθαρμένου αυτού ανθρώπου παράλληλα με την πορεία του επιθεωρητή Ντολόρες Μοράλες και του συνεργάτη του, Σεραφίν, οι οποίοι έχουν εξοριστεί από τον Τονγκολέλε στην Ονδούρα και προσπαθούν να διαλευκάνουν τη δολοφονία του συνδέσμου τους που θα τους οδηγούσε πίσω στη Νικαράγουα.
Λίγο πριν από την κυκλοφορία του βιβλίου, το καθεστώς Ορτέγα κατηγόρησε τον Ραμίρες για ξέπλυμα χρήματος και υποκίνηση μίσους, με αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί η ιθαγένεια και να του απαγορευτεί η είσοδος στη χώρα – τα τελευταία δύο χρόνια ζει στην Ισπανία. Η σχέση μεταξύ του Ορτέγα και του Ραμίρες, ο οποίος υπήρξε αντιπρόεδρος της χώρας από το 1984 έως το 1990, κρατάει από την εποχή που βρέθηκαν μαζί στο μέτωπο των Σαντινίστας απέναντι στη δικτατορία του Σομόσα, τον οποίο ανέτρεψαν με την επανάσταση του 1979.
Με τον πολυβραβευμένο συγγραφέα –η πιο σημαντική διάκριση που του έχει αποδοθεί είναι το Βραβείο Θερβάντες (2007)– συναντηθήκαμε στο φουαγιέ του ξενοδοχείου "Τιτάνια" και μιλήσαμε για τη ζωή του, η οποία υπήρξε τόσο γεμάτη ώστε θα μπορούσε να τροφοδοτήσει δέκα μυθιστορήματα.
Διαβάζω για σας και σκέφτομαι ότι έχετε ζήσει δέκα ζωές. Αλήθεια, πώς ξεκίνησαν όλα;
Γεννήθηκα σε μια μικρή πόλη περίπου τριών χιλιάδων κατοίκων. Το Μασατέπε ιδρύθηκε την προϊσπανική περίοδο. Στην παλιά γλώσσα των αυτοχθόνων το όνομα αυτό σημαίνει "η οπλή του ελαφιού". Ήταν μια πολύ ήσυχη περιοχή με φτωχούς ανθρώπους. Στην οικογένειά μου ήταν σχεδόν όλοι μουσικοί. Ο παππούς μου ήταν βιολιστής και συνθέτης. Όταν τα παιδιά του έφταναν στην κατάλληλη ηλικία τους μάθαινε από ένα όργανο: βιολί, βιόλα ή τσέλο. Έτσι δημιούργησε τη γνωστή στην ευρύτερη περιοχή Ορχήστρα Ραμίρες. Ο μόνος που δεν συμμετείχε ήταν ο πατέρας μου ο οποίος ασχολήθηκε με το εμπόριο. Άνοιξε ένα μαγαζί στο πιο κομβικό σημείο της πόλης, απέναντι από τον καθεδρικό ναό.
Πώς βρεθήκατε στη Νομική;
Από όταν ήμουν παιδί ο πατέρας μου επέμενε να γίνω δικηγόρος, γιατί κανένα από τα 56 ξαδέρφια της οικογένειας δεν είχε πτυχίο. Μεγάλωσα λοιπόν με την ιδέα αυτή. Όταν έκλεισα τα δεκαεπτά με συνόδευσε στο πανεπιστήμιο της Λεόν, μιας πόλης που απείχε περίπου 100 χιλιόμετρα από τη δική μας. Έμεινα εκεί για τα επόμενα πέντε χρόνια, μέχρι να πάρω το πτυχίο μου. Ταυτόχρονα όμως έγραφα κι έτσι κάποια στιγμή δημοσίευσα μια συλλογή διηγημάτων, η οποία κυκλοφόρησε σε αυτοέκδοση. Προτού πάω το πτυχίο στον πατέρα μου, του πήγα να διαβάσει τα διηγήματά μου. Είχα μεγάλη αγωνία να ακούσω τη γνώμη του.
Αυτό το πρώτο βιβλίο ήταν το "Cuentos";
Ναι, αυτό.
Τι είπε λοιπόν ο πατέρας σας;
Το πήρε στα χέρια του και άρχισε να διαβάζει. Όταν το άφησε κάτω είπε: "Τώρα πρέπει να γράψεις ένα μυθιστόρημα". Σκέφτηκε ότι αυτό θα ήταν το επόμενο βήμα. Πήρε στα σοβαρά το έργο μου και αυτό μου έδωσε θάρρος. Στην πορεία έγινα και δικηγόρος. Πρώτα όμως έγινα συγγραφέας.
Πώς ήταν να ασχολείστε με τη δικαιοσύνη σε μια χώρα στην οποία κυριαρχούσε η αδικία;
Είναι παράδοξο να μελετάς τους νόμους σε μια χώρα στην οποία αυτοί δεν τηρούνται. Οι νόμοι διδάσκονταν στις αίθουσες, αλλά την ίδια στιγμή στους δρόμους κυριαρχούσε η αδικία. Αυτή είναι η αλήθεια. Έγινα δεκτός στο πανεπιστήμιο το 1959. Μέχρι τότε είχα μεγαλώσει, όπως σας είπα, στη γενέτειρά μου, η οποία ήταν σαν τη μυθική Αρκαδία. Ένα ειδυλλιακό τοπίο όπου δεν συνέβαινε τίποτα πολιτικά. Όλη η οικογένειά του πατέρα μου υποστήριζε το Εθνικό Φιλελεύθερο Κόμμα του Σομόσα – ήταν κατά παράδοση συνδεδεμένη με το κόμμα αυτό το οποίο οικογενειοκρατούνταν. Οι δικοί μου και πολύς άλλος κόσμος θεωρούσαν ότι επρόκειτο για πολιτικούς που έφεραν μεταρρυθμίσεις στη χώρα. Όταν πήγα στο πανεπιστήμιο είδα μια πολύ διαφορετική πραγματικότητα από εκείνη που βίωνα στον τόπο μου, διότι το πανεπιστήμιο ήταν το κέντρο της αντίστασης κατά της δικτατορίας. Το 1959 ήταν μια ιδιαίτερη χρονιά. Ο αέρας μύριζε εξέγερση. Όλοι συζητούσαν για την ανατροπή του δικτάτορα Μπατίστα στην Κούβα και μέσα από αυτό έβλεπαν μια ευκαιρία να ανατραπεί και ο Σομόσα.
Ήμουν δεκαεπτά ετών και ήρθα πρόσωπο με πρόσωπο με τον θάνατο. Είδα ανθρώπους να σκοτώνονται μπροστά στα μάτια μου. Αυτό άλλαξε τη ζωή μου για πάντα. Μεταβλήθηκε ο τρόπος με τον οποίο έβλεπα τον κόσμο. Σκέφτηκα ότι η λογοτεχνία θα έπρεπε να γίνει εργαλείο κατά την δικτατορίας.
Κάπως έτσι βρεθήκατε να διαδηλώνετε στους δρόμους της Λεόν;
Συνέβη από τη μια μέρα στην άλλη. Και κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων τον Ιούλιο του 1959 είχε βγει στους δρόμους ο στρατός του Σομόσα και πυροβολούσε αδιακρίτως. Τέσσερις συμφοιτητές μου έπεσαν νεκροί από σφαίρες και πάνω από εξήντα φοιτητές τραυματίστηκαν. Μεταξύ εκείνων που έχασαν τη ζωή τους ήταν και δύο οι οποίοι κάθονταν μπροστά μου στην αίθουσα. Ήμουν δεκαεπτά ετών και ήρθα πρόσωπο με πρόσωπο με τον θάνατο. Είδα ανθρώπους να σκοτώνονται μπροστά στα μάτια μου. Αυτό άλλαξε τη ζωή μου για πάντα. Μεταβλήθηκε ο τρόπος με τον οποίο έβλεπα τον κόσμο. Σκέφτηκα ότι η λογοτεχνία θα έπρεπε να γίνει εργαλείο κατά την δικτατορίας.
Πολεμήσατε στο πλευρό των Σαντινίστας. Ήταν η δημοκρατία ζητούμενό σας;
Ήμασταν προσηλωμένοι στην ιδέα της δημοκρατίας η οποία θα ερχόταν μέσω των κοινωνικών αλλαγών. Ήταν η αντίληψη της δεκαετίας του 1970, όχι μόνο στη Νικαράγουα αλλά παντού στον κόσμο. Όσοι πολιτικοί διακήρυσσαν τη δημοκρατία μας φαίνονταν προδότες. Σταθήκαμε απέναντί τους καθώς είχαμε ένα πολύ ριζοσπαστικό όραμα για τον κόσμο. Πιστεύαμε ότι το μόνο που χρειαζόμασταν ήταν η πραγματική επανάσταση, η οποία ήταν ενεργή σε όλη τη Λατινική Αμερική. Η επιρροή του Τσε ήταν πολύ ισχυρή, στις ΗΠΑ δρούσαν οι Μαύροι Πάνθηρες. Παντού κυριαρχούσε η ιδέα της αλλαγής. Το ριζοσπαστικό όραμά μας μας οδήγησε στην επανάσταση του 1979. Στόχος μας πλέον ήταν όχι μόνο να απαλλαγούμε από τον Σομόσα αλλά να εγκαθιδρύσουμε ένα διαφορετικό είδος διακυβέρνησης, η οποία θα ήταν επαναστατική. Υπό αυτό το πρίσμα θα σας έλεγα ότι η δημοκρατία δεν ήταν το πρώτο μας ζητούμενο. Για μας οι κοινωνικές αλλαγές και η οικονομική δικαιοσύνη ήταν πιο σημαντικές από τη δημοκρατία. Αυτό βέβαια είχε πολύ αρνητικές συνέπειες, όπως φάνηκε στην πορεία.
Επειδή η επανάσταση κατέληξε να γίνει καθεστώς;
Εκείνη την εποχή όλοι πίστευαν ότι η λύση ήταν η ένοπλη επανάσταση. Και όταν ένα καθεστώς ανατρέπεται μέσω του ένοπλου αγώνα, για να διατηρήσεις τη νέα κατάσταση χρειάζεσαι ένοπλους πολιτικούς. Αυτοί με τη σειρά τους καταλήγουν να γίνουν εξουσιαστές, ίδιοι με αυτούς που πολεμούσαν. Πλέον το βλέπω καθαρά. Αν πρέπει να γίνουν αλλαγές, θα πρέπει να εφαρμοστούν μέσω της πολιτικής. Για να αποφευχθεί η εγκαθίδρυση νέων καθεστώτων χρειάζεται πολιτική αλλαγή μέσω των δημοκρατικών θεσμών.
Μπορούν οι πολίτες της Νικαράγουας να μιλήσουν ανοιχτά για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση;
Αυτή τη στιγμή δεν μπορώ να έχω σαφή εικόνα γιατί ζω πολύ μακριά από τη χώρα. Είμαι όμως αισιόδοξος για την αλλαγή. Ταυτόχρονα παραμένω ρεαλιστής. Δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει πολιτική αλλαγή από τη μια μέρα στην άλλη. Για να συμβεί αυτό χρειάζεται πολιτική εναλλακτική, κάτι που αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει. Πρέπει να ενωθεί ο λαός που είναι διχασμένος.
Στο βιβλίο σας κάνετε λόγο για επιστροφή της κοινωνίας στον μαγικό τρόπο σκέψης. Γράφετε για την προώθηση της πίστης στο πνεύμα του Σάτυα Σάι Μπάμπα και περιγράφετε την πρωτεύουσα Μανάγκουα ως μια πόλη που έχει γεμίσει με μεταλλικά δέντρα της ζωής.
Αυτά συμβαίνουν γιατί έχει διαστρεβλωθεί πλήρως η πραγματικότητα. Ο δημόσιος λόγος του Ορτέγα είναι αριστερός, γεμάτος μαρξιστικούς και αντι-ιμπεριαλιστικούς όρους. Στην πραγματικότητα μιλάμε για ένα διεφθαρμένο και πολύ συντηρητικό καθεστώς. Στην πράξη εφαρμόζουν νεοφιλελεύθερη πολιτική και ακολουθούν κατά γράμμα την πολιτική του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Δεν είναι αυτό αντίφαση; Την ίδια στιγμή η πρώτη κυρία της χώρας χρηματοδοτεί τις τεράστιες μεταλλικές κατασκευές που απεικονίζουν το δέντρο της ζωής γιατί πιστεύει ότι λειτουργούν αποτροπαϊκά ενάντια στους εχθρούς της επανάστασης.
Στην περίπτωση της Νικαράγουας έχουμε να κάνουμε με ένα είδος οικογενειακής δικτατορίας. Ο Ντανιέλ Ορτέγα είναι πρόεδρος της χώρας και έχει ορίσει τη σύζυγό του Ροσάριο Μουρίγιο αντιπρόεδρο. Πώς συμβαίνει αυτό;
Είναι η δομή με την οποία η οικογένεια Ορτέγα διατηρεί την εξουσία – μοιράζοντας σε όλα τα μέλη της οικογένειας θέσεις-κλειδιά. Η σύζυγος και τα παιδιά του Ορτέγα έχουν τον έλεγχο της αστυνομίας, της μυστικής αστυνομίας, των παραστρατιωτικών ομάδων και φυσικά τον έλεγχο του κόμματος. Δεν είναι πολλοί, όμως είναι αποτελεσματικοί στη διατήρηση του ελέγχου μιας ολόκληρης χώρας. Μια χώρα όπως η Νικαράγουα με πληθυσμό λίγο παραπάνω από έξι εκατομμύρια ελέγχεται από 40.000 ανθρώπους. Και να φανταστείτε, το καθεστώς δεν υποστηρίζεται από την πλειοψηφία της χώρας, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο Ελ Σαλβαδόρ και την αυταρχική κυβέρνηση του Μπουκέλε. Ο Ορτέγα όμως εξουσιάζει τη χώρα με καταστολή, εκτοπίσεις και φυλακίσεις.
Τα τελευταία δύο χρόνια ζείτε εξόριστος στην Ισπανία και σας έχει αφαιρεθεί η ιθαγένεια. Πώς συνέβη αυτό;
Όταν το βιβλίο "Ο Τονγκολέλε δεν ήξερε να χορεύει" επρόκειτο να εκδοθεί στη Νικαράγουα, έλειπα από τη χώρα γιατί έπρεπε να βρίσκομαι για ιατρικούς λόγους στις ΗΠΑ. Προτού φύγω κλήθηκα στο γραφείο του εισαγγελέα όπου πληροφορήθηκα ότι είχαν ασκηθεί εις βάρος μου κατηγορίες για ξέπλυμα χρήματος και υποκίνησης μίσους. Οι αρχές είχαν απαγγείλει κατηγορίες και σε άλλους ανθρώπους που γνωρίζω. Φεύγοντας δεν μπορούσα να επιστρέψω στη Νικαράγουα κι έτσι πήγα στην Κόστα Ρίκα και από εκεί στο Μεξικό. Το επόμενο βήμα ήταν η μετάβασή μου στην Ισπανία κι εκεί έμαθα ότι μου αφαιρέθηκε η ιθαγένεια και απαγορεύτηκε η είσοδός μου στη Νικαράγουα.
Το βιβλίο σας όμως κατάφερε να φτάσει στους Νικαραγουανούς αναγνώστες μέσω ενός PDF.
Ναι, διαδόθηκε μέσω του Facebook και του WhatsUp. Είχε τη μεγαλύτερη αναγνωσιμότητα από όλα τα βιβλία μου, εξαιτίας της απαγόρευσης.
Όσο πιο πολλή ισχύ έχει κάποιος τόσο περισσότερο την αναζητά. Με αποτέλεσμα να χάνει την αίσθηση του εαυτού του και του περιβάλλοντός του και να καταστρέφει όσους βρίσκονται γύρω του, γιατί σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη του στους άλλους. Κι όταν βρεθεί στο απόγειο της εξουσίας πέφτει θύμα μιας συνομωσίας για την ύπαρξη της οποίας δεν είχε ιδέα. Είναι ένα είδος πεπρωμένου.
Ο Τονκολέλε είναι ένας χαρακτήρας που θυμίζει πολύ ήρωα αρχαίας τραγωδίας. Έχει ήδη αυτοκαταστραφεί και το γνωρίζουν όλοι γύρω του, όμως ο ίδιος δεν μπορεί να το δει.
Μέσα από το βιβλίο ήθελα να αποδώσω τη φύση της εξουσίας. Συγκεκριμένα, την καταστροφική φύση της εξουσίας. Όσο πιο πολλή ισχύ έχει κάποιος τόσο περισσότερο την αναζητά. Με αποτέλεσμα να χάνει την αίσθηση του εαυτού του και του περιβάλλοντός του και να καταστρέφει όσους βρίσκονται γύρω του, γιατί σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη του στους άλλους. Κι όταν βρεθεί στο απόγειο της εξουσίας πέφτει θύμα μιας συνομωσίας για την ύπαρξη της οποίας δεν είχε ιδέα. Είναι ένα είδος πεπρωμένου.
Το 1990, έπειτα από την εξάχρονη θητεία σας ως αντιπρόεδρος της Νικαράγουας, αποχωρήσατε από το κόμμα των Σαντινίστας. Πότε συνειδητοποιήσατε ότι το όραμά σας για τη χώρα δεν συμβάδιζε με εκείνο του Ντανιέλ Ορτέγα;
Από την αρχή είχαμε πολύ διαφορετικό τρόπο σκέψης. Προερχόμαστε από διαφορετικούς κόσμους. Εκείνος υπήρξε πραγματικός μαχητής και έμεινε στη φυλακή πολλά χρόνια. Προσωπικά ήθελα να απαλλαγούμε από τον Σομόσα και να εγκαθιδρύσουμε ένα διαφορετικό είδος διακυβέρνησης στην Νικαράγουα. Ο Ορτέγα όμως συνδέθηκε από την αρχή με την ξεπερασμένη ιδέα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Όταν χάσαμε στις εκλογές του 1990, όλοι το αποδεχτήκαμε εκτός από εκείνον. Πίστευα ότι ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουμε από τον εφιάλτη ήταν να δημιουργηθούν πραγματικοί θεσμοί που θα δημιουργούνταν από δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση. Δεν ήμουν ο μόνος που σκεφτόταν έτσι, πολλά μέλη της ηγεσίας μοιράζονταν αυτό το όραμα. Ο Ορτέγα όμως αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να αποβληθούμε από το κόμμα. Οργανώσαμε ένα νέο κόμμα, το Ανανεωτικό Κίνημα των Σαντινίστας (Movimiento de Renovación Sandinista), με το οποίο ήμουν υποψήφιος για την προεδρία της χώρας, αλλά χάσαμε τις εκλογές κι έτσι το 1996 επέστρεψα στη συγγραφή. Εξακολουθεί να με ενδιαφέρει η πολιτική αλλά από τη σκοπιά του συγγραφέα πλέον.
Τα τελευταία δύο χρόνια ζείτε με η σύζυγό σας στην Ισπανία. Πώς είναι η ζωή σας εκεί;
Ζούμε στη Μαδρίτη, η οποία είναι μεγάλη πόλη. Δεν είναι εύκολο να είσαι εξόριστος. Ωστόσο, προσπαθούμε να απολαμβάνουμε την καθημερινότητά μας. Η πόλη έχει πολύ δραστήρια πολιτιστική ζωή και χαίρομαι να είμαι ενεργό μέλος της.
Info
Το μυθιστόρημα "Ο Τονγκολέλε δεν ήξερε να χορεύει" του Σέρχιο Ραμίρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση της Μαρίας Παλαιολόγου
Διαβάστε Επίσης
