© Pinelopi Gerasimou for Onassis Stegi
Ιστορία, τεχνολογία και τέχνη ενώνουν τα "Plásmata ΙΙ: Ioannina" που μπαίνουν σε αθέατα σημεία και κρυψώνες του κάστρου των Ιωαννίνων, κάνουν εικαστικές παρεμβάσεις στη λίμνη Παμβώτιδα και συνομιλούν με τον τόπο με έναν τρόπο συμπεριληπτικό και πολύ σύγχρονο.
Τα "Plásmata ΙΙ: Ioannina" της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση ξεφεύγουν σε ένα βαθμό από τη θεματική της τεχνητής νοημοσύνης που κυριαρχούσε στις προηγούμενες εκθέσεις και επικεντρώνονται περισσότερο στον τρόπο που τα έργα μπορούν να δημιουργήσουν έναν ουσιαστικό διάλογο της τέχνης με την ιστορία της πόλης, τη φύση, τους κατοίκους, προσωπικά τους βιώματα, μύθους και τη γιαννιώτικη παράδοση. Εξάλλου, στόχος ήταν "να ξαναδούν οι κάτοικοι την πόλη τους", είπε ο Διευθυντής Ψηφιακής Ανάπτυξης και Καινοτομίας του Ιδρύματος Ωνάση, Πρόδρομος Τσιαβός, όχι τόσο να στήσουν ένα επιβλητικό πρότζεκτ αντίστοιχο εκείνου που είδαμε πέρυσι στο Πεδίον του Άρεως ή του "You and AI" που παρουσιάστηκε το 2021 στο αθηναϊκό πάρκο.
Γιατί στα Γιάννενα; Πέρα απ’ την ιστορική αξία του τόπου, το καλλιτεχνικό και εκπαιδευτικό του υπόβαθρο και το φυσικό του κάλλος, τα Γιάννενα είναι η πατρίδα της Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτης Παναγιωτάκου. Η επιμελητική ομάδα (Πρόδρομος Τσιαβός, Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Δάφνη Δραγώνα) μας τόνισε επανειλημμένα ότι τα "Plásmata ΙΙ" δεν είναι μια παραδοσιακή έκθεση, αλλά μια αναπάντεχη διαδρομή. Για την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, είναι κυρίως "ένα δημόσιο ευχαριστώ για ό,τι έχει μου δώσει αυτή η πόλη".
Η έκθεση ξεκινάει από την Πλατεία Μαβίλη και απλώνεται σε μια διαδρομή 1.7 χλμ., καταλήγοντας στα Σφαγεία. Δεν έχει σημασία από πού θα ξεκινήσετε την περιήγηση, αφού οι επιμελητές ήθελαν τα εκθέματα να επικοινωνούν μεταξύ τους, αλλά ταυτόχρονα να λειτουργούν και αυτόνομα. Τα δεκαεννέα έργα δεν κρύβονται στη διαδρομή - τουλάχιστον τα περισσότερα - αλλά ούτε προσπαθούν να επιβληθούν στον χώρο. "Δε θέλαμε να αποκλείσουμε τα υπάρχοντα στοιχεία, αλλά να τα οικειοποιηθούμε" τόνισε ο επιμελητικός σύμβουλος Γιώργος Τζιρτζιλάκης. Τα "Plásmata ΙΙ" ήρθαν στα Γιάννενα για να ενσωματωθούν στην πόλη μέσα από αστικούς μύθους και αφηγήσεις των κατοίκων, εξετάζοντας τη σχέση φυσικού και υλικού. Επομένως είχε σημασία να δημιουργηθούν εκ νέου έργα που αφορούν την πόλη και προέρχονται από αυτή. Παρά την εμμονή της χώρας με το Αιγαίο τελευταία, την ομορφιά αλλά και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που το επιβαρύνουν, η Στέγη ταξίδεψε στα ηπειρώτικα βουνά και ανέδειξε μια άλλη, εξίσου σημαντική πτυχή της ελληνικής κουλτούρας, ανέφερε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.
Κάτω από αντίξοες για καλοκαίρι συνθήκες, αφού η βροχή δεν έλεγε να σταματήσει (ωστόσο προσέφερε την κατάλληλη ατμόσφαιρα για να εξερευνήσουμε τα "Plásmata"), οι επιμελητές μάς ξενάγησαν στην ιδιόμορφη αυτή έκθεση.
Μεταμόρφωση, υλικότητα, παράδοση
Η έκθεση περιλαμβάνει δεκαεννέα έργα από Έλληνες και διεθνείς καλλιτέχνες, τα περισσότερα νέες αναθέσεις και κάποια παλιότερα που είδαμε στα δύο προηγούμενα πρότζεκτ της Στέγης για την τεχνητή νοημοσύνη ("Plásmata", "You and AI"). Βέβαια, η συνολική διαδρομή αποτελείται από είκοσι εννιά σταθμούς, καθώς δέκα ξεχωριστά - μερικά αόρατα για πολλούς - τοπόσημα των Ιωαννίνων φωτίζονται και αποκαλύπτουν μικρές λεπτομέρειες και ιστορίες της πόλης. Αυτές οι επιμελητικές παρεμβάσεις ήταν μία ενδιαφέρουσα ιδέα για τον εμπλουτισμό της έκθεσης, χωρίς να υπερφορτωθεί το παραλίμνιο με πολλά, φανταχτερά έργα. Για παράδειγμα, σε ένα σημείο φωτίζεται "Μια σκάλα για τον Παράδεισο" που παλιότερα έδινε πρόσβαση στο κάστρο από τη λίμνη, αλλά πλέον η βλάστηση την έχει σκεπάσει εντελώς, σε σημείο που δεν φαίνεται καθόλου. Σε άλλες στάσεις της έκθεσης συναντάμε ανθρώπινες παρεμβάσεις, όπως έναν πλάτανο που φυτεύτηκε στις παρυφές του κάστρου, καθώς κι ένα από τα πρώτα εκθέματα του πρότζεκτ, το γλυπτό "Ένα δάκρυ για την Κυρά Φροσύνη / Κανέν@ μόν@" του Χρήστου Λάμπρου.
Πίσω από το γλυπτό του Λάμπρου στην Πλατεία Μαβίλη βρίσκεται και το πρώτο έργο της έκθεσης, "Transfiguration". Η υλικότητα παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στα "Plásmata ΙΙ" και γι’αυτό δίνεται έμφαση σε στοιχεία όπως το νερό και η πέτρα, φυσικά υλικά συνυφασμένα με τα Γιάννενα. Στη βίντεο εγκατάσταση "Transfiguration", μία φιγούρα διαρκώς μεταμορφώνεται αντλώντας έμπνευση από τη φωτιά, την πέτρα και το νερό, με τα βήματά τα της να ηχούν σε όλη την πλατεία. Δεύτερη στάση μας η εγκατάσταση και περφόρμανς "#thehead | Zéte" του Πάνου Σκλαβενίτη. Πάντοτε έχοντας ως αφετηρία το καρνιβαλικό στοιχείο και τη μεταμφίεση, ο Σκλαβενίτης στρέφει το βλέμμα μας στα γιαννιώτικα, ηπειρώτικα και βαλκανικά έθιμα, κατασκευάζοντας έναν κόσμο διαφορετικών εποχών και αφηγήσεων όπου παράδοση και τεχνολογία συνδυάζονται.
Ένα αναπάντεχα ωραίο έργο ήταν το "Μάνα" που η Αφροδίτη Παναγιωτάκου δημιούργησε σε συνεργασία με τον Μανώλη Μανουσάκη. Δεν είναι συνηθισμένο να βλέπουμε ένα έργο τέχνης μέσα σε ένα καταφύγιο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αυτό είναι το ενδιαφέρον με το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό εγχείρημα. Η Παναγιωτάκου, τιμώντας τον τόπο της, επέλεξε να αφηγηθεί κάτι πιο προσωπικό κάνοντας ένα δημόσιο δώρο στη μητέρα της. Περνώντας τη μικρή πύλη του κάστρου για να μπούμε στο καταφύγιο, ακούμε συνεντεύξεις με κατοίκους και τη μητέρα της Παναγιωτάκου. Φωτογραφίες και βιντεοπροβολές συμπληρώνουν τη δαιδαλώδη διαδρομή μέσα στο εγκαταλελειμμένο καταφύγιο, η οποία καταλήγει σε μια σπηλιά όπου καλούμαστε να καθίσουμε και να αφουγκραστούμε τις ιστορίες της πόλης, μέσα από τα βιώματα μίας οικογένειας που έζησε εκεί. "Αυτό το έργο ξεκινάει από κάτι προσωπικό αλλά ελπίζω πως δε θα μείνει στο προσωπικό" μας είπε η Παναγιωτάκου.
Από τη μεταμόρφωση και την ενδοσκόπηση, που ήταν τα δύο πρώτα στάδια της έκθεσης, μεταφερόμαστε στην τρίτη, άτυπη θεματική και γνωρίζουμε πιο παράξενα "Plásmata": την πολυάσχολη αποικία μυρμηγκιών του "BugSim (Pheromone Spa)" από τον Θεόκλητο Τριανταφυλλίδη (πέρυσι φιλοξενήθηκε The Breeder), πολύχρωμες μέδουσες που ζουν μέσα στη λίμνη Παμβώτιδα ("Encounters with Aquatic Chimeras" των Entangled Others) και μια σύγχρονη "Μέδουσα" από την Κατερίνα Κομιανού: ένα μπρούτζινο γλυπτό με λαστιχένια "πλοκάμια" κάνει αναφορά όχι μόνο στη μυθική Μέδουσα, αλλά και τη γυναικοκτονία της κυρά Φροσύνης και δεκαεπτά άλλων γυναικών από τον Αλή Πασά.
Στη συνέχεια, περνάμε σε πιο μεταφυσικές αφηγήσεις, τη μαγεία και την παράδοση της Ηπείρου. Η Μαλβίνα Παναγιωτίδη φτιάχνει ένα δικό της ξόρκι μιλώντας για μια άλλη πτυχή της παράδοσης, τη σκοτεινή οικολογία, τον αποκρυφισμό, ξόρκια και μαντείες ("A Darkness Gathers Though It Does Not Fall"). Λίγο πιο πέρα, η επιτοίχια γλυπτική εγκατάσταση "/ˈfilo/" της Μαρίας Βαρελά εξυμνεί τη γιαννιώτικη αργυροτεχνία και την "τερζήδικη" κεντητική. Συνδυάζοντας τις δύο τεχνικές, μεγεθύνει ένα περίτεχνο σχέδιο και μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε πόσο σημαντικές είναι οι λεπτομέρειες ενός έργου, ειδικά των πιο παραδοσιακών τεχνών.
Φτάνοντας προς το τέλος της έκθεσης συναντάμε το πολυφωνικό έργο "The Passing" στη νότια πύλη του κάστρου: οι Maenads δημιούργησαν ένα ανατριχιαστικό έργο με ανθρώπινους και μη θρήνους, εμπνευσμένες από τα ηπειρώτικα μοιρολόγια του Πωγωνίου. Η χορωδία που παίζει στα κελιά όπου παρέμεναν φρουροί του κάστρου είναι μια απόπειρα ενδυνάμωσης αθέατων φωνών και, για άλλη μια φορά, ανάδειξης της παράδοσης.
Όσο εντυπωσιακή και larger than life κι αν ήταν η περσινή έκθεση στο Πεδίον του Άρεως, προσωπικά συνειδητοποίησα ότι θυμάμαι πολύ λίγα από τα έργα, παρότι έχει παραμείνει η ανάμνηση μίας πολύ θεαματικής παρέμβασης στο πάρκο. Δεν ξέρουμε τι θα θυμόμαστε του χρόνου από τα "Plásmata ΙΙ: Ioannina", αναμφίβολα όμως η εμπειρία ήταν πιο αισθαντική. Στους κατοίκους σίγουρα η έκθεση έκανε εντύπωση - τουλάχιστον αυτό φάνηκε από το πρώτο τριήμερο - δεδομένου και του ότι δεν είχε ξαναγίνει κάτι παρόμοιο στην πόλη. Η διαφορά με τις προηγούμενες διοργανώσεις είναι ότι το σίκουελ της Στέγης έχτισε ουσιώδεις αφηγήσεις με την πόλη των Ιωαννίνων, πρόβαλε περισσότερο τους Έλληνες δημιουργούς (στην πρώτη έκθεση ήταν πολύ λιγότεροι) και η παρουσία του προσωπικού στοιχείου από τους καλλιτέχνες ήταν πολύ πιο αισθητή αυτή τη φορά - τουλάχιστον για τη γράφουσα. Επίσης, η έκθεση ήταν πολύ πιο επεξηγηματική από την προηγούμενη. Γιατί εντάξει, "τα έργα μιλούν από μόνα τους" αλλά οι περιγραφές στο Πεδίον του Άρεως ήταν τόσο λιτές που συχνά δεν καταλάβαινες τι ακριβώς έβλεπες. Γεγονός είναι πάντως ότι, και στις δύο εκδοχές τους, τα "Plásmata", παραμένουν από τα πολύ δυνατά πρότζεκτ της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και στη φετινή τους εκδοχή μπορούν να αποτελέσουν κάλλιστα αφορμή για πολιτιστική εκδρομή ή παράκαμψη.
Πέρα από τα έργα, το Movement Radio θα εκπέμπει καθημερινά από τα Γιάννενα καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης. Ο διαδικτυακός σταθμός της Στέγης θα κινείται στην πόλη μ’ ένα τροχήλατο στούντιο, παίζοντας μουσική όλο το 24ωρο και τη συνοδεία DJ sets, συζητήσεις, συνεντεύξεων και ραδιοφωνικών προγραμμάτων. Ακόμη, στις 29 Ιουνίου, στο κάστρο του Ιτς Καλέ θα δώσει το παρόν η Ιταλίδα συνθέτρια Caterina Barbieri, κάνοντας ένα πάντρεμα μοντέρνου και αιθέριου, με έμπνευση την κλασική και τη μπαρόκ μουσική, τον μινιμαλισμό και τον σύγχρονο πειραματικό ήχο. Για το αναλυτικό παράλληλο πρόγραμμα της έκθεσης δείτε εδώ.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Μαρία Βαρελά, Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Κατερίνα Κομιανού, Μαρία Λουίζου, Αφροδίτη Παναγιωτάκου & Μανώλης Μανουσάκης, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Πάνος Σκλαβενίτης, Στεφανία Στρούζα, Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, Entangled Others, Matthias Fritsch, John Gerrard, Alexandra Daisy Ginsberg, Christian Mio Loclair, Maenads, Matthew Niederhauser & Marc Da Costa, slow immediate, Universal Everything, WordMord
Info: 16/6-9/7 | Ώρες λειτουργίας: 6 μ.μ. - 12 π.μ. | Είσοδος ελεύθερη
Διαβάστε Επίσης
