Τη μεταμόρφωση του σώματος εξετάζει η εικαστικός και περφόρμερ Μαίρη Ζυγούρη στο νέο της εγχείρημα "Ex Corpo" συνδυάζοντας τα ταρώ, τον Ντελέζ, ζητήματα ταυτότητας και στοιχεία από παλαιότερα έργα της για να δημιουργήσει μια πολυσύνθετη έκθεση στο Μουσείο Αγγελική Χατζημιχάλη. Η έκθεση εγκαινιάζεται την Πέμπτη 9/3 με την επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Χριστόφορου Μαρίνου και τη διοργάνωση του Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α.
Το πρότζεκτ είναι ουσιαστικά μια σύνοψη του έργου που η Ζυγούρη ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της καραντίνας και περιλαμβάνει βίντεο, περφόρμανς, εγκαταστάσεις, σκηνοθετημένες φωτογραφίες και επιτελεστικά κείμενα, μέσα από τα οποία η εικαστικός καταγράφει μια διαδικασία μεταμόρφωσης και εσωτερικής μετατόπισης. Η επικοινωνία με το Μουσείο Αγγελική Χατζημιχάλη εδώ είναι κομβική, αφού η καλλιτέχνιδα προσπαθεί να ανοίξει έναν διάλογο ανάμεσα στα εκθέματα του μουσείου και το δικό της μυστηριακό έργο. Η ταυτότητα παίζει επίσης βασικό ρόλο στο "Ex Corpo": σε αντίθεση με άλλους σύγχρονους καλλιτέχνες που διερευνούν τις πολλαπλές διαστάσεις που μπορεί να πάρει σήμερα η ταυτότητα, η Ζυγούρη εξερευνά την ιδέα της μη ταυτότητας και τα διάφορα ζητήματα που προκύπτουν μέσω αυτής.
Οι νέες οντότητες που δημιουργούνται ανασυντίθενται με μια τράπουλα ταρώ 74 καρτών μέσα στην οποία κρύβονται λιμπιντικά και θηλυκά σύμβολα (αιδοίο, φίδι, μάτι, κορσές κ.α.). Συνδυαστικά με την τράπουλα, η εικαστικός εκθέτει στο μουσείο 21 εκτυπώσεις σε πλεξιγκλάς, μικρών διαστάσεων ζωγραφικά έργα, τέσσερις επιτελεστικές περσόνες ως κούκλες σκορπισμένες σε διάφορα σημεία του μουσείου, καθώς και ένα υπνωτιστικό βίντεο από τον αρχαιολογικό χώρο του Αμφιάρειου, με πρωταγωνίστριες τρεις από τις περσόνες.
Μιλήσαμε με τη Ζυγούρη για τις προσεγγίσεις της στο "Ex Corpo" αλλά και τη στάση της απέναντι στη σύγχρονη εικαστική σκηνή ως γυναίκα δημιουργός.
Το πρότζεκτ συνδυάζει πολλά και διαφορετικά θέματα. Ποια ήταν η αρχική ιδέα που σε ώθησε να δημιουργήσεις αυτή την πολυσύνθετη έκθεση;
Είναι σαν μία ιδιότυπη σύνθεση ενός υλικού που είχε προκύψει από διάφορες άλλες περφόρμανς τα τελευταία χρόνια. Σε μέσες άκρες είναι ένα σύμπαν μεταμόρφωσης με σκοπό την εσωτερική μετατόπιση. Δείχνω μία έκθεση που έχει πολλά στοιχεία, τα οποία για να μπορέσει ο θεατής να καταλάβει και να εισέλθει μέσα σε αυτό το σύμπαν του "Ex Corpo", πρέπει να μπει σε μια διαδικασία σύνδεσης, να ενώσει δηλαδή όλα τα διαφορετικά στοιχεία που παρουσιάζω. Υιοθετώ τη γλώσσα του μουσείου για να μπορέσω να εντάξω μέσα σε αυτό το δικό μου σύμπαν. Για παράδειγμα, έχω φτιάξει μια τράπουλα με 74 κάρτες ταρώ, η καθεμία από τις οποίες συνδυάζει μία κίνηση από τις τέσσερις περσόνες που εξελίσσονται παράλληλα στο έργο. Αυτές οι περσόνες θα υπάρχουν σε μορφή φυσικού μεγέθους ακριβώς όπως οι κούκλες μέσα στο μουσείο.
Ποια η σχέση σου με το Μουσείο Αγγελική Χατζημιχάλη;
Από την πρώτη συζήτηση που κάναμε με τον Χριστόφορο Μαρίνο για το στήσιμο της έκθεσης, είχα ξεκαθαρίσει ότι ήθελα να παρουσιάσω το έργο μου εκεί πρώτον γιατί θεωρώ τρομερά σημαντική την τέχνη που δημιούργησε η γενιά του ’30, μέρος της οποίας ήταν και η Χατζημιχάλη. Από την άλλη, είχα κάνει μία πολύ ιδιαίτερη συνάντηση με την κόρη της Χατζημιχάλη, Έρση, όταν εκείνη βρισκόταν σε αρκετά προχωρημένη ηλικία. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης είχα δει διάφορους χώρους του σπιτιού σε μία πιο οικιακή φάση, σε αντίθεση με το πως παρουσιάζονται τώρα σε μορφή μουσείου, οπότε αντιλαμβάνομαι διαφορετικά τον χώρο. Παράλληλα, με την Έρση αναπτύχθηκε μία σύνδεση άλλων συχνοτήτων κατά τη γνώμη μου. Όταν λοιπόν ο Χριστόφορος μου ζήτησε να επιλέξω χώρο, είπα σίγουρα εκεί.
Η Χατζημιχάλη σαν καλλιτέχνιδα έχει επηρεάσει καθόλου το έργο σου;
Όχι. Αυτό που επιχειρώ εδώ είναι να δημιουργήσω ένα διάλογο με το σπίτι και είναι σαν να προσπαθώ να συγχρονίσω το έργο μου με το δικό της. Για παράδειγμα επέλεξα να παρουσιάσω ένα κέντημα πάνω στο οποίο ακολουθείται μία σκακιστική κίνηση, ενώ μέσα στο μουσείο υπάρχουν ήδη κεντήματα αντιπροσωπευτικά της λαογραφικής τέχνης. Με αυτή τη λογική χτίζω ένα διάλογο με τα εκθέματα μέσα στο μουσείο.
Μέρος του έργου είναι και μια σειρά επιτελεστικών περσόνων που προήλθαν από παλαιότερες δημόσιες περφόρμανς. Ποια είναι η πηγή έμπνευσης για την κάθε περσόνα που επινοείς; Είναι αποκλειστικά γυναικείες μορφές;
Οι τέσσερις περσόνες "Φωξάπφα, Σαπφώ του Έρωτα", μια ανόργανη πορτοκαλί οντότητα, η γυναίκα-αιδοίο, ένας μικροκέφαλος γίγαντας, μια λευκή θηλυκή κολώνα και μια λευκή μέδουσα/αχιβάδα ήταν μέρος διάφορων περφόρμανς που επιτέλεσα τα δύο τελευταία χρόνια. Η κάθε περσόνα έχει προκύψει μέσα από πειραματισμούς μου στο εργαστήριο. Συνήθως έχω πολλά πράγματα μέσα στο μυαλό μου που με εμπνέουν για να τις δημιουργήσω. Μία από αυτές έχει μία αισθητική που θα τη χαρακτήριζα περισσότερο ιταλικό-αναγεννησιακή και την εμπνεύστηκα από μία περφόρμανς που έκανα μπροστά σε ένα ρυάκι. Όταν όμως τις μεταφέρω από το δικό τους περιβάλλον μέσα στο μουσείο, βλέπουμε κάποια μικρά επεισόδια από τη δική τους ζωή. Αυτές οι μορφές για μένα θα έλεγα είναι ονειρικές φιγούρες. Προέρχονται δηλαδή από τον χώρο του ονείρων - τον δικό μου αλλά και γενικότερα από το σύμπαν του ονείρου που εμπλέκει πραγματικό και φανταστικό. Οι περισσότερες είναι γυναίκες, όμως ο μικροκέφαλος γίγαντας είναι μια μαριονέτα. Δεν σκέφτομαι εξαρχής τα στοιχεία που θα συνθέσουν την κάθε μορφή, η μία με οδηγεί στην άλλη και αυτό είναι η συνολική παρουσίαση: μια μετάβαση από τη μία περσόνα στην άλλη.
Η καραντίνα φαίνεται πως εξακολουθεί να εμπνέει τους καλλιτέχνες. Για εσένα προσωπικά, οι δημόσιες περφόρμανς που επιτελείς είναι ένα είδος ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας; Τι αλλάζει τώρα που το έργο σου παρουσιάζεται μέσα σε μουσείο;
Η διαφορά είναι ότι τα προηγούμενα πρότζεκτ σχετίζονταν με την κοινότητα ενώ αυτή τη φορά η κοινότητα βρέθηκε σε βάθος, δηλαδή μέσα στη δική μου εσωτερικότητα. Για μένα είναι σημαντικό να υπάρχει μία ζωντανή συλλογική στιγμή που μοιράζεται και επικοινωνεί με το περιβάλλον, επομένως ο δημόσιος χώρος είναι συνήθως εκεί όπου θα ολοκληρωθεί αυτό που κάνω.
Ενώ στο πρώτο μέρος του πρότζεκτ μιλάς για τη μη ταυτότητα, στο δεύτερο αναφέρεσαι στην εκσωμάτωση και τη σύνθεση ενός νέου εγώ και εν τέλει την ύπαρξη της λεγόμενης ρευστής ταυτότητας. Θεωρείς σημαντική την ύπαρξη της ταυτότητας για το άτομο;
Για να μπορέσω να βρω μία καινούργια ταυτότητα έπρεπε να μπω σε κατάσταση μη ταυτότητας, δηλαδή στο πεδίο μεταξύ αντικειμένου και υποκειμένου, αυτό που λέμε abject. Αυτή η μη ταυτότητα ουσιαστικά μου επέτρεψε να πάρω πολλές άλλες ταυτότητες. Η εκσωμάτωση (ex-corporation) είναι ένας ψυχαναλυτικός όρος που μας λέει ότι σε περιπτώσεις έντονου σωματικού πόνου, ο ασθενής απομονώνει ψυχικά τα μέλη του σώματος και αυτά αποκτούν δική τους προσωπικότητα και συμπεριφορά. Αυτό το έκανα μέσα στο εργαστήριο και ήταν η αφετηρία μου για το γενικό πρότζεκτ. Προσωπικά νομίζω πως ό,τι και να κάνουμε στη ζωή μας εξελίσσουμε ή αποκτούμε μια ταυτότητα. Το θέμα είναι εάν αυτή η ταυτότητα προκύπτει από κοινωνικές επιρροές, από μόδες, το στυλ ή από μία πραγματική εσωτερική ανάγκη. Αυτό το τελευταίο προσπάθησα να εντάξω στο έργο μου.
Πολλοί θεωρητικοί έχουν προτείνει την ιδέα μιας "τέλειας" κοινωνίας όπου δε θα υπήρχαν ταμπέλες/ταυτότητες, την οποία μάλιστα χαρακτηρίζουν ως ουτοπία. Τι προβλήματα μπορεί να προκύψουν από την ύπαρξη ενός τέτοιου κόσμου;
Βρισκόμαστε σε μία κοινωνία που ο καθένας μπορεί να αναπτύξει άπειρες ταυτότητες και το θέμα της ρευστότητας ταυτοτήτων είναι ένα ζήτημα που πλέον μας απασχολεί πάρα πολύ. Εγώ, μέσα από το έργο μου, αυτό που ήθελα να μεταδώσω είναι ότι πρέπει να έχουμε μία κριτική απόσταση απέναντι στην αναπαραγωγή ταυτοτήτων. Το πρόβλημά μας είναι ότι οι ταυτότητες μεταλλάσσονται τόσο πολύ που πλέον χάνουμε τον έλεγχο. Βασική προϋπόθεση είναι να είμαστε συνειδητοί όταν επιχειρούμε να συνθέσουμε την ταυτότητά μας.
Απ’ ό,τι έχω καταλάβει, σημείο αναφοράς στο "Ex Corpo" είναι και ο Ζιλ Ντελέζ. Πώς συνδέεται το έργο σου μαζί του;
Με πάρα πολλούς τρόπους, αλλά αυτό που με ενδιαφέρει και υιοθετώ στην πρακτική μου είναι αυτές οι γραμμές διαφυγής για τις οποίες μιλάει. Ο Ντελέζ έλεγε ότι κάθε μεταμόρφωση είναι μία διαφυγή από τον εαυτό μας, δηλαδή απόδραση από αυτό το οποίο φαίνεται προδιαγεγραμμένο.
Τι σε τράβηξε να εντάξεις το ταρώ στο έργο σου και πώς αυτό σχετίζεται με τη μεταμόρφωση του σώματος;
Το ταρώ είναι ένας κώδικας με πολύ μακρόχρονη παράδοση και αμέτρητες ερμηνείες. Αυτόν τον κώδικα τον χρησιμοποίησα ως δοχείο για τη διαδικασία μου, δηλαδή τα μπαστούνια της τράπουλας είναι η ανόργανη πορτοκαλί περσόνα που παρουσιάζω, τα τριφύλλια ο μικροκέφαλος γίγαντας κ.ο.κ. Ουσιαστικά βρήκα ένα νέο κώδικα και τον χρησιμοποίησα για να φτιάξω ένα άλλο μέρος της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Τα ταρώ είναι ένα παιχνίδι τύχης και αυτό το εντάσσω μέσα στο παιχνίδι της ταυτότητας.
Έχοντας παραμείνει ενεργή στον εικαστικό χώρο για αρκετά χρόνια, νιώθεις ότι η εγχώρια σκηνή δίνει πλέον βήμα στις γυναίκες δημιουργούς ή εξακολουθεί ο περιορισμός;
Κατά τη γνώμη μου βήμα δίνεται, ωστόσο δεν ξέρω αν οι γυναίκες ακούγονται, αυτή είναι νομίζω η διαφορά. Έχουμε στην πλάτη μας αρκετά χρόνια διακρίσεων αλλά το θέμα δεν είναι μονάχα να ακουστούμε και να μας δοθεί χώρος. Έχει σημασία και η διαφορετικότητα της φωνής μας να γίνει αποδεκτή, δηλαδή οι διαφορετικές ιστορίες που έχουμε και ο διαφορετικός τρόπος που θα της πούμε. Πιστεύω ότι είναι λάθος να θέσουμε το ερώτημα αν ακούγονται οι γυναίκες σε σχέση με τους άντρες. Το θέμα μας είναι να αναρωτηθούμε πώς ο θηλυκός τρόπος, που σχετίζεται με την αίσθηση της φροντίδας και της θεραπείας και είναι λιγότερο εξουσιαστικός, μπορεί να δημιουργήσει ή να επηρεάσει το σύστημα γενικότερα.
Τι συμβουλή θα έδινες σε μια νέα καλλιτέχνιδα που προσπαθεί να μπει στον εικαστικό χώρο;
Να έχει πάρα πολύ πίστη και επιμονή σε αυτό που είναι και έχει επιλέξει να κάνει και να είναι σίγουρη ότι θα παλέψει πολύ περισσότερο.
Ποιες γυναίκες σε εμπνέουν ή έχουν καθορίσει το έργο σου;
Έκανα αρκετό καιρό έρευνα πάνω σε λεπτομέρειες της ζωής και του έργου της Μαρίας Καραβέλα, μία έντονη προσωπικότητα που με σημερινούς όρους θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε φεμινίστρια. Μέσα από αυτή τη μελέτη ένιωσα τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετώπιζε μία γυναίκα του '70, σε μια περίοδο χουντικής κατοχής και άλλων σημαντικών πολιτικών συμβάντων. Βιώνοντας γεγονότα και εξελίξεις στη σημερινή εποχή, βλέπω ότι κάποια πράγματα σίγουρα δεν είναι ίδια, ειδικά όσον αφορά το υλικό που αναπαράγει μία γυναίκα δημιουργός. Ζούμε μία συνθήκη όπου τα πράγματα είναι πιο ρευστά και υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία στην εκφραστικότητα, αλλά πάλι πιστεύω ότι παίζει ρόλο ο θηλυκός τρόπος παρουσίασης κάποιων ζητημάτων.
Δείτε περισσότερα άρθρα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας
Περισσότερες πληροφορίες
Μαίρη Ζυγούρη. Ex Corpo
Ένα πολυδιάστατο εγχείρημα στήνεται στο Μουσείο «Αγγελική Χατζημιχάλη» και φέρνει στο επίκεντρο το ζήτημα της ταυτότητας: ανυπαρξία, εκσωμάτωση, δημιουργία ενός νέου εγώ και η ύπαρξη μιας ρευστής ταυτότητας είναι θέματα που απασχολούν τη Μαίρη Ζυγούρη, η οποία εντάσσει στο έργο της επιτελεστικές περσόνες που πρωταγωνιστούσαν σε παλαιότερες περφόρμανς της, ντελεζιανές διαφυγές αλλά και το ταρώ, μέσα στο οποίο κρύβονται θηλυκά σύμβολα και έννοιες συνυφασμένες με τη μεταμόρφωση και την απελευθέρωση του σώματος.
