Ξεφεύγοντας κάπως από τις πολλές αναδρομικές εκθέσεις που έχουμε δει τον τελευταίο καιρό στα παραρτήματά του, το Μουσείο Μπενάκη δίνει στο κοινό την ευκαιρία να δει με άλλο μάτι μερικά από τα πολύτιμα εκθέματά του, χάρη στην ιδιαίτερη πρακτική του Αμερικανού Rick Lowe.
Η έκθεση "Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: ένα project του Rick Lowe" ανοίγει τις πόρτες της την 1 Ιουνίου με την επιμέλεια του Γιώργου Τζιρτζιλάκη και της Πολύνας Κοσμαδάκη, σε συνεργασία με με την επιστημονική ομάδα του Μουσείου Μπενάκη. Μαζί με τον καλλιτέχνη, η ομάδα επέλεξε ιστορικό υλικό από τις μόνιμες συλλογές του μουσείου προκειμένου να εξερευνήσει διαφορετικές ερμηνείες της χαρτογράφησης και όχι μόνο.
"Αυτό που γρήγορα κατάλαβα, όταν γνώρισα τον Rick Lowe, είναι ότι πρόκειται για έναν καλλιτέχνη που εργάζεται μέσα από εποικοδομητικές σχέσεις και φιλίες. Θέλω να τονίσω ότι αυτή η έκθεση κράτησε κατά γράμμα αυτόν τον προσανατολισμό για να ολοκληρωθεί. Μας απασχόλησε τι μπορεί να συνδέει όλα αυτά τα σπουδαία εκθέματα του μουσείου με τη σύγχρονη τέχνη. Έτσι λοιπόν, αυτή η έκθεση είναι ένα δοκίμιο που μας επιτρέπει να ξαναδούμε σήμερα τι μπορεί να συσχετίσει διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες" ανέφερε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης για τους στόχους της έκθεσης.
Για να κατανοήσουμε πώς ο Rick Lowe οδηγήθηκε σε αυτήν την καλλιτεχνική έρευνα, πρέπει να ανατρέξουμε σε ένα σημαντικό πρότζεκτ που απέκτησε η Αθήνα λίγα χρόνια πριν. Ο Rick Lowe επισκέφθηκε πρώτη φορά την Ελλάδα τον Ιούνιο του 2015. Ερχόμενος σε επαφή με τη γειτονιά της Βικτώριας και το πλήθος προσφύγων που έφταναν στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο, δημιούργησε το Victoria Square Project, ένα "κοινωνικό γλυπτό" στο πλαίσιο της Documenta14, το οποίο ο καλλιτέχνης ολοκλήρωσε σε συνεργασία με τη Μαρία Παπαδημητρίου. Με βάση την ιδέα δημιουργίας έργων με κοινωνικό πρόσημο, ο Lowe άρχισε να ασχολείται εικονογραφικά και αλληγορικά εργαλεία της χαρτογραφίας. Έτσι, επανέφερε στο προσκήνιο θεμελιώδεις ανθρώπινες εμπειρίες, όπως τα ίχνη κατοίκησης σε αποσταθεροποιημένες μητροπολιτικές περιοχές και εμπόλεμες ζώνες. Όπως ανέφερε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, η ιδέα της κίνησης και της μετακίνησης είναι κομβική για αυτήν την έκθεση.
Υπό μία γενική έννοια, ο βασικός στόχος της έκθεσης "Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο" είναι να επικοινωνήσει τα σπάνια εκθέματα του μουσείου με τη σύγχρονη τέχνη. Στα έργα του, όμως, ο Rick Lowe εστιάζει στην τέχνη της χαρτογράφησης, τον τρόπο απεικόνισης του άγνωστου και του αθέατου και τη φαντασιακή σύλληψη νέων κοσμολογιών και διαδρομών από διαφορετικούς πολιτισμούς. Μέχρι και ο τίτλος της έκθεσης "Εδώ υπάρχουν δράκοι" (hic sunt dracones) αναφέρεται σε μια φράση που χρησιμοποιούσαν χαρτογράφοι του Μεσαίων για την απεικόνιση άγνωστων - και επικίνδυνων για εκείνους - περιοχών, με την αναφορά σε δράκους, τέρατα και άλλα φανταστικά πλάσματα.
Αρκετά από τα έργα του Lowe (περίπου είκοσι πέντε) είναι μέρος της σειράς που δημιούργησε για το Victoria Square Project, ενώ άλλα προέρχονται από διάφορα πρότζεκτ που υλοποίησε στο παρελθόν. Εκθέτονται επίσης μερικές πιο πρόσφατες δημιουργίες, φιλοτεχνημένες με αφορμή το "Hic sunt dracones". Στην πρώτη στάση της έκθεσης υπάρχουν πολύ λίγα έργα, με βασικό το συμβολικής αξίας "Victoria Square" που ώθησε τον καλλιτέχνη να ασχοληθεί εις βάθος με την πόλη της Αθήνας και τις αφηγήσεις της. Στον ίδιο χώρο παρουσιάζονται ένα από τα πρώτα τοπογραφικά σχέδια της Αθήνας και μία χαρτογράφηση των Αγίων Τόπων, η οποία κανονικά δεν αποτελεί μέρος των μόνιμων εκθέσεων του μουσείου.
Όταν ακούει κανείς για χαρτογράφηση, λογικό είναι να σκεφτεί μόνο χάρτες και τοπογραφικά έργα. Ωστόσο, όσο προχωράει κανείς στην έκθεση ανακαλύπτει πάνω από εκατό αντικείμενα από διάφορες χρονικές περιόδους και πολιτισμούς, τα οποία απρόσμενα λειτουργούν ως ένα είδος χαρτογράφησης. Παπούτσια με τοπογραφικά μοτίβα, καπέλα, βαλίτσες και άλλα εκθέματα απαιτούν την προσοχή μας έτσι ώστε να εντοπίσουμε τους κρυμμένους "χάρτες" τους ή τα στοιχεία που εξηγούν τον τρόπο μετακίνησης των ανθρώπων στο παρελθόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι δύο πυξίδες από πηλό με διάκοσμο, πάνω στο οποίο απεικονίζονται υπαρκτά και μυθικά όντα από την περίοδο της Δυναστείας των Χαν.
Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν και βλέποντας έργα του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, μελέτες του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και χάρτες που ο Ελευθέριος Βενιζέλος χρησιμοποιούσε ως εργαλεία για τις διαπραγματεύσεις που έκανε μετά τη λήξη των βαλκανικών πολέμων, φτάνουμε στα τελευταία στάδια της έκθεσης. Εδώ βρίσκονται τα περισσότερα έργα του Rick Lowe. Και εφόσον μιλάμε για χάρτες, οι επιμελητές επέλεξαν να στήσουν μία σκάλα μέσα στην αίθουσα, από την οποία μπορούμε να κάνουμε τη δική μας αποκρυπτογράφηση των μεγαλύτερων έργων του καλλιτέχνη, όπως τα "Ιθάκη #3" (2023) και "Turbulence" (2023). Οι αινιγματικές χαρτογραφήσεις του είναι εσκεμμένα κολάζ από διάφορα υλικά, όπως αποκόμματα εφημερίδων, και δεν είναι απαραίτητα ρεαλιστικές. Περισσότερο εκφράζουν την εμπειρία και την προσωπική αντίληψη του καλλιτέχνη όταν ερχόταν σε επαφή με έναν τόπο και τους κατοίκους, όπως στην περίπτωση της Αθήνας. Εξάλλου, η ανάγνωση του άγνωστου και αχαρτογράφητου που απασχολεί πολύ τον καλλιτέχνη δε θα μπορούσε τόσο εύκολα να εστιάσει στον ρεαλισμό, τουλάχιστον όχι σε αυτήν την κοινωνικού χαρακτήρα έκθεση.
Ο ίδιος εξήγησε τη λογική του ξεναγώντας μας στα έργα: "Αρχικά ήθελα να μελετήσω τους χάρτες που απεικονίζουν την πραγματική δομή ενός τόπου, αλλά στην πορεία το ενδιαφέρον μου στράφηκε περισσότερο στο άγνωστο που μπορεί να απεικονίζουν οι χάρτες. Έτσι ξεκίνησα να ζωγραφίζω το άγνωστο έχοντας ως βάση τη δική μου ιδέα για το πώς είναι μία πόλη. Οπότε το μόνο που μπορώ να σας δώσω μέσα από τη μελέτη μου για την Αθήνα, είναι πώς νιώθω για αυτήν και πώς τη φαντάζομαι".
Το "Hic sunt dracones" παρουσιάζεται παράλληλα με την έκθεση "Μαθαίνοντας ακόμα από την Αθήνα" του Rick Lowe στην Gagosian (7/6), με πολλούς από τους τίτλους των έργων να αντλούν έμπνευση από την "Ιθάκη" του Καβάφη.
Διαβάστε Επίσης
Περισσότερες πληροφορίες
Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: ένα project του Rick Lowe
Ο Rick Lowe και οι επιμελητές Πολύνα Κοσμαδάκη και Γιώργος Τζιρτζιλάκης σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Μουσείου Μπενάκη και το αρχιτεκτονικό γραφείο ARΕΑ στο σχεδιασμό της έκθεσης, ξεκινούν εδώ έναν διάλογο ανάμεσα στο ιστορικό υλικό της μόνιμης συλλογής του Μουσείου και στα έργα του καλλιτέχνη. Οι απροσδόκητες συνδέσεις αλλά και τα μεταξύ τους διάκενα συγκροτούν ένα εργαλείο αναστοχασμού για να αναπτυχθούν στρατηγικές αφήγησης του κόσμου – ιδιαίτερα των πιο σκοτεινών πτυχών του – και φαντασιακής σύλληψης νέων κοσμολογιών και διαδρομών. Δεδομένης της σύγχρονης συνθήκης, όπου τα πάντα (διαρκώς) καταγράφονται, ελέγχονται, η χαρτογράφηση αυτή μπορεί να υποδείξει έναν τρόπο να σκεφτούμε ξανά το σημείο που βρισκόμαστε και τι μπορούν να προσφέρουν η σύγχρονη τέχνη και ο πολιτισμός - ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά της καλλιτεχνικής πρακτικής του Lowe. Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι χαρτογράφοι του Μεσαίωνα απεικόνιζαν τόπους άγνωστους, εκτάσεις γης ή υδάτων που θεωρούσαν επικίνδυνες και οπωσδήποτε όχι οικείες, χρησιμοποιώντας δράκους, τέρατα ή άλλα φανταστικά όντα. Τα όντα αυτά κοσμούν χάρτες σε σημεία που θα έμεναν κανονικά κενά ή σε εκείνα των οποίων η γεωγραφία ήταν ακόμη άγνωστη.
