Heiner Goebbels: "Η τέχνη δεν είναι σταυρόλεξο, προσφέρει μια εμπειρία"

Το μέχρι πρόσφατα εγκαταλειμμένο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας αποκτά νέα ζωή και μετατρέπεται σε τελεστήριο, προσκαλώντας το κοινό να αφουγκραστεί τις αφηγήσεις του πρότζεκτ "7 Στήλες", μια νέα εγκατάσταση από τον Γερμανό καλλιτέχνη και συνθέτη Heiner Goebbels. Η έκθεση εντάσσεται στο καλλιτεχνικό πρόγραμμα της διοργάνωσης 2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης και παρουσιάζεται παράλληλα με τέσσερις άλλες εκθέσεις στην πόλη της Ελευσίνας.

Φως, νερό, ήχος, εικόνες, αλλά και η πλούσια μεταβιομηχανική ιστορία του κτιρίου συνδυάζονται για να δημιουργηθεί μία κοσμική αίθουσα μύησης. Μέσα στον χώρο ακούγονται συνθέσεις που δεν μπορούν να αποδοθούν σε γνωστά μουσικά όργανα, αλλά και φωνές από την Ελλάδα μιας άλλης εποχής: ηχητικά ντοκουμέντα του 20ου αιώνα που ο εθνομουσικολόγος και μουσικός Samuel Baud-Bovy συνέλεξε κατά τη διάρκεια των περιπλανήσεών του στην Κρήτη και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Αντανακλάσεις στους τοίχους και την οροφή του Ελαιουργείου και κινούμενες εικόνες με τη συμμετοχή μιας ομάδας διεθνών περφόρμερ που ανασύρουν λείψανα της ευρωπαϊκής ιστορίας, καλούν το κοινό να δώσει τις δικές του ερμηνείες για το έργο ανακαλύπτοντας θραυσματικές μνήμες του παρελθόντος.

Μιλήσαμε με τον Goebbels για τα στοιχεία που πυροδότησαν το όραμά του για τις "7 Στήλες" και τις αντιρρήσεις του όσον αφορά την ύπαρξη συμβολισμών στην τέχνη.

Τι συμβολισμούς κρύβουν εδώ οι στήλες; Σχετίζονται με την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική ή τις βλέπετε περισσότερο ως τα "θεμέλια" της ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας;
Οι στήλες είναι λείψανα, συντρίμμια της ευρωπαϊκής κουλτούρας. Τίποτα άλλο. Δεν υπάρχει κανένας συμβολισμός. Δεν μου αρέσουν τα σύμβολα στην τέχνη γιατί έχουν την τάση να τρομάζουν τους θεατές και τους κάνουν να σκέφτονται ότι πρέπει να τα κατανοήσουν. Όμως η τέχνη δεν είναι σταυρόλεξο, προσφέρει μια εμπειρία. Ο συμβολισμός περιορίζει την ελευθερία μας να δούμε τα πράγματα μεμονωμένα. Πιστεύω ακράδαντα στη φαντασία και την ερμηνεία του θεατή, εξάλλου όλοι ξέρουμε τι είναι στήλη και τι αντιπροσωπεύει. Αλλά είμαι σίγουρος ότι ο καθένας θα κάνει τις δικές του προσωπικές συνδέσεις με αυτήν.

Γιατί επιλέξατε το Παλαιό Ελαιουργείο για την παρουσίαση της εγκατάστασης; Υπάρχει κάτι από την ιστορία του χώρου που ανακαλύπτουμε μέσω του πρότζεκτ;
Μέχρι τον περασμένο Ιούλιο ο χώρος παρέμενε ένα ερείπιο, αλλά με την υπόσχεση ότι οι τοίχοι θα μας αφηγηθούν ιστορίες: ιστορίες για τις εποχές που αυτό το εργοστάσιο χτίστηκε, χρησιμοποιήθηκε, καταστράφηκε και ανακαινίστηκε. Υπάρχουν πολλά χρονικά επίπεδα. Ταυτόχρονα, οι στήλες του ερείπιου είχαν το πλεονέκτημα του χώρου. Συνειδητοποίησα ότι μπορούσαμε να μετατρέψουμε τις κτιριακές εγκαταστάσεις σε ένα ναό αντίληψης ή διαλογισμού με τη βοήθεια του φωτός, του νερού, των ήχων, των φωνών και των εικόνων.

Ποια άλλα στοιχεία της Ελευσίνας αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για εσάς;
Η συνύπαρξη της μυθολογικής ιστορίας, των μυστηρίων και των βιομηχανικών εξελίξεων και καταστροφών, τα οποία δεν διαχωρίστηκαν το ένα από το άλλο, αλλά ανέπτυξαν έναν διάλογο. Κατά κάποιον τρόπο, αυτή είναι μια πολύ ώριμη και σύγχρονη αποδοχή του παρελθόντος μας: δεν το κρύβουμε, αλλά το αναγνωρίζουμε και το αναδεικνύουμε. Η Ελευσίνα είναι η πραγματική ζωή, όχι ένα μουσείο.

Οι κινούμενες εικόνες τραβήχτηκαν στο Park Avenue Armory της Νέας Υόρκης, κατά τη διάρκεια της παράστασης "Everything That Happened and Would Happen". Ποια είναι τα κοινά σημεία ανάμεσα στο έργο και την εγκατάσταση στην Ελευσίνα;
Η περφόρμανς - όπως και η εγκατάσταση στην Ελευσίνα - είναι ένας άλλος τρόπος να αποφύγω τη δημιουργία μηνυμάτων. Θέλω να προσφέρω έναν χώρο όπου μπορεί να ενεργοποιηθεί η φαντασία των θεατών. Τα βίντεο δείχνουν μια ομάδα περφόρμερ που ανασύρουν την ιστορία από το οπλοστάσιο του παρελθόντος. Είναι μία συνεργατική και αποκεντρωμένη διαδικασία, η οποία για εμάς παραμένει άγνωστη αλλά είναι προφανές πως ακολουθεί τη λογική αντηχήσεων μεταξύ των σωμάτων, των αντικειμένων και του ήχου. Βλέπουμε έναν υψηλό βαθμό προσοχής και φροντίδας μεταξύ των ατόμων.

Οι "7 Στήλες" συνδέονται με άλλες αφηγήσεις παλαιότερων έργων σας;
Το έργο συνδέεται μόνο με την κληρονομιά του αρχείου του Samuel Baud-Bovy. Και αυτό γιατί κάποιοι από τους τραγουδιστές που ηχογράφησε ήταν σημαντικές ακουστικές φωνές στις περφόρμανς "Ergotaxia Schliemann" (1997), "Stifters Dinge" (2007) και "A House of Call" (2021).

Πώς ήρθατε σε επαφή με το έργο του Samuel Baud-Bovy και ποιες είναι οι ελληνικές περιοχές που καλύπτει η έρευνά του;
Ανακάλυψα το αρχείο του τη δεκαετία του ’80, μέσα στο οποίο βρίσκονταν ηχογραφήσεις από την Κρήτη και την Κάλυμνο. Αλλά μου κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον η μελέτη του γύρω από τις Κλέφτικες φωνές, των οποίων η παράδοση ξεκινά από την εποχή των ελληνικών επαναστάσεων ενάντια στη οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν είμαι ειδικός σε αυτά τα θέματα, αλλά για μένα προσωπικά, η ανάδυση τέτοιων βιρτουόζων μοιάζει σπάνια στη δημοτική μουσική. 

Οι ιστορικές ηχογραφήσεις έπρεπε να συνομιλούν κάπως με το βιομηχανικό κτίριο. Τι λογική ακολουθήσατε για να το καταφέρετε αυτό;
Δεν είναι εμφανές. Οι συνδέσεις είναι αποτέλεσμα της ακουστικής του χώρου και της δικής μας αντίληψης, δηλαδή της δυνατότητάς μας να νοηματοδοτούμε τι ακούμε και βλέπουμε με έναν πολύ προσωπικό τρόπο. Προφανώς οι φωνές είναι αρχειακές μνήμες και κάνουν αναφορά στο παρελθόν και τις διαφορετικές χρονικές περιόδους με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι σε αυτήν την έκθεση. Ίσως μπορούν πράγματι να πετύχουν αυτή τη σύνδεση, γιατί ενώ μας μιλούν στο παρόν, προέρχονται από μια εποχή πολύ πριν ηχογραφηθούν.

Τι είδους μουσικά όργανα χρησιμοποιήσατε στις συνθέσεις σας;
Μου αρέσει που ρωτάτε για τα μουσικά όργανα των συνθέσεών μου, γιατί χρησιμοποιώ τη λέξη "σύνθεση" με ένα πολύ πιο γενικό τρόπο και θεωρώ τα πάντα μέρος αυτής: το κτίριο, το νερό, τα κύματα, την κίνηση του φωτός, τις κινούμενες εικόνες, ακόμα και τις αντανακλάσεις των επισκεπτών που περιπλανιούνται στον χώρο. Αυτό που ακούμε είναι ένας αυτοσχεδιασμός τυμπάνων, σαξοφώνου και ηλεκτρονικών. Ακόμη, - αυτό το δείχνω σε δύο μικρές οθόνες - κάνω μερικές προσωπικές ηχητικές παρεμβάσεις με έγχορδα: σαντούρι, πιάνο, κιθάρα, μπουζούκι κ.τ.λ. Αυτή είναι μία μεταβιομηχανική αναφορά, γιατί οι ήχοι δεν "παίζονται" αλλά αναπαράγονται με μηχανήματα, κινητήρες, μαγνήτες, βαρύτητα κ.α. Πολύ σπάνια ανακαλύπτεις παρεμβάσεις μου δια χειρός.

Info: Αποθήκη 2 Παλαιό Ελαιουργείο | 5/2-23/4 | Ώρες λειτουργίας: Τετ.-Παρ.: 5-9 μ.μ., Σαβ., Κυρ.: 12-8 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη