Σε μια εποχή όπου ολοένα και περισσότερες ομάδες βγαίνουν μπροστά και μιλούν για περιθωριοποίηση, διακρίσεις και καταπάτηση δικαιωμάτων, πολλές μικρές διοργανώσεις μέσα στην πόλη επιχειρούν να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο χρησιμοποιώντας τις τέχνες και τη ψυχαγωγία και κάνοντας την ενημέρωση μία πιο βιωματική (και λιγότερο κουραστική) εμπειρία.
Μια τέτοια πρωτοβουλία είναι το 1ο Διαθεματικό Φεστιβάλ για το φύλο και τη λογοτεχνία, πρότζεκτ που υλοποιείται από τις θηλυκοτήτες Μωβ Μέδουσες. Για ένα διήμερο (12-13/5), ο Κήπος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων στο Θησείο ενεργοποιείται και φιλοξενεί συζητήσεις, εργαστήρια, αναγνώσεις, περφόρμανς, ζωντανή μουσική (όλα με ελεύθερη είσοδο) και καλεί το κοινό να ενημερωθεί με τρόπο δημιουργικό για ζητήματα που αφορούν το φύλο, τον φεμινισμό και την ταυτότητα.
Οι Μωβ Μέδουσες (Δανάη Σιώζιου, Μαρία Λούκα, Μπρικένα Γκίστο, Βάλια Τσιριγώτη, Μαρία Αγγελοπούλου, Νατάσα Σίδερη, Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου, Κατερίνα Ηλιοπούλου, Παυλίνα Μάρβιν) μάς μίλησαν για τους στόχους του φεστιβάλ, την ανάγκη τους να μιλήσουν για το φύλο από μια φεμινιστική σκοπιά και τις περιθωριοποιημένες φωνές στην ελληνική λογοτεχνία.
Πώς προέκυψε το φεστιβάλ και ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι του;
Γωγώ Πονηράκου, εικαστική φωτογράφος, ποιήτρια: Το φεστιβάλ ήταν ένα όραμα, ένα όνειρο, μια ανάγκη της Δανάης. Μοιράστηκε την ιδέα της μαζί μας και ήταν αναπόφευκτο να την αγκαλιάσουμε και να θέλουμε να γίνει πραγματικότητα. Κάτι που έλειπε από τα εγχώρια δεδομένα της λογοτεχνίας είναι η σύνδεσή της με το φύλο καθώς και η διαθεματική φεμινιστική ματιά κι αυτό ελπίζουμε πως επιτεύχθηκε μέσω του φεστιβάλ.
Δανάη Σιώζιου, ποιήτρια, εκπαιδευτικός, πολιτιστική διαχείριση: Οι Μωβ Μέδουσες είναι ένα συλλογικά κερδισμένο στοίχημα. Το φεστιβάλ αυτό είχε ως βασικό στόχο τη διασύνδεσή του με ένα ευρύ κοινό που αγαπάει τη λογοτεχνία και προβληματίζεται πάνω στα ζητήματα και τα διακυβεύματα της εποχής μας. Έτσι δημιουργήσαμε ένα πρόγραμμα που μελετά τη σχέση λογοτεχνίας και φύλου, μαζί, ξεχωριστά και σε συνδυασμό με άλλες τέχνες και επιστήμες. Εκτός από τις συζητήσεις με τη συμμετοχή πολλών νέων ανθρώπων με σημαντικό έργο και προσφορά, συμπεριλάβαμε πολλά δημιουργικά κομμάτια με εργαστήρια, stand up comedy, θέατρο και μουσική για όλες τις ηλικίες, συναφή εγχειρήματα και άλλες πρωτοβουλίες. Είναι πολύ σημαντική για εμάς η προσέλευση όσο και η συμμετοχή του κοινού, γι’ αυτό το φεστιβάλ έχει δωρεάν είσοδο, όπως επίσης δωρεάν είναι και η συμμετοχή στα εργαστήρια και στα δρώμενα του φεστιβάλ. Χαιρόμαστε για τη συμμετοχή πολλών φεμινιστικών ομάδων, οργανώσεων και εγχειρημάτων γύρω από το φύλο, τη σεξουαλικότητα, την πολιτειότητα κοκ, καθώς και για την στήριξη του φεστιβάλ από τον κόσμο του βιβλίου. Στο φεστιβάλ συμμετέχουν επίσης πολλοί συγγραφείς ενώ έχουμε και λίγες διεθνείς συμμετοχές. Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με τις αναγνώσεις και τις δύο μέρες και ακολουθεί πάρτι. Το φετινό φεστιβάλ είναι μόνο η αρχή και σας περιμένουμε όλους με χαρά!
Αν και η διοργάνωση διαρκεί μόνο δύο μέρες, έχετε ετοιμάσει ένα πολύ γεμάτο πρόγραμμα. Τι θα δούμε πάνω-κάτω τις ημέρες του φεστιβάλ και ποια τα θέματα που καλύπτονται;
Μαρία Αγγελοπούλου, νοσηλεύτρια, ποιήτρια: Από την αρχή οι Μωβ Μέδουσες ήμασταν ανοιχτές σε νέες προτάσεις, η σύνθεση μας ως ομάδα είναι συμπεριληπτική. Θέλαμε να μην αποκλειστεί καμιά κοινωνική ομάδα και να μπορεί ο καθένας/ καθεμία/ καθένα να βρει αντικείμενο, θεματικές και τρόπο έκφρασης που να μπορεί να ταυτιστεί. Έτσι μπορεί να ειπωθεί με σχετική ασφάλεια ότι εισάγουμε μια διαφοροποιημένη προσέγγιση στην καλλιτεχνική έκφραση. Το κοινό συμμετέχει και αλληλεπιδρά στο φεστιβάλ σε αρκετές δράσεις. Έχουν προετοιμαστεί καλλιτεχνικά εργαστήρια για όλες τις ηλικίες, θεατρικές παραστάσεις, λογοτεχνικές αναγνώσεις, ζωντανή μουσική, προβολές καθώς και συζητήσεις για θεματικές που άπτονται της φύσης των δικαιωμάτων και της καλλιτεχνικής παραγωγής των γυναικών. Κάποιες από τις δράσεις θα έχουν διερμηνεία στην ελληνική νοηματική και αρκετές είναι προσβάσιμες για άτομα με αναπηρίες.
Πώς τοποθετήστε απέναντι στη συζήτηση σχετικά με την επανοικειοποίηση των κλασικών, τους sensitivity readers και το cancel culture στη λογοτεχνία;
Νατάσα Σίδερη, συγγραφέας: Αν σκύψουμε όλες/όλοι/όλα πάνω από τα έργα των κλασικών με την ίδια φροντίδα που μας έχει παραδώσει, για παράδειγμα, τόσες πολλές απρόσμενες μορφές της Αντιγόνης μέσα από τη δουλειά θεωρητικών και καλλιτεχνών που κληρονομούν αμφισβητώντας τα πάντα (ρόλους, φύλο, τις ίδιες τις συνθήκες πρόσληψης και παραγωγής των έργων του κανόνα) είναι βέβαιο ότι θα ανακαλύψουμε πολλές παραγκωνισμένες φωνές που μας περιμένουν να τις ανασύρουμε, να συνδεθούμε μαζί τους στο τώρα. Η λογοτεχνική παράδοση δεν είναι ψυγείο με πλακέτα να την πετάξουμε με το που βρούμε κάτι που δε μας κάνει. Είναι ένα ποτάμι με όχθες πολλές και ανεξερεύνητες. Εκεί πρέπει να κάτσουμε για αφουγκραστούμε τις πρόγονές μας που τα κυρίαρχα αφηγήματα έχουν καταπιέσει, παραμορφώσει ή εξαφανίσει.
Μαρία Λούκα, συγγραφέας, δημοσιογράφος: Ένα σημαντικό κομμάτι αυτού που αποκαλούμε "κλασική λογοτεχνία" είναι ενταγμένο σε σεξιστικά, ρατσιστικά, ομοφοβικά, μισαναπηρικά συμφραζόμενα. Έχει μια σημασία με τα αναλυτικά εργαλεία που διαθέτουμε σήμερα και σε συνομιλία με τα κοινωνικά κινήματα, να το αναγνωρίζουμε, να τοποθετούμαστε κριτικά απέναντι της και να κατανοούμε τον αρνητικό ρόλο που διαδραμάτισε στην αναπαραγωγή ταξικών, εθνοτικών, έμφυλων, σεξουαλικών στερεοτύπων. Αυτό δεν είναι cancel culture, είναι μια φεμινιστική διαθεματική κριτική ανάγνωση. Η cancel culture από την άλλη, που έχει παραποιηθεί οικτρά από την alt right ρητορική, είναι μια κίνηση που προέρχεται από τον κόσμο των καταπιεσμένων, στρέφεται ενάντια σε φορείς εξουσίας που έχουν λειτουργήσει κακοποιητικά και εκμεταλλευτικά και είναι ένα διάβημα κοινωνικής δικαίωσης. Τέτοιες εκδοχές ήταν ο βανδαλισμός του αγάλματος του σφαγέα της Αφρικής Λεοπόλδου Β’ στην Αμβέρσα, η απαίτηση να αποδοθεί η ευθύνη στον κατ’ εξακολούθηση κακοποιητή γυναικών Harvey Weinstein ή η συμπαράσταση στους εργαζομένους της e-food όταν κινδύνευαν με απόλυση. Η αλλαγή εκφράσεων π.χ. στα βιβλία της Αγκάθα Κρίστι δεν είναι μια διεκδίκηση από τα κάτω, είναι μια πρωτοβουλία του εκδοτικού οίκου για να βελτιώσει την εμπορικότητα τους. Είναι σαφής η διαφορά ανάμεσα στα δύο.
Υπάρχουν παραγνωρισμένες, αποσιωπημένες φωνές στην ελληνική λογοτεχνία που αξίζει να αποκτήσουν ορατότητα;
Τώνια Τζιρίτα Ζαχαράτου, ποιήτρια, Δρ. συγκριτικής λογοτεχνίας: Η συγκρότηση του λογοτεχνικού κανόνα συμπίπτει με μια περίπλοκη ιστορία αποκλεισμών κι αποσιωπήσεων, ιεραρχήσεων ανάμεσα σε μείζονες και ήσσονες φωνές, σε υψηλή και υποδεέστερη λογοτεχνία. Το διακύβευμα είναι, μέσω της γενεαλογικής σκέψης, να συνειδητοποιήσουμε πως δεν είναι μόνο η καλλιτεχνική υπεροχή που εντάσσει ένα έργο στον κανόνα, αλλά και οι ιδεολογικοί λόγοι που επενεργούν στο λογοτεχνικό πεδίο, με λίγα λόγια πως η λογοτεχνία είναι μια ιστορική κατηγορία. Για να κοντοσταθώ σε μερικές στιγμές που σχετίζονται με το φύλο, κοιτώντας τον 19ο αιώνα, όπου είναι περισσότερο εμφανής η σύνδεση της λογοτεχνίας με την ανάδυση και τη θεμελίωση του νεοελληνικού έθνους, αντικρίζω ένα αμιγώς ανδροκρατούμενο τοπίο. Προσωπικά, αγνοώ παντελώς τις ποιήτριες της περιόδου, ενώ μόλις πρόσφατα έμαθα από τη μελετήτρια Βαρβάρα Ρούσσου ένα ποίημα που μου άρεσε πολύ, το "Σφάλλω" της Φωτεινής Οικονομίδου. Ακόμα και φωνές που έχουν αποκτήσει ορατότητα, όπως η Μαρία Πολυδούρη και η Μάτση Χατζηλαζάρου, εξακολουθούν σε μεγάλο βαθμό να διαβάζονται πρωτίστως σε σχέση με τους ερωτικούς τους δεσμούς με τον Κώστα Καρυωτάκη και τον Ανδρέα Εμπειρίκο αντίστοιχα, χωρίς όμως ποτέ να συμβαίνει το αντίστροφο. Θυμίζω, επίσης, την περίφημη φωτογραφία της γενιάς του ’30, στην οποία πολλές από εμάς βλέπουμε πλέον κυρίως την αναπαράσταση της απουσίας. Τέλος, αν έπρεπε να ξεχωρίσω από την πιο κοντινή σ’ εμάς γενιά του ’70 μια φωνή που δεν έχει ίσως επαρκώς ακουστεί, θα διάλεγα την Αθηνά Παπαδάκη και κυρίως τη συλλογή της Αμνάδα των ατμών (1980), στην οποία προσωπικά επιστρέφω συχνά.
Παυλίνα Μάρβιν, συγγραφέας: Οι παραγνωρισμένες φωνές στην ελληνική λογοτεχνία είναι πολύ περισσότερες από όσες φανταζόμαστε. Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλά από τα βιβλία σημαντικότατων Ελληνίδων ποιητριών του 20ου αιώνα δεν κυκλοφορούν στο εμπόριο εδώ και δεκαετίες. Σχετικά με τη σύγχρονη λογοτεχνία, ελάχιστα γνωρίζουμε για τα γραπτά προσφύγων/ισσών και μεταναστριών/ών που ολοκληρώθηκαν στη χώρα μας τις τελευταίες δεκαετίες. Είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε, άραγε τι είδους πρόσβαση έχουν οι άνθρωποι αυτοί στους ελληνικούς εκδοτικούς οίκους; Για την ποίηση συγκεκριμένα, πολλοί εκδότες την αποφεύγουν γιατί, άλλωστε, ελάχιστα ποιητικά βιβλία συγκαταλέγονται στα ευπώλητα, οπότε το να εκδώσει κανείς μια ποιητική συλλογή δεν είναι κάτι αυτονόητο. Τέλος, στη χώρα μας σήμερα οι ακαδημαϊκοί και οι ερευνητές φιλόλογοι που καταπιάνονται με την λογοτεχνία εξαιρετικά σπάνια ασχολούνται με τους σύγχρονους δημιουργούς, οπότε μπορούμε να φανταστούμε τι συνεπάγεται αυτό για την παραγνώριση των νέων φωνών.
Πέρα από το φύλο που βλέπουμε και στον τίτλο σας, αναδεικνύετε γενικότερα θέματα συμπερίληψης σχετικά με την καταγωγή, τη μετανάστευση αλλά και την αναπηρία. Με ποιον τρόπο θεωρείτε ότι αυτά αποτελούν μέρος του σύγχρονου συμπεριληπτικού φεμινισμού;
Μαρία Λούκα: Ο φεμινισμός που δεν θα διεκδικεί απλώς μια αναδιανομή στην εξουσία λίγων αλλά θα αμφισβητεί την ίδια την έννοια της εξουσίας ως ρίζα της κοινωνικής αδικίας και της βίας, δε μπορεί παρά να είναι διαθεματικός και συμπεριληπτικός. Καταπιεζόμαστε διαθεματικά από αλληλοτροφοδοτούμενα συστήματα, ως θηλυκότητες στην πατριαρχία, ως ΛΟΑΤΚΙ+ υποκείμενα στην ετεροκανονικότητα, ως μετανάστριες στον εθνοφυλετισμό, ως ανάπηρες στην υπεροψία της αρτιμέλειας, ως εργαζόμενες, άνεργες, φτωχές στο νεοφιλελευθερισμό. Σε μια παράφραση του "Φεμινισμού για το 99%" (εκδόσεις Εκτός Γραμμής), αν η διεκδίκηση μας περιοριστεί μόνο στο να σπάσουν τη γυάλινη οροφή οι λευκές, μεσοαστές, γυναίκες, από κάτω θα υπάρχουν χιλιάδες μαύρες, μετανάστριες, προσφύγισσες, φτωχές που θα σκουπίζουν τα γυαλιά. Κι αυτό δε μας κάνει.
Βάλια Τσιριγώτη, ψυχολόγος, συγγραφέας: Ο φεμινισμός που προασπιζόμαστε αντιμετωπίζει τις πολλαπλές καταπιέσεις ως παθογένεια του ίδιου συστήματος και ως αλληλοσυσχετισμό δυνάμεων. Ο φεμινισμός της φροντίδας (με την φροντίδα ως μια συλλογική πολιτική αξία) αναγνωρίζει την υποτίμηση των ζωών μας και των σωμάτων μας τόσο μέσα στην μετανάστευση όσο και στην ταξική ανισότητα, την ομοφοβία και την τρανσφοβία, την αναπηρία και την ψυχική υγεία. Δε θα μπορούσε να είναι αλλιώς.
Γωγώ Πονηράκου: Ο φεμινισμός οφείλει να είναι διαθεματικός και συμπεριληπτικός αν θέλει να εξελίσσεται και να είναι δυναμικός. Τα πιο ευάλωτα σώματα όπως των μεταναστριών ή των θηλυκοτήτων με αναπηρία δέχονται ακόμα μεγαλύτερη καταπίεση κι αυτό είναι κάτι που ο σύγχρονος φεμινισμός το αναγνωρίζει και μάχεται ενάντια σε αυτήν την καταπίεση.
Τώνια Τζίριτα Ζαχαράτου: Η συνείδηση πως υπάρχουν πολλαπλές δομές καταπίεσης που αλληλεπιδρούν και παράγουν πραγματικότητες θεωρώ πως αποτελεί πια ζωτικό κομμάτι της φεμινιστικής σκέψης. Δεν υπάρχουν μονολιθικές κι ενικές ταυτότητες παρά μόνο πυκνές διασταυρώσεις ανάμεσα σε μια πληθώρα παραγόντων όπως η τάξη, η φυλή, η σεξουαλικότητα, η αναπηρία κ.ά. Για παράδειγμα, από τα γραπτά των μη λευκών φεμινιστριών και του μετα-αποικιακού φεμινισμού έχουμε μάθει πως δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε το φύλο από τη φυλή χωρίς τον κίνδυνο να καταστεί η αλληλεγγύη μια απόπειρα πολιτισμικής αφομοίωσης, ενώ η αναγκαία σύνδεση της φεμινιστικής με την κουίρ θεωρία διευρύνει κι εμπλουτίζει με ολοένα και περισσότερα εργαλεία ένα δημιουργικό πεδίο αποδόμησης της ετεροκανονιστικότητας και της έμφυλης διαφοράς αλλά κι εξερεύνησης νέων ενσώματων υποκειμενικοτήτων.
Πως μπορούμε να κάνουμε πιο συμπεριληπτικό τον λόγο μας; Ποιος ο ρόλος της εκπαίδευσης και πώς μπορούν να ενταχθούν σε αυτήν αντίστοιχες προβληματικές;
Μπρικένα Γκίστο, ποιήτρια, σκηνοθέτρια, παιδαγωγός: Πιστεύω πως ο λόγος μας μπορεί να γίνει συμπεριληπτικός μέσω της κοινωνικής επαφής. Δεν αρκεί απλά η συμπεριληπτική χρήση των λέξεων φαινομενικά και στην ουσία του να μην είναι πραγματική συμπερίληψη. Όσο περισσότερη, λοιπόν, είναι η επαφή μας με περιθωριοποιημένα μέλη της κοινωνίας μας τόσο ο λόγος μας κ συναναστροφή θα είναι ισότιμη και συμπεριληπτική στην πράξη. Φυσικά, η εφαρμογή αυτών στην εκπαίδευση από την πρώιμη κιόλας παιδική ηλικία θα είναι ένα σπουδαίο βήμα για την κοινωνία που οραματιζόμαστε. Ας φανταστούμε για παράδειγμα τρανς ή ανάπηρους-ες εκπαιδευτικούς, δίχως να φαντάζει κάτι το εξωπραγματικό για την ελληνική κοινωνία.
Τι έχει αλλάξει στον τρόπο που πλέον παρουσιάζεται το φύλο στη λογοτεχνία αλλά και τις τέχνες γενικότερα; Έχετε παρατηρήσει κάποια στοιχεία που εκφράζουν περισσότερο στην ελληνική λογοτεχνία την προβολή τέτοιων ζητημάτων;
Μπρικένα Γκίστο: Η ελληνική κοινωνία έχει αλλάξει και πλέον όλα αυτά τα ζητήματα είναι πιο αποδεκτά. Οι διεκδικήσεις, δηλαδή, των περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων αλλά και ο φεμινισμός στη χώρα έχει δημιουργήσει το έδαφος ώστε ο τρόπος παρουσίασης του φύλου στις τέχνες να μη φαντάζει πια ανοίκειος. Θεωρώ, δηλαδή, πως δεν έχει αλλάξει ο τρόπος, αλλά το κοινό.
Κατερίνα Ηλιοπούλου, ποιήτρια, εκδότρια λογοτεχνικού περιοδικού "φάρμακο": Νομίζω ότι έχει αλλάξει κυρίως η πρόσληψη του πως παρουσιάζονται τα φύλα στην λογοτεχνία, είμαστε περισσότερο εναργείς απέναντι σε στερεοτυπικές αποτυπώσεις που αφορούν κυρίως το παρελθόν αλλά όχι μόνο, ενώ ταυτόχρονα η αποδοχή της ελευθερίας και της ρευστότητας αλλά και η χειραφέτηση περιθωριοποιημένων ομάδων φύλου έχουν εμπλουτίσει με νέες αφηγήσεις όλα τα λογοτεχνικά ήδη. Η κοινωνική ευαισθησία βαθαίνει όσο περισσότερες γυναίκες και άλλες ομάδες με μειωμένη αντιπροσώπευση καταλαμβάνουν θεσμικές θέσεις, μπορούν να γίνονται ορατές, να διατυπώνουν θέσεις, να δημιουργούν νέα έργα και τελικά πιο υγιείς και ισότιμους κοινωνικούς δεσμούς.
Στο φεστιβάλ συμμετέχουν οι οργανώσεις: Fac_research, Sabbat Λεσβίες στα Πρόθυρα, WOM.A, εκδόσεις Μπαταρία, Συνέλευση 8ης Μάρτη, WIIFT.GR, Fat Unicorns, Η φωνή της, Θετική Φωνή (Positive voice) Red Umbrella Κιουρί-at Πρωτοβουλία αλληλεγγύης για την δωδεκάχρονη, Ανοιχτή Φεμινιστική Συνέλευση, Καμία Ανοχή, Yusra, [ΦΡΜΚ], Βλάβη
Δείτε το πρόγραμμα του διημέρου
Διαβάστε Επίσης
