Παγκόσμια Ημέρα Νερού: Ελένη Ρήγα, τι είναι "Το Γραφείο των Υδάτινων Κοινών";

Με τη λειψυδρία να απασχολεί όλο και περισσότερο διεθνώς και τη διασφάλιση του δικαιώματος στο νερό ως δημόσιο αγαθό να ανοίγει συζητήσεις και στη χώρα μας, το νέο πρότζεκτ του Atopos CVC είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Το διεπιστημονικό και διακαλλιτεχνικό πρόγραμμα "Το Γραφείο Υδάτινων Κοινών", σε επιμέλεια της ανεξάρτητης επιμελήτριας Ελένης Ρήγα, εγκαινιάζεται την Παγκόσμια Ημέρα Νερού (22/3) και ανοίγει μια συζήτηση γύρω από το σώμα και τη σχέση του με το νερό, καθώς και τα φλέγοντα οικολογικά και κοινωνικά ζητήματα. Το πρόγραμμα πραγματοποιείται μετά από πρόσκληση του καλλιτεχνικού διευθυντή του οργανισμού Βασίλη Ζηδιανάκη στην Ελένη Ρήγα, στο πλαίσιο του #ΟccupyAtopos.

Μια ομάδα "ερευνητών του νερού" δίνει τις δικές της ερμηνείες για το "σύγχρονο νερό" και μας καλεί να σκεφτούμε την αξία του όχι μόνο ως ανθρώπινο αγαθό, αλλά και ένα ισχυρό σύμβολο για να οραματιστούμε ένα πιο ρευστό, συμπεριληπτικό μέλλον. Εκτός από το Γραφείο Έρευνας, ένα φυσικό γραφείο και ταυτόχρονα ένα ρευστό μοντέλο επιμελητικής έρευνας, παραγωγής και παρουσίασης διεπιστημονικών και διαθεματικών έργων, "Το Γραφείο των Υδάτινων Κοινών" περιλαμβάνει πρόγραμμα καλλιτεχνικής φιλοξενίας, παράλληλες δράσεις που θα ανακοινώνονται κάθε μήνα από τον ιστότοπο του Atopos, καθώς και την ομαδική έκθεση "Υγρή Καρδιά": καλλιτέχνιδες από την Ελλάδα και το εξωτερικό συμμετέχουν διερευνούν προβλήματα όπως η λειψυδρία, η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και η μόλυνση των υδάτων εξαιτίας των πλαστικών και των μικροπλαστικών, εντάσσοντας παράλληλα στα έργα τους το στοιχείο της ρευστότητας και περιθωριοποίησης των πιο ευάλωτων σωμάτων.

Μιλήσαμε με την επιμελήτρια του πρότζεκτ για την ιστορία του οικοφεμινισμού, τα έργα που θα δούμε στην έκθεση "Υγρή Καρδιά" και πώς τα γυναικεία και ΛΟΑΤΚΙΑ+ σώματα σχετίζονται με τη ρευστότητα του νερού και την πατριαρχική εκμετάλλευση της φύσης.

Βασικός όρος στην έρευνά σου για το "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών" είναι ο οικοφεμινισμός. Πώς γεννήθηκε αυτή η έννοια και με ποιον τρόπο συνδέεται η οικολογία με τον φεμινισμό;
Ο οικοφεμινισμός ακολουθεί την επιμελητική πρακτική μου τα τελευταία χρόνια και τρέφω ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον οικοφεμινισμό στο Μεσογειακό και Παγκόσμιο Νότο. Είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω μια δημόσια συζήτηση στο MoMA σχετικά με την πρακτική της καλλιτέχνιδας Regina José Galindo από τη Γουατεμάλα και της Ana Mendieta από την Κούβα καθώς και τη δουλειά της Regina José Galindo στο χώρο τέχνης Callirrhoë στην Αθήνα με την Ολυμπία Τζώρτζη. Πρόκειται για ένα λαϊκό πολιτικό κίνημα και μια ακαδημαϊκή θεωρία, ένα αμάλγαμα οικολογίας και φεμινισμού. Γεννήθηκε μαζί με άλλα κινήματα κοινωνικής αλλαγής την δεκαετία του 1960 και 1970. Ο οικοφεμινισμός έχει μια πλούσια ιστορία, είναι ρευστός, πολλαπλός, δυναμικός και σύγχρονος. Για αυτό, ίσως, είναι καλύτερο να μιλάμε για οικοφεμινισμούς. Αρχικά, ο οικοφεμινισμός υποστήριζε ότι η εκμετάλλευση που έχει υποστεί η γυναίκα από τον άνδρα συνδέεται με την εκμετάλλευση που έχει υποστεί η φύση από τον άνθρωπο στο πατριαρχικό σύστημα. Υπερασπιζόταν ότι οι γυναίκες δέχονται πιο σφοδρά τις συνέπειες των περιβαλλοντικών καταστροφών καθώς έχουν μικρό ποσοστό ιδιοκτησίας γης σε σχέση με τους άνδρες, είναι γενικά πιο φτωχές, έχουν πιο περιορισμένη πρόσβαση στο νερό, έχουν συχνά την ευθύνη των παιδιών ή των ατόμων μεγάλης ηλικίας της οικογένειας και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο βίας, σεξουαλικής ή άλλης, κατά τη διάρκεια της συλλογής της τροφής ή και του νερού και ενώ προσπαθούν να διαφύγουν σε άλλες χώρες για να εξασφαλίσουν μια καλύτερη ζωή. Ο οικοφεμινισμός απέδιδε αυτή την κατάσταση στη στροφή από τη θεώρηση της φύσης και των γυναικών κατά την επιστημονική επανάσταση από ζωντανή ύπαρξη σε αντικείμενο, σε μια μηχανή, έναν ανεξάντλητο πόρο προς εκμετάλλευση. Ο οικοφεμινισμός, όμως, ήταν πάνω από όλα ένα λαϊκό κίνημα. Πολλές γυναίκες βγήκαν στο δρόμο για να διαδηλώσουν ενάντια στα χημικά απόβλητα που μόλυναν τη γη τους και αρρώσταιναν τις ίδιες, τις κοινότητες και τις οικογένειες τους, ενάντια στην πυρηνική ενέργεια, τους πυραύλους κρουζ, τους πατενταρισμένους σπόρους κτλ. στην Αμερική, στην Αγγλία, στην Ινδία και αλλού. 

Η ανθεκτικότητα και η ρευστότητα των φεμινιστικών πρακτικών οδήγησε σε πιο συμπεριληπτικές μορφές συνύπαρξης και έτσι σήμερα έχουμε οικοφεμινισμούς που δημιουργούν συμμαχίες με κινήματα για τα δικαιώματα των αυτόχθονων ατόμων και κοινοτήτων, των ομοφυλόφιλων, των αμφιφυλόφιλων, των διεμφυλικών ατόμων, των ζώων κτλ. Πιο απλά, οι οικοφεμινίστριες δεν βλέπουν μόνο την καταπίεση που δέχονται οι γυναίκες αλλά και τα λοάτκια άτομα, οι μαύροι, οι μη ανθρώπινες ζωές κτλ. Πρόκειται για μια μοναδική ολιστική προσέγγιση που αντιλαμβάνεται την αλληλεξάρτηση των ανθρώπινων και μη ανθρώπινων ζωών ενάντια στη νεοφιλελεύθερες ατομιστικές πολιτικές. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι σημαντικά οικοφεμινιστικά κείμενα μεταφράστηκαν ή επανατυπώθηκαν την περίοδο της έξαρσης του κορωνοΐού όταν ακούγαμε συνεχώς για την "ατομική ευθύνη”. 

Με την ευκαιρία, ανάμεσα στις πολλές και σημαντικές μορφές του οικοφεμινισμού, θα ήθελα να αναφέρω την Françoise D’Eaubonne που πρώτη εισήγαγε τον όρο το 1974. Ουσιαστικά είπε ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για περιβαλλοντική αλλαγή χωρίς κοινωνική αλλαγή. Δεν μου αρέσουν ιδιαίτερα οι όροι γιατί έχουν γίνει καραμέλα, αλλά σήμερα θα λέγαμε ότι χωρίς ισότητα δεν μπορούμε να μιλάμε για βιωσιμότητα! Αντίστοιχα, στο χώρο της τέχνης, συναντάμε στην Αμερική και αλλού, γυναίκες καλλιτέχνιδες όπως η Betsy Damon, η Agnes Denes, η Aviva Rahmani ανάμεσα σε άλλες που υιοθετούν μια οικοφεμινιστική προσέγγιση στην καλλιτεχνική τους πρακτική. Σήμερα υπάρχει μια επάνοδος της οικοφεμιστικής τέχνης παγκοσμίως. 

Ένας από τους στόχους του γενικού πρότζεκτ είναι η προβολή του έργου γυναικών που ασχολήθηκαν με τον οικοφεμινισμό. Μίλησε μας για αυτές.
Η επιμελητική μου στρατηγική ήταν να προσπαθήσουμε να εξετάσουμε την κληρονομιά του οικοφεμινισμού και πώς αυτή συνδιαμορφώνει τις σύγχρονες καλλιτεχνικές πρακτικές. Δεν πρόκειται για μια ιστορική αναδρομή στον οικοφεμινισμό αλλά για έναν οικοφεμινισμό real time. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Atopos, ο Βασίλης Ζηδιανάκης μέσω του #OccupyAtopos μου πρόσφερε το χώρο, το χρόνο και την εμπιστοσύνη να το κάνω. Σε αυτό το πλαίσιο, είχα τη χαρά και την τιμή να συνεργαστώ με τις Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνη Κινγκ, την Ελένη Μυλωνά, τη Μαρία Νικηφοράκη και τη Δέσποινα Χαριτωνίδη για την έκθεση "Υγρή Καρδιά". Μαζί θέσαμε καίριες ερωτήσεις σχετικά με το νερό και το σώμα: Από ποια νερά μιλάμε; Για ποια νερά μιλάμε; Πάνω σε ποια νερά στεκόμαστε; Ποια είναι τα "δικά μας" νερά;  Επίσης, στο πλαίσιο του Γραφείου των Υδάτινων Κοινών, έχω καλέσει τρεις καλλιτέχνιδες από το εξωτερικό τη Maëlle Gross, τη Lily Consuelo Saporta Tagiuri και την Kasia Wojcik να μείνουν, να ερευνήσουν και να παρουσιάσουν την πρακτική τους στο Atopos. 

Στο πλούσιο πρόγραμμα δράσεων που προτείνουμε σε εβδομαδιαία βάση καλούμε τις καλλιτέχνιδες Όλγα Ευαγγελίδου, Νεφέλη Παπαϊωάννου, Catriona Gallagher, Irene Ragusini και Joulia Strauss για να αναφέρω μόνο τις εικαστικούς. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει συμμετέχοντες από διάφορους τομείς, όπως η θαλάσσια βιολογία, η γεωπονία, η πολεοδομία, ο αθλητισμός και ο ακτιβισμός. Για πρακτικούς λόγους, θα εστιάσω στην έκθεση: Η Ιλεάνα Αρναούτου και η Ισμήνη Κινγκ, δυο ανερχόμενες εικαστικοί, εστιάζουν στο πηγάδι που βρίσκεται στο κέντρο του Atopos. Δεν θα μπορούσαμε, άλλωστε, να αγνοήσουμε την υδάτινη πηγή που βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας και κάτω από τα πόδια μας! Αυτό το καλλιτεχνικό δίδυμο ανέπτυξε μια βιωματική σχέση με το πηγάδι. Μέσα από το χάδι, πήρε αποτυπώματα από τα σημεία που πέρασε και λίμνασε το νερό καθώς και πληροφορίες από τα φυλλόβρυα που φύτρωσαν εκεί και αποτυπώματα από γειτονικά πηγάδια και τις μετουσίωσαν σε ένα τοποειδικό γλυπτό με τίτλο "A Conservation of Water-Writings". Το έργο τους ολοκληρώνει το storytelling της έκθεσης, τις ευχαριστώ πολύ για αυτό καθώς και το ίδρυμα  Γ. & Α. Μαμιδάκη. 

Στην περφόρμανς για την κάμερα "SeaMonster II", η οποία παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον Atopos, η μυθική καλλιτέχνις Ελένη Μυλωνά σκηνοθετεί το δικό της σώμα ανάμεσα σε πλαστικά απόβλητα που έχει μαζέψει από τις ακτές της Αίγινας –όπου και ζει έξι μήνες τον χρόνο– σε μια προσπάθεια να απελευθερώσει συμβολικά τη φύση από αυτά. Στη συνέχεια, προχωρά σε ένα διαλογισμό για το μέλλον του πλανήτη. Με το χιούμορ και την ανατρεπτικότητα που τη διακρίνει, η Μυλωνά εκφράζει τη δική της υπαρξιακή αγωνία από ένα νησί και για ένα νησί που αγαπάει βαθιά. Για μένα, κλείνει το μάτι, στον αποκλεισμό των γυναικών όταν δεν έχουν πια την αναπαραγωγική ικανότητα. Παραπέμπει στη σοφή γυναίκα, τη θεραπεύτρια, ή ακόμα και τη μάγισσα των προ-βιομηχανικών κοινωνιών. Στην έκθεση, έχουμε τη χαρά να παρουσιάζουμε και αυτομυθοπλαστικά φωτογραφικά πορτρέτα της. 

Η Μαρία Νικηφοράκη είναι μια νέα πρωτοπόρος Ελληνίδα οικοφεμινίστρια καλλιτέχνις. Είμαι τυχερή που έχω παρακολουθήσει όλα τα στάδια της έρευνας της από τα πρώτα εργαστήρια που έκανε με αξιόλογες θαλάσσιες βιολόγους και δύτριες (Ελένη Κυτίνου, Πολυτίμη Λάρδη, Νίκη Παρδαλού, Μαρία Σαλωμίδη) για να δημιουργήσει μια υποβρύχια χορογραφία που οικειοποιείται το λεξιλόγιο της κατάδυσης και της θαλάσσιας βιολογίας έως την παραγωγή του  "Hydrodance: Devil’s Well" στη Βουλιαγμένη, Αττική και του "Hydrodance: Elephant Cave" στο Σπήλαιο των Ελεφάντων στην Κρήτη με την υποστήριξη  του Atopos και τοπικών φορέων. Ο ειδικός σχεδιασμός του υποβρύχιου φωτισμού, η κινηματογράφηση με πολλαπλά μέσα ανάμεσά τους και κάμερες προσαρτημένες στα σώματα των ελεύθερων δυτριών- η πρωτότυπη χορογραφία καθώς και η συνεργασία της με τον θαλάσσιο βιολόγο και κινηματογραφιστή Γιάννη Ίσσαρη εκπροσωπεί απόλυτα το επιμελητικό πρόγραμμα. Φέρνει στην επιφάνεια τόσο φεμινιστικούς όσο και οικολογικούς προβληματισμούς. Πρόκειται για μια μαγική εμπειρία! 

Η Δέσποινα Χαριτωνίδη παρουσιάζει μια γλυπτική εγκατάσταση με τίτλο "Εruption Tears" που παραπέμπει σε σώματα θηλαστικών και υπογραμμίζει θέματα θαλάσσιας μόλυνσης από ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι πετρελαιοκηλίδες. Παράλληλα, παρουσιάζουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το οπτικοακουστικό έργο "To Fall with Grace" το οποίο ερωτεύτηκα αυτόματα καθώς και μια περφόρμανς διαρκείας με την ομάδα συγχρονισμένης κολύμβησης Naiads. Αυτό το έργο σχολιάζει την απώλεια του φυσικού περιβάλλοντος, ενώ διερευνά τη μηχανιστική αντίληψη της φύσης και των γυναικών, αλλά και την κατασκευή των προτύπων ομορφιάς.

Τι συμβολισμούς κρύβει το νερό;
To νερό αποτελεί σύμβολο μιας αδιάσπαστης ενότητας στον κόσμο, χάρη στην κοινή υδάτινη σύσταση όλων των έμβιων όντων – ανθρώπινων και μη ανθρώπινων. Το νερό είναι μέσα μας και γύρω μας. Μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τον πλανήτη στον οποίο ζούμε, τους τρόπους με τους οποίους σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Υποστηρίζοντας, λοιπόν, αυτό που υπαινίσσεται ο τίτλος του καταστατικού κειμένου του υδροφεμινισμού, μια φιλοσοφική θεωρία που διατηρεί μια έκλυτη συγγένεια με τον οικοφεμινισμό,  "είμαστε όλοι/ες υδάτινα σώματα" –τόσο οι μάζες νερού, όπως οι θάλασσες, τα ποτάμια, τα ρυάκια και οι λίμνες, όσο και οι ανθρώπινες και μη ανθρώπινες οντότητες, όπως τα ζώα και τα φυτά– (Astrida Neimanis 2017). Στο "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών" επιχειρούμε να δημιουργήσουμε νέες συνέργειες και να ανοίξουμε νέες συζητήσεις γύρω από τα νομικά δικαιώματα των γυναικείων, κουήρ, τρανς, αυτόχθονων ατόμων, αλλά και γύρω από την προσωποσύνη της φύσης. Επιπλέον, αν ακολουθήσετε την προτεινόμενη διαδρομή της έκθεσης με σημείο εκκίνησης την  "υγρή καρδιά", το πηγάδι του Atopos, θα έχετε μια εμβυθιστική εμπειρία σε έναν υδάτινο κόσμο αισθήσεων, συναισθημάτων και αναπαραστάσεων στα κρυμμένα νερά της Αθήνας. Οι μάζες νερού φαίνεται να συμβολίζουν το υποσυνείδητο, καθώς μπορούμε να δούμε μόνο την επιφάνεια του υγρού στοιχείου. 

Γιατί στην έκθεση επιλέξατε να ασχοληθείτε περισσότερο με τα περιβαλλοντικά ζητήματα στη Μεσόγειο; Είναι πιο σοβαρή η κατάσταση εκεί;
Όχι, δεν αποτελεί βασική θέση ότι τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πιο σοβαρά στην Ελλάδα ή στη Μεσόγειο, Η πρόθεση μου ήταν από την αρχή να μιλήσουμε για τη δική μας εμπειρία, από τη θέση που βρισκόμαστε, από τη θέση που βιώνουμε, από τη θέση που γνωρίζουμε. Φιλόδοξα επιμελητικά, ακαδημαϊκά, πολιτικά και άλλα εγχειρήματα γύρω από τον οικοφεμινισμό πραγματοποιούνται παντού στον κόσμο. Προσωπικά, είχα την ανάγκη να εστιάσω στο εδώ και το τώρα. Να υπενθυμίσω, άλλωστε, ότι το πρόγραμμα βασίζεται στο σώμα και στη βιωματική εμπειρία. Επίσης, ήθελα να είμαι παρούσα στη δημιουργία των έργων, να συνομιλώ με τις καλλιτέχνιδες, να τις συνοδεύω στις διάφορες φάσεις της παραγωγής, να ψάχνω τρόπους να παρέχουμε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για τη δημιουργία των έργων και τη φροντίδα των συντελεστών. Συμπληρωματικά έχουμε δημιουργήσει ένα δυναμικό διεθνές πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτέχνιδων. Υποδεχόμαστε τον Απρίλιο την – ελληνικής καταγωγής – Ελβετίδα εικαστικό Maëlle Gross, η οποία διερευνά ζητήματα οικολογίας και μυθολογίας μέσα από τη φεμινιστική επιστημονική φαντασία και πνευματικότητα, χρησιμοποιώντας τη σπηλιά ως σύμβολο. Μάλιστα, θέλω να υπογραμμίσω ότι συνεργαζόμαστε με τον οργανισμό ProΗelvetia, ώστε η Gross να συνοδεύεται από την οικογένεια της. Οι γυναίκες εικαστικοί αναγκάζονται συχνά να διακόψουν την καριέρα τους για να φροντίσουν την οικογένεια τους ή να συνεχίσουν επωμιζόμενες άνισα βάρη. Στόχος μου ήταν να δημιουργήσουμε ένα πρόγραμμα sur mesure ώστε να δώσουμε ένα παράδειγμα φροντίδας. Εύχομαι να γίνει πάγια πρακτική των πολιτιστικών θεσμών. Επίσης, αναζητήσαμε επιπλέον πόρους ώστε να κάνει το μεγαλύτερο μέρος του ταξιδιού με οικολογικούς τρόπους μετακίνησης. 

Τον Μάιο, η Lily Consuelo Saporta Tagiuri, Αμερικανο-Ισπανίδα καλλιτέχνις και σχεδιάστρια με ρίζες από την Ελλάδα, την Ιταλία και το Μεξικό, συνεργάζεται με τον γεωπόνο, βοτανικό και τεχνολόγο τροφίμων Μάνο Μπαζάνη σε μια έρευνα γύρω από τα βρώσιμα αυτοφυή φυτά που αναπτύσσονται σε περιβάλλοντα με έλλειψη νερού και επηρεάζονται από την αλατότητα. 

Η φιλοξενία της θα διαρκέσει ένα ολόκληρο μήνα καθώς θελήσαμε να έχει αρκετό χρόνο έρευνας και σε μεγάλο βαθμό αποφύγαμε τις πτήσεις για μεμονωμένες δράσεις. Η Saporta Tagiuri με τον τρόπο ζωής της, τις ρίζες της, τις διατροφικές και σεξουαλικές της προτιμήσεις, τους διεπιστημονικούς τρόπους έρευνας και συνεργασίας που επιλέγει, είναι για μένα μια καλλιτέχνις και ένας άνθρωπος που πρέπει οπωσδήποτε να γνωρίσετε μέσα από τις δράσεις που έρχονται το Μάιο. Η επόμενη καλλιτέχνις που θέλω να σας συστήσω είναι η Kasia Wojcik, Γερμανίδα –πολωνικής καταγωγής, δραστηριοποιείται στο Παλέρμο της Ιταλίας και στο Σαντιάγο της Χιλής. Είναι καλλιτέχνις του θεάτρου, ποιήτρια και ακτιβίστρια. Σε συνεργασία με την "Αυτόνομη Ακαδημία" με ιδρύτρια την ιθαγενή Μόρι καλλιτέχνιδα Joulia Strauss, η Wojcik θα εμπλουτίσει τους οικοφεμινιστικούς ορίζοντες πάνω στα θέματα της ιθαγένειας, της μετανάστευσης, της εθνικότητας, αλλά και της πολιτικής υποκειμενικότητας και των κοινών. Μια μεγάλη συγκέντρωση θα λάβει χώρα τον Ιούνιο καλώντας μεταναστευτικές και ακτιβιστικές οργανώσεις, και καλλιτέχνες/ιδες. Επίσης, η Strauss θα παρουσιάσει τον Ιούνιο την ταινία της γύρω από τους αυτόχθονες μαχητές του νερού σε τέσσερις ηπείρους σε συζήτηση με τη Μαργαρίτα Τσώμου, καθηγήτρια σύγχρονου θεάτρου, επιμελήτρια στο hau hebbel am ufer, συγγραφέας με μια φοβερή έρευνα γύρω από τον οικοφεμινισμό. Μάλιστα, η δράση θα λάβει χώρα στο πλαίσιο του Gay Pride καθώς ο κουήρ οικοφεμινισμός μας προτρέπει να εξετάσουμε το σύστημα καταπίεσης των αυτόχθονων και ΛΟΑΤΚΙ κοινοτήτων. Τέλος, από ξένες καλλιτέχνιδες στο πρόγραμμα συμπεριλαμβάνεται και η Catriona Gallagher που θα μας παρουσιάσει την ταινία που αναπτύσσει με μια ενδιαφέρουσα οικολογική κινηματογραφική τεχνική.

Οι καλλιτέχνες εξερευνούν μέρη όπως το Μεταξουργείο, την Αίγινα και την Κρήτη. Τι νέα στοιχεία ανακαλύφθηκαν για αυτές τις περιοχές;
Η Μαρία Νικηφοράκη συλλαμβάνει δυο υποβρύχιες χορογραφίες το "Hydrodance: Devil’s Well" με την ελεύθερη δύτρια Δανάη Βαρβέρη που πραγματοποιείται στην Αττική και το "Hydrodance: Elephant Cave" στην Κρήτη με τρεις ελεύθερες δύτριες τις Άννα Ηλιάδου, Anastasia Kutkovska και Fayrouz El Mehdawi και με τον υποβρύχιο κινηματογραφιστή και θαλάσσιο βιολόγο Γιάννη Ίσσαρη. Οι τοποθεσίες επιλέγονται συμβολικά ως υπενθύμιση για τον κίνδυνο απώλειας της βιοποικιλότητας εξαιτίας ανθρωπογενών δραστηριοτήτων κυρίως τουριστικών και αναψυχής. Τα σπήλαια είναι μικρές οάσεις απομονωμένες από το περιβάλλον όπου οργανισμοί ζουν στο σκοτάδι χωρίς ποτέ να βλέπουν το φως. Πολλές φορές αγνοούμε την ύπαρξη τους. Όπως μου είπε χαρακτηριστικά ο κύριος Ίσσαρης πρόκειται για κιβωτούς βιοποικιλότητας. Αν φτάσουμε στο σημείο όπου τα σπήλαια χάσουν τη βιοποικιλότητα τους, σημαίνει ότι έχουμε πάει πολύ μακριά και κάθε ελπίδα για το μέλλον έχει χαθεί. Το δεύτερο μέρος που επιλέχθηκε είναι το Πηγάδι του διαβόλου στην Αττική. Έχει σίγουρα υποβαθμιστεί από την υψηλή επισκεψιμότητα των αυτόνομων δυτών. Και, εκεί βρίσκουμε οργανισμούς που δεν τους γνωρίζουμε καθώς διαθέτει ένα εσωτερικό σπήλαιο. Είναι σημαντικό να εκπαιδευτούμε ώστε οι δραστηριότητες που μας φέρνουν πιο κοντά στη φύση να μην αυξάνουν τις περιβαλλοντικές πιέσεις. Σε κάθε περίπτωση, η Νικηφοράκη εργάστηκε με σεβασμό και με την καθοδήγηση επιστημόνων ώστε το έργο να γίνει με τις κατάλληλες συνθήκες.

Η Αίγινα με την οποία καταπιάνεται η Ελένη Μυλωνά είναι μια διαφορετική περίπτωση. Ως προς τα ύδατα, έχει προφίλ πόλης ενώ δεν είναι, οπότε αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα με τις θάλασσες της Αττικής. Επίσης, έχει λιμάνι όπου τα πλοία έρχονται από τον Πειραιά με μεγάλη συχνότητα και αυτό δημιουργεί μια επιπλέον περιβαλλοντική πίεση για τους θαλάσσιους οργανισμούς. Ο υποβρύχιος θόρυβος που προκαλείται επηρεάζει τα θαλάσσια θηλαστικά στην επικοινωνία, την αναπαραγωγή και άλλους ζωτικούς τομείς. Αυτόν τον προβληματισμό τον συναντάμε και στο οπτικοακουστικό έργο "To Fall with Grace" της Δέσποινας Χαριτωνίδη που γυρίστηκε στα λατομεία του Διονύσου στην Αττική. Τέλος, για να επιστρέψουμε στο έργο "SeaMonster II" της Μυλωνά τα πλαστικά και κυρίως τα μικροπλαστικά είναι ένα μεγάλο  "αγκάθι " καθώς εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και τελικά διοχετεύονται και στον άνθρωπο. Η ανθεκτικότητα των πλαστικών και η μεγάλης διάρκειας παραμονή τους στις θάλασσες και τις ακτές επιφέρουν κινδύνους στα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Πρόσφατα το Ινστιτούτο Γκαίτε είχε παρουσιάσει έναν περιπατητικό χάρτη με όλες τις κρυμμένες πηγές νερού στην Αθήνα, θέλοντας να τονίσει τη σημασία του νερού ως φυσικό αγαθό. Πώς το καταφέρνετε αυτό στο "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών";
Ναι, το "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών" συμμετέχει στο "Atlas of Mediterranean Liquidity" με την ηχητική εγκατάσταση "The Office of Hydrocommons: Hidden Waters" [Το Γραφείο των Υδάτινων Κοινών: Κρυφά νερά] που λειτουργεί ως μια εναλλακτική παρουσίαση του επιμελητικού προγράμματος. Περιλαμβάνει προηχογραφημένους ήχους των κρυμμένων νερών της Αττικής, συνεντεύξεις από συνεργάτες, όπως και αποσπάσματα από κείμενα και έργα τέχνης που είναι μέρος του προγράμματος. Η αρχική ανάθεση ήρθε από το Balkan…Projects σε συνέχεια του "Walking with Water", του Σέρβικου περιπτέρου στη Μπιενάλε της Βενετίας. Εκεί το παρουσίασα ως ακουστικό περιπατο το Σεπτέμβριο του 2022. Το ίδιο ακουστικό έργο θα έχετε την ευκαιρία να το απολαύσετε και στο Atopos, δίνει τον τόνο ήδη από την είσοδο! 

Είμαι πολύ χαρούμενη που συμμετέχω σε αυτή την πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Γκαίτε και πιστεύω ότι λειτουργούμε συμπληρωματικά όπως θα καταλάβετε και από το Γραφείο Έρευνας. Στις 30 Μαρτίου 2023, θα έχω την ευκαιρία να παρουσιάσω το "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών" με αφορμή αυτή τη συμμετοχή μαζί με την Χαρίκλεια Χάρη, επιμελήτρια των Μικρογεωγραφιών, που συμμετέχει στο πρόγραμμα με το πρότζεκτ #unmapping.

Ποιες είναι οι αθέατες ανθρώπινες παρεμβάσεις που επιβαρύνουν τα υδάτινα περιβάλλοντα;
Η βιομηχανική, εμπορική, τουριστική και στρατιωτική δραστηριότητα στις θάλασσες και τις ακτές. Σε αυτό το σημείο, ένα καλό παράδειγμα είναι το έργο "To Fall With Grace" της Δέσποινας Χαριτωνίδη βασίζεται σε μια χορογραφία που αναπτύσσεται σε συνεργασία με την ομάδα συγχρονισμένης κολύμβησης Naiads. Οι προαναφερθείσες δραστηριότητες προκαλούν αύξηση του ηχητικού φορτίου διαταράσσοντας την επικοινωνία, τον προσανατολισμό και την αναπαραγωγή των θαλάσσιων θηλαστικών. Στο πνεύμα του υδροφεμινισμού, η Χαριτωνίδη χρησιμοποιεί μια νέα μεταφορά παραλληλίζοντας τα σώματα των περφόρμερ με αυτά των θαλάσσιων ζώων. Καθώς η ρουτίνα τους μεταφέρεται έξω από την πισίνα, οι κινήσεις των περφόρμερ παραπέμπουν σε "ψάρια έξω από το νερό", ενώ οι ίδιες προσπαθούν να διατηρήσουν τη χάρη και το χαμόγελό τους. 

Θα έλεγες ότι η δημιουργία του Γραφείου Έρευνας ήταν πρόκληση, δεδομένου ότι έπρεπε να συγκεντρωθεί ένα εκτενές υλικό από διαφορετικούς επαγγελματίες;
Το "Γραφείο Έρευνας" είναι τόσο ένα ρευστό μοντέλο επιμελητικής έρευνας, παραγωγής και παρουσίασης διεπιστημονικών και διαθεματικών έργων, όσο και ένα φυσικό γραφείο, ένας ευέλικτος χώρος με παιχνιδιάρικο design, όπως οι μπάλες γιόγκα γεμισμένες με νερό, στον οποίο μπορούν όλοι/ες οι "ερευνητές και ερευνήτριες του νερού" να εργαστούν, να συμβουλευτούν βιβλία και οπτικοακουστικές πηγές, αλλά και να συνομιλήσουν με άλλους/ες ερευνητές/τριες. Είναι ένας ζωντανός χώρος, ο οποίος προσφέρεται για συναντήσεις εργασίας που μπορεί πιθανά να οδηγήσουν σε δράσεις και δημιουργικές συνέργειες. Πρόκειται πάνω από όλα για έναν χώρο που συνδιαμορφώνεται κατά τη διάρκεια του προγράμματος και όχι ένα τελικό προϊόν. Επίσης, περιλαμβάνει έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο για το πρότζεκτ #unmapping, μια διαδικασία "αποχαρτογράφησης" του υδάτινου στοιχείου της ευρύτερης περιοχής του Μεταξουργείου με τη συνεργασία της τοπικής κοινωνίας, το οποίο επιμελείται η Χαρίκλεια Χάρη (Μικρογεωγραφίες). Πρόκειται για ένα έργο συμμετοχικής εδαφικής αφήγησης με τη συνεισφορά του Γιώργου Αλεξόπουλου, της Ρίκας Κριθαρά, του James Lane, του Γιώργη Νουκάκη, καθώς και ακτιβιστών, ερευνητών, επαγγελματιών και κατοίκων της περιοχής, με στόχο την ενδυνάμωση της εμπειρίας συνύπαρξης και του μοιράσματος των υδάτινων ιστοριών μας. Οι "Μικρογεωγραφίες" επιμελούνται και μια εξαιρετική σειρά περιπάτων και συζητήσεων κατά τη διάρκεια του προγράμματος.

Δεν είναι η πρώτη φορά που συζητείται το ενδεχόμενο ιδιωτικοποίησης του νερού. Πέρα από την προφανή οικονομική επιβάρυνση των πολιτών και την πιθανή υποβάθμιση της ποιότητας του νερού, τι επιπλέον προβλήματα θα προκαλέσει αυτή η αλλαγή στο περιβάλλον;
Το δελτίο Τύπου του επιμελητικού προγράμματος συνέπεσε με την ανακοίνωση για την κατάθεση προς ψήφιση του πολυνομοσχεδίου του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας που ανοίγει το δρόμο προς την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και της διαχείρισης των αστικών αποβλήτων μαζί με ένα μπαράζ ιδιωτικοποιήσεων κοινωνικών αγαθών όπως η εκπαίδευση και η υγεία. Είμαι απολύτως πεπεισμένη ότι νερό είναι ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, είναι αδύνατο να ζήσει κανείς χωρίς αυτό και μια πιθανή υποβάθμιση μπορεί να επηρεάσει όλες τις ζωτικές λειτουργίες ενός ατόμου. Δεν μπορεί να είναι σε καμία περίπτωση ένα εμπορικό προϊόν. Καθώς μιλάμε για την οικοφεμινιστική προσέγγιση της επιμελητικής μου πρακτικής, θα ήθελα να σας παραπέμψω στη Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων κατά των γυναικών του 1979, η οποία απαιτεί από τα κράτη μέλη να εξασφαλίζουν για τις γυναίκες το δικαίωμα "Να απολαμβάνουν κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης, ειδικότερα όσον αφορά την παροχή νερού". Χωρίς ισότιμη πρόσβαση στο νερό, ένα φυσικό πόρο δεν μπορούμε να μιλάμε για ισότητα, έμφυλη, φυλετική ή ταξική. Η Vandana Shiva, μεγάλη Ινδή οικοφεμινίστρια, επιστήμονας, συγγραφέας και ακτιβίστρια έγραφε το 1998 ότι ζούμε σε μια εποχή πατριαρχική διαταγής σχετικά με το νερό, δηλαδή σε ένα σύστημα στο όποιο καταπατούνται τα δικαιώματα των γυναικών στο νερό ενώ το νερό αντιμετωπίζεται ως εμπόρευμα. Σε αυτό το σύστημα, δεν αναλαμβάνεται καμία ευθύνη για την καταστροφή των υδάτινων πόρων που χρειάζονται οι γυναίκες για την επιβίωση τους. Τα δικαιώματα των γυναικών στο νερό αποτελούν το θεμέλιο των δικαιωμάτων όλων των ανθρώπων. Σε κάθε περίπτωση το "Γραφείο των Υδάτινων Κοινών", σε μια περίοδο παγκόσμιας οικολογικής και κοινωνικής κρίσης, επιχειρεί μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία και το διάλογο με "ερευνητές και ερευνήτριες του νερού" από διαφορετικούς τομείς, να στοχαστεί εκ νέου τη σχέση μας με το νερό μέσα από το σώμα, το εργαλείο που όλοι διαθέτουμε για να βιώνουμε τον κόσμο. 

Το πρόγραμμα είναι ρευστό και δυναμικό όπως το νερό. Η λίστα των ατόμων που συμμετέχουν ή/και συνεργάζονται θα ανανεώνεται κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Συμβουλευτείτε τον ιστότοπο του Atopos (atopos.gr) για την επικαιροποιημένη λίστα δράσεων και τα ωράρια λειτουργίας.