Το όραμα για το Νέο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: Αναγέννηση μέσα σε κλίμα δυσπιστίας

Στην Αίθουσα Βωμού του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 15/2 η επίσημη παρουσίαση του σχεδίου αναβάθμισης του μουσείου, βάσει της πρότασης που κατέθεσαν τα αρχιτεκτονικά γραφεία David Chipperfield Architects του Βερολίνου και Αλέξανδρος Ν. Τομπάζης Α.Ε. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη και ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.

Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, τα δύο γραφεία και ειδικά ο David Chipperfield αναφέρθηκαν στο διττό στόχο του συνολικού πρότζεκτ: αφενός, να γίνει μια ουσιαστική σύνδεση του νεοκλασικού κτιρίου των Λούντβιχ Λάνγκε και Ερνστ Τσίλλερ με το καινούργιο και να μπορέσει να δημιουργηθεί ένας νέος, λειτουργικός χώρος, έτσι ώστε να εκτεθεί μεγαλύτερο μέρος της συλλογής που υπάρχει στις αποθήκες του μουσείου (ο πρωθυπουργός ανέφερε ότι σήμερα παρουσιάζεται στο κοινό λιγότερο από το 10% της συλλογής). "Δε θέλουμε να φτιάξουμε ένα εντελώς νέο κτίριο, αλλά να ενισχύσουμε τη λειτουργία του παλιού", ανέφερε το γραφείο Chipperfield. Αφετέρου, η ομάδα διερωτήθηκε με ποιον τρόπο το μουσείο θα μπορέσει να επικοινωνήσει καλύτερα με την πόλη - ειδικά εφόσον το ΕΑΜ έχει μια πλούσια ιστορία που το κοινό αξίζει να γνωρίσει και βρίσκεται σε μια περίοπτη θέση, με σημαντικά μνημεία και κτίρια να το περιβάλλουν. Η επίτευξη αυτών των στόχων θα βοηθήσουν το μουσείο να αποκτήσει μια νέα ταυτότητα που θα ανταποκρίνεται στα σύγχρονα πρότυπα ποιότητας και βιωσιμότητας.

Η Υπουργός Πολιτισμού δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό της για την υλοποίηση του "προσωπικού οράματος του Κυριάκου Μητσοτάκη, μια βαθιά επιθυμία, να συμβάλλει και να συνδράμει ουσιαστικά και προσωπικά, όχι μόνο στην επέκταση του μέγιστου μουσείου της χώρας και του σημαντικότερου διεθνώς στο είδος του, αλλά και στην αναγέννηση της συγκεκριμένης περιοχής της Αθήνας". Ο ίδιος ο πρωθυπουργός δήλωσε συγκινημένος που το όραμα αυτό γίνεται πραγματικότητα και "θα αποτελέσει μια σημαντική παρέμβαση στον αστικό ιστό της πόλης αλλά και μια μοναδική ευκαιρία να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο περισσότερους επισκέπτες".

Συνεχίζοντας, ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι: "Σε αυτό το σημείο έχουμε κάνει ένα πρώτο σημαντικό βήμα για την υλοποίηση αυτού του οράματος. Πιστεύω ότι αυτό που παρακολουθήσαμε σήμερα είναι μια παρέμβαση που τηρεί τις βασικές προϋποθέσεις που εξαρχής είχαμε θέσει: πώς θα δημιουργήσουμε περισσότερο χώρο για να εκθέσουμε τα σπουδαία εκθέματα μίας από τις σημαντικότερες συλλογές παγκοσμίως και ταυτόχρονα πώς θα φέρουμε το μουσείο πιο κοντά στην Πατησίων και πιο κοντά στην πόλη, αλλά και πώς δε θα ανταγωνιστούμε το υφιστάμενο κτίριο και θα σεβαστούμε την διακριτή του ιστορικότητα". 

Η λειτουργία του μουσείου την καλοκαιρινή περίοδο, όταν σχεδιάζεται να ξεκινήσουν οι διαδικασίες, είναι ένα θέμα που ακόμα συζητείται, σύμφωνα με τον Chipperfield, καθώς δεν έχει αποφασιστεί αν ο χώρος θα κλείσει προσωρινά προκειμένου να προχωρήσει το έργο αναβάθμισης. Το ίδιο ισχύει και για το γενικό χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του πρότζεκτ, αφού αυτό επηρεάζεται από πολιτικές, οικονομικές και πρακτικές συνθήκες, ανέφερε ο αρχιτέκτονας. Σε συνέντευξη τύπου που είχε πραγματοποιήσει το Υπουργείο Πολιτισμού τον προηγούμενο μήνα, ο Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Αξιολόγησης του αρχιτεκτονικού προσχεδίου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Ανδρέας Κούρκουλας, είχε αναφέρει ότι το συνολικό έργο υπολογίζεται πως θα ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα 5 χρόνια.

Το όραμα και η στρατηγική των Chipperfield-Τομπάζη

Η πρόκληση στον σχεδιασμό του έργου, τόνισε ο Chipperfield, ήταν πώς μπορούν να δημιουργήσουν έναν επιπλέον χώρο που δε θα επισκιάζει το υπάρχον κτίριο, ούτε θα ανταγωνίζεται την υφιστάμενη αρχιτεκτονική. Θεώρησαν ότι μια υπόγεια σύνδεση δε θα ήταν τόσο αποτελεσματική, επομένως αποφάσισαν να "χαμηλώσουν" την είσοδο και να την επεκτείνουν μέχρι την οδό Πατησίων, δημιουργώντας δύο επίπεδα υποσκαφών εκθεσιακών χώρων και ενώνοντας τη μεγάλη σκάλα του μουσείου με τις νέες υποδομές, που θα φτάνουν περίπου τα 20.000 τ.μ. Στην επέκταση θα περιλαμβάνονται εκδοτήριο εισιτηρίων, αμφιθέατρο εκδηλώσεων, νέοι χώροι για μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, εστιατόριο και πωλητήριο, το οποίο θα είναι προσβάσιμο από δύο διαφορετικές εισόδους, έτσι ώστε να μπορεί κανείς να το επισκεφθεί χωρίς να μπει μέσα στο μουσείο. Το αρχιτεκτονικό ύφος που θα ακολουθήσει η ομάδα είναι σε γενικές γραμμές λιτό και στοχεύει τη δημιουργία μιας δραματικής ατμόσφαιρας μέσα στους χώρους και ενός κτιριακού κελύφους που θα προστατεύει τη συλλογή του μουσείου. Τα γραφεία τόνισαν ότι πηγή έμπνευσης για το σχέδιο που οραματίστηκαν ήταν το αρχιτεκτονικό έργο των Λάνγκε και Τσίλλερ.

Η οροφή των νέων υποδομών ήταν μία ακόμα πρόκληση για τους αρχιτέκτονες, καθώς δεν ήθελαν να αποχωριστεί το μουσείο τον εξωτερικό του χώρο. Αποφασίστηκε να δημιουργηθεί μια εκτενή, πράσινη πλατεία πάνω από το νέο κτίριο, το οποίο θα επικοινωνεί το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με τον περιβάλλοντα αστικό ιστό και θα δίνει στους περαστικούς την ευκαιρία να έχουν οπτική επαφή με τους νέους εκθεσιακούς χώρους. Ο υπερυψωμένος κήπος που θα χτιστεί μπροστά από το μουσείο υιοθετεί το κόνσεπτ των ρομαντικών κήπων του 19ου αιώνα, που συνήθως περιέβαλλαν νεοκλασικά μουσεία της Ευρώπης. Αυτή η επιλογή συμφωνεί και τη γενική λογική του πρότζεκτ, δηλαδή το ΕΑΜ να μετατραπεί σε ένα πρότυπο μουσείο για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Το πάρκο θα είναι προσβάσιμο από όλες τις εισόδους και θα αποτελέσει σημείο συνάντησης όχι μόνο για τους επισκέπτες, αλλά και για τους κατοίκους της Αθήνας. Ο πρωθυπουργός ανέφερε ότι το "εμβληματικό αυτό έργο είναι μια ευκαιρία να δημιουργήσουμε ένα νέο τοπόσημο αλλά και να αναβιώσει μια ολόκληρη γειτονιά".

Παράλληλα, τα γραφεία δίνουν έμφαση στο ζήτημα της βιωσιμότητας τόσο μέσω του πάρκου όσο και με την αναβάθμιση της χρήσης ενεργειακών πόρων, στοχεύοντας να αξιοποιήσουν το φυσικό κλίμα όσο δυνατόν περισσότερο. Ο ενσωµατωµένος άνθρακας στο νέο παράρτημα του μουσείου µειώνεται µε τη χρήση rammed earth, δηλαδή ενισχυµένο συμπιεσμένο χώμα (πηλός), ικανό να ελέγχει την υγρασία στους εκθεσιακούς χώρους. Όσον αφορά το παλιό κτίριο, μια νέα υποδοµή ηλεκτροµηχανολογικών εγκαταστάσεων που συνδυάζει φυσικό και μηχανικό αερισμό θα συμβάλλει στην αποτελεσματικότερη λειτουργία του μουσείου.

Ενώ όμως ένα από τα εμβληματικότερα μουσεία της Αθήνας φαίνεται να χαράζει μια νέα, πολλά υποσχόμενη πορεία όχι μόνο ως μέσο διαφύλαξης της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας αλλά και ως ένα σημαντικό τοπόσημο για την πόλη, οι διαμαρτυρίες των αρχαιολόγων για την τροποποίηση των πέντε μεγάλων αρχαιολογικών μουσείων σε ΝΠΔΔ αναζωπυρώνονται, ενώ έχουν εκφραστεί αρνητικές απόψεις και για τον νέο τρόπο διαχείρισης των αναψυκτηρίων των μουσείων. Περαιτέρω, η εφαρμογή του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, που προέβλεπε τη συνεργασία ελληνικών και ξένων αρχιτεκτονικών γραφείων για την κατάθεση προτάσεων αναβάθμισης του μουσείου, έχει κάνει ορισμένους να αμφισβητούν τη νομιμότητα της διαδικασίας επιλογής και να εκφράζουν παράπονα για το γεγονός ότι καμία ελληνική αρχιτεκτονική ομάδα δεν κρίθηκε κατάλληλη για την εκπόνηση αυτού του έργου. 

Δεν είναι τυχαίο ότι ενώ το νέο αρχιτεκτονικό σχέδιο παρουσιαζόταν μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό, ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων απεργούσε για τρίτη μέρα ενώ στην είσοδό του είχαν στηθεί διαδηλωτές, οι οποίοι χαρακτήριζαν καταστροφικό το νομοσχέδιο που ανακοινώθηκε χθες και τόνισαν ότι "τα δημόσια μουσεία δεν πρέπει να γίνουν κυβερνητικά υποχείρια παραδομένα στην εμπορευματοποίηση και στην οικονομική ελίτ της χώρας".