Τα πολλά πρόσωπα της Έρικας Σκούρτη στο ΕΜΣΤ μιλάνε για κρίσιμα ζητήματα τέχνης, φύλου, εργασίας και ψυχικής υγείας

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκθέσεις που μπορείς να δεις αυτή τη στιγμή στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) είναι η ατομική έκθεση της Έρικας Σκούρτη "Όλα τα πρόσωπά σου (Profiles of you)” (μέχρι 7 Μαΐου) σε επιμέλεια της Δάφνης Βιτάλη. Αν και κάπως στριμωγμένη από άποψη χώρου, η επιλογή σε συνεργασία με την επιμελήτρια να παρουσιαστούν έργα διαφορετικών εποχών, δεν λειτουργεί μόνο ως μια κατατοπιστική αναδρομική παρουσίαση του έργου μιας εικαστικού που δεν έχει κάνει ποτέ ατομική έκθεση στην Ελλάδα αλλά ως μια πολυεπίπεδη συνθέση που "υποδηλώνει πολλαπλές επικαλυπτόμενες και πιθανώς άλυτες ταυτότητες" για να χρησιμοποιήσω μια φράση της ίδιας (από την -για μια ακόμη φορά- πολύ εποικοδομητική μας συζήτηση) που χαρακτηρίζει και το έργο της.

Η ρευστή και μεταβαλλόμενη συναρμογή της εαυτής ή ίσως των εαυτών της, εντός και εκτός ψηφιακού χώρου, την οποία έχουμε δει να επιτελεί μέσω βίντεο-κολάζ, lecture performance και άλλων μέσων, από την ομαδική έκθεση Εκ Νέου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) όπου την πρωτογνωρίσαμε πριν εννιά χρόνια μέχρι τώρα, διερευνά ένα νέο τρόπο κατανόησης της υποκειμενικότητας. Θίγοντας ταυτόχρονα, με ευστοχία, ευρηματικότητα και χιούμορ που σπανίζει μερικά από τα πιο σοβαρά θέματα που αφορούν τη γυναικεία εκπροσώπηση, την καλλιτεχνική εργασία και εξουθένωση, την οικειοποίηση των δεδομένων στον ψηφιακό κόσμο και άλλα. Το θραυσματικό in progress ημερολόγιο στα όρια πραγματικότητας και μυθοπλασίας που μοιράζεται μαζί μας μες στα χρόνια, αυτό το μάτσο από πολιτιστικά μπάζα που σέρνει γύρω της στοιβάζοντάς τα σε ιδιοσυγκρασιακούς σωρούς, όπως πολύ ωραία παρομοιάζει, άλλωστε, η ίδια τη δουλειά της στη συνέντευξη μας δανειζόμενη μια έκφραση της Elizabeth Freeman για την queer χρονικότητα, στιβάζεται, θα λέγαμε, στο ΕΜΣΤ σε μια συμβατή με τη δουλειά της παρουσίαση που μας αποζημιώνει και με το παραπάνω για τον αρκετό χρόνο που διεκδικεί για να την παρακολουθήσουμε όπως πρέπει.   

Το έργο σου εστιάζει σε μεγάλο βαθμό στην εαυτή σου και στην εντοπισμένη γνώση. Αισθάνεσαι καμιά φορά ότι προκειμένου να μη γίνει υπερβολικά αυτοαναφορικό χρειάζεται να το ανοίξεις σε πιο συλλογικά κοινωνικοπολιτικά διακυβεύματα της εποχής ή συνεχίζεις να πιστεύεις ότι αυτός είναι ο δικός σου τρόπος να καταπιαστείς με αυτά τα θέματα; 

Δεν πιστεύω ότι είναι το ένα ή το άλλο - ελπίζω ότι, στην παράδοση αυτού που η Adrienne Rich (σ.σ. Αμερικανίδα ποιήτρια, συγγραφέας και φεμινίστρια που θεωρείται ότι έφερε την καταπίεση των γυναικών και των λεσβιών στο προσκήνιο του ποιητικού λόγου) αποκαλούσε πολιτική της εντοπιότητας, το έργο μου προσεγγίζει τα συλλογικά κοινωνικοπολιτικά διακυβεύματα της εποχής, ακόμη κι αν αυτό γίνεται μέσα από το πρίσμα της προσωπικής μου εμπειρίας. Η διερεύνηση, για παράδειγμα, της θηλυκής αυτο-αντιπροσώπευσης του τρόπου με τον οποίο το burnout συνδέεται με την επισφάλεια και την καλλιτεχνική εργασία, της  εμπορευματοποίησης των προσωπικών δεδομένων στον ψηφιακό καπιταλισμό αποτελεί για μένα ενασχόληση με τις πολιτικές και κοινωνικές ανησυχίες, είτε αυτές μεταφέρονται μέσω της βιωμένης εμπειρίας ενός ατόμου είτε με άλλους τρόπους. 

Στο παρελθόν έχω δουλέψει για πολλά χρόνια σε κοινοτικά καλλιτεχνικά προγράμματα, δουλεύοντας με νέους "σε κίνδυνο αποκλεισμού” όπως αποκαλούνταν τότε (εννοώντας νεαρούς παραβάτες, μέλη συμμοριών, έφηβες μητέρες) και είχα σκεφτεί να τους εμπλέξω στο καλλιτεχνικό μου έργο. Αλλά τελικά θεώρησα ότι η "κοινότητα" των καλλιτεχνών, των ακαδημαϊκών και των εκπαιδευτικών στην οποία ανήκω, θα έπρεπε επίσης να διερευνηθεί, και είμαι καλύτερα εξοπλισμένη για να το κάνω αυτό. Αν και κατά μία έννοια θα το ήθελα πολύ - καθότι, ας το παραδεχτούμε, υπάρχουν πολύ πιο πιεστικά θέματα στον κόσμο από αυτά που αφορούν τους καλλιτέχνες - είμαι, παρόλα αυτά επιφυλακτική στο να εμπλέκω άλλες συλλογικότητες και κοινότητες στη δουλειά μου, επειδή οι κίνδυνοι του να μιλάς για λογαριασμό τους και όχι μαζί τους είναι τόσο μεγάλοι.
Αυτό που έχω κάνει είναι, όπου ήταν δυνατόν, να δώσω χώρο για να μιλήσω με κοινότητες στις οποίες ανήκω- για παράδειγμα, στο Montez Press Radio έκανα μερικές εκπομπές, μία που παρουσίαζε συγγραφείς με έδρα την Αθήνα, μία άλλη για τις απεργίες στις οποίες συμμετείχα στο Goldsmiths το 2020 και τον περασμένο μήνα, μία συνέντευξη με μέλη του LALA και του AMOQA.

Έχοντας πει όλα τα παραπάνω, ναι, ανησυχώ μήπως το έργο μου γίνει υπερβολικά αυτοαναφορικό, ειδικά επειδή το γεγονός ότι εμφανίζομαι σ’ αυτό μπορεί να το κάνει να φαίνεται σαν να είναι "για μένα", σαν ένα είδος μοναδικού case study (ένας τρόπος με τον οποίο το έχω αντιμετωπίσει αυτό είναι με το να δείχνω το ίδιο του πρόσωπό μου κυριολεκτικά πολύ λιγότερο, τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον). Στην πραγματικότητα με ενδιαφέρει περισσότερο το πώς κάθε άτομο σχετίζεται με το συλλογικό μέσω των κοινωνικοπολιτικών δομών, στις οποίες μετέχουμε, κάτι σαν αυτό που η Annie Ernaux αποκαλεί "απρόσωπη αυτοβιογραφία" στο βιβλίο της "Τα χρόνια”. Μια άλλη πιθανή αναλογία είναι η κωμωδία και το stand up- ενώ ο κωμικός εμφανίζεται ως ο εαυτός του και αντλεί από τη ζωή του, οι καλύτεροι από αυτούς καταπιάνονται επίσης με ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα - μάλιστα, αυτό είναι που τους κάνει αστείους.

Τα έργα σου που είχαν παρουσιαστεί μέχρι πρότινος στην Αθήνα ήταν περισσότερο ψηφιακά-βίντεο και περφόρμανς. Στην έκθεσή σου στο ΕΜΣΤ το στοιχείο της χειροτεχνίας είναι επίσης παρόν. Είναι νέο στοιχείο της δουλειάς σου και με ποιόν τρόπο σχετίζεσαι με τη χειροτεχνία; 

Στην πραγματικότητα είναι το παλιότερο στοιχείο της δουλειάς μου, αν και έχεις δίκιο ότι ήταν στη σκιά μέχρι τώρα - η πρώτη μου επαφή με την καλλιτεχνική εκπαίδευση αφότου παράτησα τη χημεία ήταν ένα πρώτο πτυχίο στο London College of Fashion, ενώ ακολούθησε ένας χρόνος στο Fine Art Textiles BA στο Goldsmiths, οπότε η χειροτεχνία αποτελούσε σε βάθος χρόνου μια ασχολία μου. Και με ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο οι "εφαρμοσμένες τέχνες" έχουν υποτιμηθεί, αναμφίβολα εν μέρει επειδή έχουν ταυτιστεί με το γυναικείο φύλο και λόγω της χειροπιαστής σωματικής τους υπόστασης μέσα σε έναν δυτικό κανόνα που υποτιμά την ενσώματη γνώση γενικότερα. (Αν και βέβαια υπάρχει η ειρωνεία ότι παρότι υποτιμημένο ένα κολάζ είναι πολύ πιο πιθανό να έχει εμπορική αξία στον κόσμο της τέχνης, από ότι ένα βίντεο ή μια περφόρμανς, αφού είναι στην πραγματικότητα ένα φυσικό αντικείμενο...).

Σε αυτήν την έκθεση, τα παλιότερα κολάζ έχουν φτιαχτεί εδώ και μια δεκαετία, που σημαίνει ότι τα έφτιαχνα παράλληλα με την ψηφιακή δουλειά με την οποία έγινα γνωστή. Για μένα, παρόλα τα διαφορετικά μέσα, εφαρμόζουν μια παρόμοια μεθοδολογία συλλογής, θραυσματικότητας και  επανασυναρμολόγησης προσωπικών αρχείων, είτε σε χαρτί είτε σε άλλα προσωπικά μέσα. Στο βιβλίο της "Time Binds”, η Elizabeth Freeman μιλάει για την queer χρονικότητα του "να σέρνουμε ένα μάτσο πολιτιστικά μπάζα γύρω μας και να τα στοιβάζουμε σε ιδιοσυγκρασιακούς σωρούς" σε συνθέσεις που τόσο απομακρύνονται από προϋπάρχουσες οντότητες όσο και συναρμολογούνται από ό,τι υπάρχει ήδη, και μου αρέσει αυτό ως ένας τρόπος να φανταστώ πώς προσεγγίζω τη δική μου δημιουργία. Και η σχεδόν trance κατάσταση στην οποία φτιάχνω τα κολάζ είναι ένα συν-αίσθημα που προσπαθώ να μεταφέρω στον θεατή των βίντεο, τα οποία συχνά χρησιμοποιούν ρυθμό και επανάληψη για να σε απορροφήσουν ακόμη περισσότερο.

Το κείμενο είναι, για μένα, στο κέντρο της δουλειάς σου. Έχει για σένα η απτότητα του κειμένου τόση σημασία όσο έχουν και οι λέξεις που εκφέρονται; 

"Καμιά φορά αστειεύομαι ότι είμαι μια συγγραφέας μέσα στο σώμα καλλιτέχνιδας, γιατί η γλώσσα - συμπεριλαμβανομένης της σημασίας- λεξιπλασίας, των μη σημασιολογικών προφορικών εκφωνημάτων και του κειμένου ως υλικό- αποτελούν βασικές ανησυχίες για μένα". 

Συμφωνώ, το κείμενο ήταν πάντα στο κέντρο της δουλειάς μου, καμιά φορά αστειεύομαι ότι είμαι μια συγγραφέας μέσα στο σώμα καλλιτέχνιδας, γιατί η γλώσσα - συμπεριλαμβανομένης της σημασίας- λεξιπλασίας, των μη σημασιολογικών προφορικών εκφωνημάτων και του κειμένου ως υλικό- αποτελούν βασικές ανησυχίες για μένα.  
Και η απτότητα του κειμένου σίγουρα είναι σημαντική για μένα, για παράδειγμα, στα "Clean Sheets” η καθημερινή συγγραφική πρακτική στο κρεβάτι, πάνω σε σεντόνια, παράγει μια μάζα γλώσσας που δεν μπορεί να διαβαστεί, έναν σωρό υλικού που μοιάζει σχεδόν τυπωμένο. Εδώ, η γλώσσα γίνεται σχεδόν καθαρά υλική, ακόμη και διακοσμητική, και η σημειολογική της λειτουργία χάνεται εντελώς- αντ' αυτού, η σημειολογία έρχεται μέσω της επιλογής των σεντονιών ως επιφάνεια γραφής, με όλες τις συνέπειες της οικειακότητας και της οικειότητας που εμπεριέχουν, καθώς και τη σημασία μιας πρακτικής γραφής όπως αυτή στο πλαίσιο των λόγων της αυτοφροντίδας. 
Αντίθετα, η γλώσσα των ψηφιακών αφισών κολάζ είναι άμεσα επικοινωνιακή- φαίνεται σαν να "βγάζουν νόημα", σαν περιεκτικά μηνύματα που μοιάζουν με πολιτικά συνθήματα ή μιμίδια. Ταυτόχρονα, η διατήρηση των αρχικών κειμένων, με τις συγκεκριμένες γραμματοσειρές τους, τα φόντα, το pixelάρισμά τους κ.λπ., αναδεικνύει τη φυσικότητα της γλώσσας και την εστίασή της σε συγκεκριμένα πλαίσια - σαν υπότιτλοι για μια ταινία, όπως τα συναντάς στο δρόμο ή στέλνονται σε ένα μήνυμα Whatsapp.

Μια άλλη πτυχή της ενσώματης ποιότητας της γλώσσας στο έργο μου είναι ο προφορικός λόγος - κάθε επισκέπτης/τρια της έκθεσης θα παρατηρήσει τη φωνή μου να κυριαρχεί στα διάφορα βίντεο. Συχνά χρησιμοποιώ λογισμικό μεταγραφής που εξαρτάται από τη σαφήνεια του προφορικού λόγου- για παράδειγμα στα "8 Things to be Scared of Instead of Death” και "Hot Readings”, οι υπότιτλοι και οι μεταγραφές αποτυγχάνουν εκεί όπου η προφορική μου φωνή δεν είναι αρκετά καθαρή ή όπου μιλάω ελληνικά, και χρησιμοποιώ αυτή την αποτυχία ως παραγωγικό εφαλτήριο για να δημιουργήσω νέα κείμενα. 
Αυτό αναδεικνύει επίσης τον σημαντικό ρόλο της μετάφρασης στη δουλειά μου ώντας δίγλωσση και δι-πολιτισμική καλλιτέχνιδα, και το χιούμορ αλλά και η αίσθηση απώλειας και μελαγχολίας που μπορεί να προκύψει από τη λανθασμένη μετάφραση και την κατοίκηση αυτού του κενού μεταξύ πολιτισμών και γλωσσών.

Η διερεύνηση της (γυναικείας/ καλλιτεχνικής) εργασίας είναι επίσης ένα κεντρικό στοιχείο της έκθεσης στο ΕΜΣΤ. Έχοντας δουλέψει στο χώρο της τέχνης και της εκπαίδευσης εδώ και χρόνια, ποιες είναι οι προκλήσεις γύρω από τη βιωσιμότητα σήμερα; 

"Υπάρχουν πολλές προκλήσεις σχετικά με βιωσιμότητα, αν και προσπαθώ να μη είμαι υπερβολικά κυνική ή κουρασμένη από αυτό, ειδικά όταν μιλάω με τους φοιτητές/τριές μου. Αντ' αυτού τους υπενθυμίζω (όπως και σε μένα!) ότι η ζωή είναι μεγάλη, και ότι η "επιτυχία" ως καλλιτέχνης μπορεί να έρθει και να παρέλθει, αλλά ότι μπορούμε πάντα να υποστηρίζουμε τις κοινότητες των οποίων αποτελούμε μέλη και το να συνεχίζουμε το έργο μας - και να το κάνουμε αυτό χωρίς μνησικακία ή υπερβολική ζήλεια είναι από μόνο του επιτυχία". 

Είναι πλέον γνωστό ότι οι καλλιτέχνες είναι οι ιδανικοί/ες μετά-φορντικοί εργάτες/τριες του σήμερα, με το να είναι διαθέσιμες/οι για αυτο-εκμετάλλευση προκειμένου να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και έχοντας τελειοποιήσει την "ευελιξία" του να πραγματοποιούν ζογκλερικά ένα εκατομμύριο δουλειές έτσι ώστε να μπορούν να αφιερώνουν χρόνο και χρήματα στην πρακτική τους. Και το να αγαπάς τη δουλειά σου, όπως λέω στο βίντεο "8 things" μπορεί να σε προετοιμάσει για αυτό το είδος της εκμετάλλευσης, ειδικά τις γυναίκες που έχουν κοινωνικοποιηθεί στο να κάνουν έξτρα συναισθηματική εργασία, συχνά μη γνωρίζοντας το προσωπικό κόστος αυτού του βάρους.
Οπότε υπάρχουν πολλές προκλήσεις σχετικά με βιωσιμότητα, αν και προσπαθώ να μη είμαι υπερβολικά κυνική ή κουρασμένη από αυτό, ειδικά όταν μιλάω με τους φοιτητές/τριές μου. Αντ' αυτού τους υπενθυμίζω (όπως και σε μένα!) ότι η ζωή είναι μεγάλη, και ότι η "επιτυχία" ως καλλιτέχνης μπορεί να έρθει και να παρέλθει, αλλά ότι μπορούμε πάντα να υποστηρίζουμε τις κοινότητες των οποίων αποτελούμε μέλη και το να συνεχίζουμε το έργο μας - και να το κάνουμε αυτό χωρίς μνησικακία ή υπερβολική ζήλεια είναι από μόνο του επιτυχία. 
Όταν είχα μόλις τελειώσει τις σπουδές μου στην τέχνη, κάποιος μου είπε ότι το να αφοσιωθείς στην πρακτική σου είναι όπως το να αφοσιωθείς σε μια σχέση, μια σχέση που θα διαρκέσει για όλη σου τη ζωή αλλά μόνο αν συνεχίσεις να τη θρέφεις ακόμη κι όταν περνάει μια άσχημη φάση και δεν κάνει τον εγωισμό σου να νιώθει καλά.  
Εξακολουθώ να το σκέφτομαι αυτό και το πως μπορείς να περιφρουρήσεις αυτή τη δέσμευση με αρκετά δυνατά όρια έτσι ώστε να διασφαλίσεις ότι παρόλα αυτά τίποτε δεν είναι πιο σημαντικό από την υγεία, σωματική και ψυχική.

Άλλο ένα πράγμα που σπάνια συζητιέται στον κόσμο της τέχνης είναι το ταξικό ζήτημα, και το πόσο πιο δύσκολο είναι γι αυτούς χωρίς πλούτο ή δίχτυ ασφαλείας, κι αυτό χωρίς καν μιλήσουμε για το πώς το δικαίωμα και η αίσθηση φιλοδοξίας που σου προσφέρει η καλή εκπαίδευση σε προετοιμάζει για την επιτυχία. Είναι πολύ πιο εύκολο να έχεις μια "βιώσιμη" ζωή ως καλλιτέχνης, αν έχεις κάποια από αυτά τα μαξιλάρια και τα εφόδια - και πιστεύω ότι πρέπει να βρούμε τρόπους να το θέσουμε αυτό στον κόσμο της τέχνης, γιατί χωρίς αυτά τα πράγματα μπορεί να είναι απίστευτα δύσκολο. 

Τι σημαίνει για σένα το ότι τα συνδικάτα είναι στο νούμερο 4 της λίστας των 100 Πιο Ισχυρών του ArtReview; 

Έχω να δω τη λίστα των 100 Πιο Ισχυρών του ArtReview τόσο καιρό που δεν είμαι σίγουρη αν το εννοούν ως αστείο, αν όχι, τότε τέλεια! Αν και υποθέτω ότι εννούν τα εργατικά συνδικάτα του Ηνωμένου Βασιλείου που έχουν προχωρήσει σε ένα μεγάλο κύμα απεργιών (συμπεριλαμβανομένου και του δικού μου σωματείου, του UCU, που εκπροσωπεί το ακαδημαϊκό προσωπικό) καθότι η ιστορία των συνδικάτων των καλλιτεχνών είναι δύσκολη υπόθεση, όπως δείχνει το βιβλίο της Julia Bryan Wilson "Art Workers”, σχετικά με τη βορειοαμερικανική οργάνωση Art Workers' Coalition.
Σε σχέση με την προηγούμενη ερώτηση, η έλλειψη συνδικαλισμού μεταξύ των καλλιτεχνών σίγουρα συμβάλλει στην επισφάλεια, τις χαμηλές αμοιβές και την εκμετάλλευση (τόσο την αυτοεκμετάλλευση όσο και την εκμετάλλευση από άλλους) των καλλιτεχνών σε ένα σύστημα που εξακολουθεί να περιστρέφεται γύρω από το στοίχημα του να πετύχεις το τζακ ποτ της φήμης για να εξασφαλίσεις τα προς το ζην. 

"Όταν έχουν να κάνουν με καλλιτέχνες χαμηλότερου προφίλ πολλά ιδρύματα εκμεταλλεύονται την εξάρτηση των καλλιτεχνών από αυτά - ακόμη κι όταν πληρώνουν ένας/μια καλλιτέχνης/ιδα μπορεί να αναγκαστεί να φέρει εις πέρας το έργο του/της σε ένα εντελώς αφόρητο χρονοδιάγραμμα, διακινδυνεύοντας την ψυχική του/της υγεία, ή να ανεχτεί σεξιστικές ή ρατσιστικές μικρο- και μακρο-επιθέσεις - και αν παραπονεθεί, τα ιδρύματα μπορούν απλώς να πουν "καλά, εσύ συμφώνησες..." Συχνά αυτές οι δυναμικές λαμβάνουν χώρα ενώ τα ίδια ιδρύματα διακηρύσσουν την επένδυσή τους στη φροντίδα, τον φεμινισμό και άλλες προοδευτικές πολιτικές που έχουν ως στόχο την προστασία των πιο περιθωριοποιημένων στην κοινωνία".

Για παράδειγμα, όταν μια καλλιτέχνιδα φτάσει σε επίπεδα αναγνωρισιμότητας της Hito Steyerl, είναι σε θέση να κατακρίνει δημόσια τη συστημική αδικία και την αμφιλεγόμενη πολιτική των οργανισμών που απονέμουν βραβεία χωρίς να καταστρέψει την καριέρα της, όπως έκανε πρόσφατα με το βραβείο Hugo Ball (και μπράβο της, γιατί πολλοί καλλιτέχνες του προφίλ της δεν λένε τίποτα δημοσίως - οπότε δεν υπονοώ ότι δεν υπάρχει "κόστος" γι' αυτήν, φυσικά και υπάρχει!). 
Όταν έχουν να κάνουν με καλλιτέχνες χαμηλότερου προφίλ, όμως, πολλά ιδρύματα εκμεταλλεύονται την εξάρτηση των καλλιτεχνών από αυτά - ακόμη κι όταν πληρώνουν ένας/μια καλλιτέχνης/ιδα μπορεί να αναγκαστεί να φέρει εις πέρας το έργο του/της σε ένα εντελώς αφόρητο χρονοδιάγραμμα, διακινδυνεύοντας την ψυχική του/της υγεία, ή να ανεχτεί σεξιστικές ή ρατσιστικές μικρο- και μακρο-επιθέσεις - και αν παραπονεθεί, τα ιδρύματα μπορούν απλώς να πουν "καλά, εσύ συμφώνησες..." Συχνά αυτές οι δυναμικές λαμβάνουν χώρα ενώ τα ίδια ιδρύματα διακηρύσσουν την επένδυσή τους στη φροντίδα, τον φεμινισμό και άλλες προοδευτικές πολιτικές που έχουν ως στόχο την προστασία των πιο περιθωριοποιημένων στην κοινωνία.

Με όλα αυτά θέλω να πω ότι πιστεύω πως η οργάνωση σε συνδικάτα και η μεγαλύτερη αλληλεγγύη μεταξύ των καλλιτεχνών θα ήταν ευεργετική για τις συνθήκες διαβίωσής μας, και έχω συμμετάσχει ενεργά στο εργατικό σωματείο του χώρου εργασίας μου (ως λεκτόρισσα πανεπιστημίου) και επίσης στην Ένωση Ενοικιαστών του Λονδίνου, μια οργάνωση βάσης που έχει ως στόχο να αμφισβητήσει τους αισχρούς νόμους που προστατεύουν τους ιδιοκτήτες σε βάρος των ενοικιαστών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Μοιρασμένη ανάμεσα στα Βρετανία και την Ελλάδα, πόσο διαφορετικές τις βρίσκεις από την άποψη του οικοσυστήματος της τέχνης, για μια καλλιτέχνιδα σαν εσένα;

Τις βρίσκω πολύ διαφορετικές, και η καθεμία έχει τις προκλήσεις της. Η σκληρότητα και το κόστος ζωής στο Λονδίνο σημαίνουν ότι ακόμη και μια λεκτόρισσα στο πανεπιστήμιο που θεωρούμαι φοβερά τυχερή που έχω καταφέρει, μετά από τόσα χρόνια δουλειάς, να εξασφαλίσω ένα μόνιμο συμβόλαιο, εξακολουθώ να βιώνω στεγαστική ανασφάλεια και συχνά δυσκολεύομαι να καλύψω το ενοίκιο και τα βασικά έξοδα διαβίωσης.
Από την άλλη πλευρά, εκεί υπάρχουν τουλάχιστον κάποιες θέσεις εργασίας στα πανεπιστήμια που μπορείς να διεκδικήσεις - και υπάρχει κι ένα ειδικό Arts Council (Συμβούλιο Τεχνών), αν και αυτό έχει πολλά προβλήματα - μια φίλη έγραψε πρόσφατα στο twitter ότι αφού ξόδεψε μια εβδομάδα (απλήρωτης εργασίας) γράφοντας μια λεπτομερή αίτηση χρηματοδότησης, αυτή απορρίφθηκε χωρίς καμία εξήγηση και μπορούσε να δει από τα στατιστικά στοιχεία του βίντεό που είχε προτείνει ότι κανείς δεν το είχε καν ανοίξει. Αν και είμαι σίγουρη ότι το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για τους καλλιτέχνες εδώ, όταν υπάρχουν τόσο λίγα διαθέσιμα κονδύλια χρηματοδότησης και τόσοι πολλοί που τα διεκδικούν, ειδικά με δεδομένη τη μακροχρόνια προτίμηση στη χρηματοδότηση της αρχαίας τέχνης έναντι της σύγχρονης που εξακολουθεί να υπάρχει στην Ελλάδα. 

Διάβαζα την έρευνα του eteron για τη Gen Z και τη ριζοσπαστικοποίησή της και ένα από τα πράγματα που μου φάνηκε ενδιαφέρον είναι η διαφορετική σχηματοποιηση της εαυτής που μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι βγάζει η γενιά του TikTok και του Instagram προς τα έξω, μια πιο θραυσματική και λιγότερο επιμελημένη, απ’ ότι αυτή του Facebook. Όπως έγραφε ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου "Οι Gen Zers τείνουν να έχουν μεγάλη άνεση στον συνδυασμό εικόνας, βίντεο, κειμένου. (...) Tα άτομα δεν σκηνοθετούν απλώς τον εαυτό τους. Ακόμα περισσότερο, καθιστούν ορατό το εικονοποιητικό βλέμμα τους, κάνουν σαφές το γεγονός ότι οργανώνουν τον κόσμο μέσα από έναν νέο τρόπο παραγωγής και αναπαραγωγής εικόνων. βλέπουμε μια απομάκρυνση από τον λογοκεντρισμό και την κυριολεξία για χάρη μιας στροφής προς τη σύνδεση με τις αισθήσεις και τα συναισθήματα, αλλά και μια συνειδητοποίηση της επιτελεστικότητας, της σωματικότητας και της θεατρικότητας της ίδιας της πολιτικής έκφρασης (κάτι που καθιστά βεβαίως τις πολιτικές του σώματος, του φύλου, της σεξουαλικότητας και της επιθυμίας ένα προνομιακό πεδίο για τα σύγχρονα υποκείμενα που κινούνται στον ψηφιακό χώρο)." Τι πιστεύεις σχετικά με το κείμενο και την εικόνα σε σχέση με την περφόρμανς και τα ψηφιακά έργα σου; 

Πολύ ενδιαφέρον απόσπασμα και υπάρχουν πολλά να σκεφτείς! Σίγουρα συμφωνώ με την ιδέα της ρευστής μετακίνησης μεταξύ της σκηνοθετημένης και μη σκηνοθετημένης επιτελεστικότητας του εαυτού/της εαυτής, και του συνδυασμού κειμένου, εικόνας και προφορικού λόγου σε πολυεπίπεδες συνθέσεις που υποδηλώνουν πολλαπλές επικαλυπτόμενες και πιθανώς άλυτες ταυτότητες. Όλο αυτό έχει να κάνει με την υπερφόρτωση πληροφορίας και τη συνεχή απαίτηση για την προσοχή μας, με τις οποίες καταπιάνεται ιδιαίτερα το βίντεο μου "Hot Readings”, και δεδομένου ότι υπάρχει τόσο πολύ περιεχόμενο εκεί έξω για να προσπαθήσουμε να βγάλουμε νόημα, ένας τρόπος για να το κάνουμε αυτό είναι μέσω του χιούμορ και του παιχνιδιού.

Είναι επίσης σαν να ακούω σε αυτό το απόσπασμα μια παραγωγική ένταση μεταξύ των ιδεών της αυθεντικότητας και της επιτελεστικότητας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κάτι που με ενδιαφέρει και προσπαθώ να διοχετεύσω στα έργα μου. Εννοώ, την αποδοχή του γεγονότος ότι ο εαυτός/η εαυτή -συμπεριλαμβανομένου του φύλου και της προσωπικότητας- μπορεί να θεωρηθεί ρευστός/ή, μεταβαλλόμενος/η και υπό προϋποθέσεις, και αντί να τον/τη θεωρούμε "ψεύτικο/η" (η ιδέα ότι ο/η διαδικτυακός/ή εαυτός/ή ή οι νέες κατηγορίες φύλου είναι κατά κάποιο τρόπο "τεχνητές"), είναι απλώς ένας νέος τρόπος κατανόησης της υποκειμενικότητας. 

Έτσι, ίσως στη δική μου δουλειά, κάποια από αυτά να αντιμετωπίζονται μέσω της χρήσης των έτοιμων (found) κειμένων - μιλώντας μέσω της φωνής κάποιου/ας άλλου/ης με "χαρούμενη μη αυθεντικότητα" (Sophie Seita)- καθώς και μέσω της διαστρωμάτωσης δηλώσεων σε προφορικό λόγο, για να δημιουργηθεί η αίσθηση μιας μεταβαλλόμενης συναρμογής της εαυτής. 

Έχεις υποστηρίξει την ορατότητα queer πρωτοβουλιών στην Αθήνα και έχεις πάρει μέρος σε φεμινιστικά πρότζεκτ. Νιώθεις μέρος μιας τοπικής σκηνής; Ποιές θεωρείς ότι είναι οι πιο σημαντικές ευκαιρίες και προκλήσεις για τις queer και φεμινιστικές πρακτικές και μεθοδολογίες ώστε να μολύνουν τον κυρίαρχο κανόνα;  

Ναι, νιώθω μέρος της τοπικής σκηνής και είναι σημαντικό για μένα να υποστηρίζω και να είμαι ενεργή μέσα στις κοινότητες των ανθρώπων που μοιράζονται τα τις ανησυχίες και τις συζητήσεις που με αφορούν. Πήρα μέρος σε μια εκδήλωση ανάγνωσης στο LALA τα Χριστούγεννα, την οποία απόλαυσα πολύ, και έχω παρακολουθήσει εκδηλώσεις στο FAC και στο ΚΕΤ - πήγα σε μια εκδήλωση στο ΚΕΤ νωρίτερα φέτος που διοργανώθηκε από την MiQ, μια ομάδα queer Αλβανών μεταναστών δεύτερης γενιάς, η οποία μου φάνηκε φανταστική.
Ως προς το πώς να μολύνεις τον κανόνα… γενικότερα, και εδώ μιλάω ειδικά για το Ηνωμένο Βασίλειο όπου έχει παραχωρηθεί ασυγχώρητα πολύ έδαφος στις φεμινίστριες που αποκλείουν τους/τις τρανς να εξαπολύσουν το μίσος τους εναντίον τους, πιστεύω ότι μια πρόκληση για τον φεμινισμό είναι να αντισταθεί σθεναρά σε αυτόν τον τρόπο σκέψης.  

Διάβασα την κριτική σου για την τελευταία Μπιενάλε της Βενετίας και συμφωνώ απολύτως με τις απόψεις σου, ή τουλάχιστον όπως τις θυμάμαι (δεν θέλω να βάλω λόγια στο στόμα σου!) - ότι υπήρχε μια εστίαση σε ένα μοντέλο θηλυκότητας που συνδέεται με το μη-τεχνολογικό, τη φύση και τη χειροτεχνία. Για μένα η κυριαρχία της μήτρας και των γυναικείων αναπαραγωγικών οργάνων σε συνδυασμό με τη "φύση" κινδύνευε να διολισθήσει σε έναν βιο-ουσιοκρατισμό που πραγματικά αντιπαθώ τόσο θεωρητικά όσο και προσωπικά, επειδή είναι αποξενωτικός για όσους/ες από εμάς βιώνουμε τα φύλα μας με μη συμβατικούς τρόπους. 
Για να αναφέρουμε μόνο μερικά παραδείγματα, βιβλία όπως το "Transgender Marxism”, που διερευνά επίσης ταξικά ζητήματα τα οποία συχνά παραβλέπονται όταν μιλάμε για το queerness, και το "Abolish the Family” της Sophie Lewis, το οποίο αμφισβητεί τις παραδοχές της ετεροκανονικής οικογένειας, καθώς και η τρέχουσα δουλειά της Lola Olufemi πάνω στη μαύρη φεμινιστική θεωρία, συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην επανόρθωση αυτών των αντιδραστικών ιδεών.    

Η συνέντευξη έγινε στα αγγλικά και η μετάφραση είναι της γράφουσας.