© Λεωνίδας Τούμπανος
Όσοι κατοικούν στο αθηναϊκό κέντρο ξέρουν καλά ότι η περιοχή είναι γεμάτη από μικρές συναρπαστικές κρυψώνες – αν και πλέον, με τις διαρκείς αναπλάσεις και εμφανίσεις όλο και περισσότερων Airbnb, γίνονται ακόμα πιο σπάνιες. Χαριτωμένα καφέ, παλιά βιβλιοπωλεία και ένα σωρό ξεχωριστά καταστήματα, χωμένα σε τέτοια σημεία που τα ανακαλύπτει κανείς μονάχα αν αποφασίσει να εξερευνήσει εξονυχιστικά τα διάφορα σοκάκια του κέντρου.
Μια τέτοια κρυψώνα είναι και η γκαλερί κοσμήματος της Ελένης Μαρνέρη στην οδό Πιττακού 8, κοντά στο νεοκλασικό κτίριο της Ωνασείου Βιβλιοθήκης στην αρχή της Διονυσίου Αρεοπαγίτου.
Το κόσμημα δεν είναι συνήθως κάτι με το οποίο ταυτίζεις μια γκαλερί τέχνης ή γενικότερα τον εικαστικό χώρο. Οι περισσότεροι σκέφτονται πίνακες, γλυπτά ή εγκαταστάσεις. Η Ελένη Μαρνέρη όμως, εδώ και 3 περίπου δεκαετίες, παντρεύει το κόσμημα με την τέχνη μέσα από εκθέσεις και συνεργασίες με ταλαντούχους σχεδιαστές και προσπαθεί να το αναδείξει και στις νεότερες γενιές. "Θέλουμε να αναδείξουμε αυτή τη συνάντησης του κοσμήματος με την τέχνη, ανέκαθεν υπήρχε, άλλωστε, το ένα μέσα στο άλλο, έτσι ώστε να το κατανοήσει το κοινό", μας εξηγεί η Μαρνέρη ενώ καθόμαστε στο σαλόνι της νέας της έδρας στην Πιττακού, ένα χώρο που της επιτρέπει πλέον να έχει μια πιο άμεση επαφή με τους πελάτες αλλά και τους συνεργάτες της.
Τα πρώτα βήματα και η εγκατάσταση στην Κυψέλη
Από μικρή η Μαρνέρη γοητευόταν από τη φύση και τις μυρωδιές της, μια αγάπη που αργότερα εξελίχθηκε σε χόμπι και η ίδια άρχισε να ασχολείται με πολύ exclusive αρώματα, ανακαλύπτοντας οίκους αρωμάτων του εξωτερικού που στην Ελλάδα δεν υπήρχαν καν. Μετά από ένα ταξίδι στην Ιταλία, όπου η τέχνη του αρώματος ήταν πολύ πιο διαδεδομένη, αποφάσισε να δημιουργήσει έναν παρόμοιο χώρο στην Ελλάδα. Έτσι ξεκίνησε το 1987 η γκαλερί Câline (ο τίτλος παρμένος από το άρωμα του οίκου Jean Patou) στη Φωκίωνος Νέγρη και Πατησίων, δίπλα στο Μέγαρο Ιωάννη Μεταξά. Σιγά-σιγά άρχισε να την ελκύει και το κόσμημα, ειδικά όσα κομμάτια ήταν πιο ιδιαίτερα στην όψη. Εκείνη την εποχή τα κοσμήματα που κυκλοφορούσαν στην αγορά ήταν κατά κύριο λόγο είτε πολύ ευτελή ή πολύ exclusive, δηλαδή κοσμήματα που φτιάχνονταν από σχεδιαστές με πολύτιμα υλικά και πέτρες. Τα δεύτερα έγιναν η αδυναμία της.
Σταδιακά ορισμένοι σχεδιαστές κοσμημάτων άρχισαν να δραστηριοποιούνται και εγχώρια, άλλοι που σπούδασαν στο εξωτερικό και άλλοι από τη σχολή MOKUME στη Θεσσαλονίκη, όπου δίδασκε ένας Γιαπωνέζος δάσκαλος. Έτσι άρχισε να παρατηρείται μια μικρή άνθιση του κοσμήματος στην Ελλάδα, αλλά σε καμία περίπτωση δε συναγωνιζόταν χώρες όπως η Ιταλία. Η Μαρνέρη ήταν από τους πρώτους που προσπάθησαν να αναδείξουν αυτή την τάση στην εγχώρια σκηνή: "Εγώ ήμουν πολύ πρωτοποριακή γιατί μύησα τον κόσμο σε αυτό. Δηλαδή έδειξα ότι το διαφορετικό είναι το σύγχρονο, τους συμβολισμούς και την ιστορία του κοσμήματος, πώς το φοράμε, το σχέδιο, τη σχέση που αναπτύσσουμε με τα κοσμήματά μας. Σε περιόδους μετανάστευσης και κατά τη διάρκεια κρίσιμων καταστάσεων, όλοι κρατούσαν ως κειμήλιο τα κοσμήματά τους. Όσα αρχαιολογικά μουσεία επισκεφθούμε, είτε μιλάμε για την Ελλάδα, το Περού ή την Κολομβία, πάντα έχουν κοσμήματα. Όλα αυτά τα στοιχεία άρχισαν να με ιντριγκάρουν και ξεκίνησα να τα συζητάω με κάποιους σχεδιαστές. Κάναμε πολύ δειλά πράγματα, πρώτα ασχοληθήκαμε με ασήμι και στη συνέχεια με χρυσό και πάντοτε δημιουργώντας χειροποίητα κομμάτια. Συνεργάστηκα με μια ομάδα εξαιρετικών Ιταλών σχεδιαστών που εξακολουθούν μέχρι σήμερα να δραστηριοποιούνται σε Ρώμη και Μιλάνο. Έτσι απέκτησα μια πελατεία που πίστευε ότι η Μαρνέρη έχει κάτι ξεχωριστό. Δε διαφημιστήκαμε ποτέ ούτε μπορώ να πω ότι προβάλλαμε πολύ κάτι συγκεκριμένο, αλλά η ιδιαιτερότητα του κοσμήματος και των αρωμάτων που υπήρχαν στον χώρο, δημιουργούσε μια έλξη".
Καθώς οι συνεργασίες επεκτείνονταν και ο κόσμος άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο για το κόσμημα, προέκυψε η ανάγκη να εγκαινιαστεί ένας μεγαλύτερος χώρος. Το 2002 ανοίγει λοιπόν η Eleni Marneri Creative Gallery στην Αγαθουπόλεως. Γίνεται επισήμως γκαλερί κοσμήματος και εκεί η Μαρνέρη καλεί σημαντικούς Έλληνες και ξένους δημιουργούς να παρουσιάσουν τα έργα τους σε ατομικές ή και ομαδικές εκθέσεις.
To 2006, η Eleni Marneri Creative Gallery αποκτά έναν παράλληλο χώρο: μαζί με την ομάδα της, η Μαρνέρη ανοίγει τη Bebe Gallery, έναν χώρο τέχνης για γονείς και παιδιά με συλλογές που εξέφραζαν την τρυφερότητα της παιδικής ηλικίας. "Κάναμε επίσης θέατρο και μουσική για τα παιδιά προωθώντας το μήνυμα ότι το παιδί το φροντίζουμε από την ώρα που είναι στην κοιλιά μας. Αυτά τα κάναμε παράλληλα με τις δράσεις στην κανονική γκαλερί" μας λέει η Μαρνέρη.
Από την Κυψέλη στην Ακρόπολη
Εν μέσω της οικονομικής κρίσης, η Κυψέλη άρχισε να εμφανίζει προβλήματα που έκαναν την παραμονή της Μαρνέρη εκεί αδύνατη. "Παρόλο ότι την αγαπώ πάρα πολύ την Κυψέλη χωρίς να έχω ζήσει μόνιμα εκεί, είναι και μια γειτονιά πολύ ζωντανή με πάρα πολλά ερεθίσματα, αλλά δεν ήταν εφικτό να συνεχίσουμε τη δραστηριοποίηση εκεί" εξηγεί η ίδια. Η λιγότερο θορυβώδης οδός Λεμπέση δίπλα στο Μουσείο της Ακρόπολης φάνηκε ιδανική για τη νέα έδρα της γκαλερί. Το ’11 λοιπόν, δημιουργήθηκε πάλι ένας χώρος με πολλά ερεθίσματα, όπου κυριαρχούσε το κόσμημα, το άρωμα, η τέχνη και το design. Παράλληλα διεξάγονταν κι άλλες εκθέσεις όπως φωτογραφία και ζωγραφική αλλά πάντα στοχευμένα ώστε να ταιριάζουν στην αισθητική και την ιδεολογία της Μαρνέρη. Το 2017 μάλιστα η γκαλερί έκλεισε 30 χρόνια δράσης και το γιόρτασε με μια τριλογία εκθέσεων που αφηγούταν την εξέλιξη της Eleni Marneri Creative Gallery, φωτίζοντας τρεις βασικές πτυχές της τέχνης του κοσμήματος: τον κόσμο των ορυκτών πετρωμάτων, την ιστορία και σημασία της μεταλλοτεχνίας, το σύγχρονο εικαστικό κόσμημα και την εννοιολογική δομή του.
Βέβαια η καραντίνα έφερε πάλι τα πάνω-κάτω, κλείνοντας τα πάντα και κρατώντας τους καλλιτέχνες σε στασιμότητα. Πολλοί βρήκαν έτσι την ευκαιρία να καταπιαστούν με τα e-shops, αφού οι ηλεκτρονικές αγορές ήταν ο μόνος τρόπος για να περάσει η ώρα. Έτσι άνοιξε και το e-shop της Eleni Marneri Gallery. Όμως για την ιδιοκτήτριά της, ο εγκλεισμός ήταν σαν ένα είδος αφύπνισης. "Όταν ξεκίνησε ο covid, έκανα πάρα πολλές βόλτες μόνη μου στο κέντρο όπου μένω, γεγονός που με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι έχω χρόνο. Γιατί όλα αυτά που κάναμε στη γκαλερί έτρωγαν πάρα πολύ χρόνο και αυτό ήταν αρκετά ψυχοφθόρο. Δεν είχα καθόλου χρόνο για τον εαυτό μου πια. Ακόμα και τους καλοκαιρινούς μήνες, δεν καταφέρναμε να φύγουμε από την πόλη. Ήταν ένα δώρο για εμάς που είδαμε την πόλη μας άδεια γιατί κατάλαβα πόσα έχει να μου δώσει η Αθήνα. Μου δίνει μια ελευθερία που πρέπει να κρατήσω λίγο παραπάνω. Έτσι προβληματιστήκαμε για το τι θα κάνουμε στη συνέχεια γιατί δεν ήθελα να συνεχίσω έτσι όπως ήμασταν στη Λεμπέση. Ήθελα να ξαναβρούν οι πελάτες μου την οικειότητα και την άνεση που είχαν να έρθω και να ασχοληθώ μαζί τους, κάτι πολύ σημαντικό για εμένα. Στη Λεμπέση υπήρχε αυτό αλλά πολύ πιο αποσπασματικά. Άρχισα να νιώθω ότι οι πελάτες θέλουν λίγο παραπάνω χρόνο μαζί μου οπότε έκλεινα με εκείνους ραντεβού εκτός ωραρίου, που αυτό με φόρτωνε περισσότερο".
Μπορεί η απομόνωση να στοίχισε σε όλους, αλλά η Μαρνέρη προτιμάει να κρατήσει κάτι από την ελευθερία που της χάρισε η καραντίνα παρά να αφιερώνει κάθε λεπτό από τη μέρα της στη γκαλερί όπως έκανε πριν τον covid. Επομένως το να μετακινηθεί σε έναν χώρο πιο εσωτερικό όπου θα μπορεί να επικοινωνεί πιο άνετα με όποιον επισκέπτεται την γκαλερί, φάνηκε μια πιο ξεκούραστη εναλλακτική. Μετά από πάρα πολύ σκέψη, το υπόγειο στην Πιττακού θεωρήθηκε ο κατάλληλος χώρος για ένα καινούργιο ξεκίνημα. "Μου άρεσε η ιδέα να κατεβαίνω και να νιώθω ότι πατάω στη γη αλλά ήθελα να έχω και κάτι που να με ανεβάζει, στην προκειμένη περίπτωση το ταβάνι και το φως που λούζει τον χώρο. Όλο αυτό μου προκαλεί μια γείωση αλλά ταυτόχρονα μπορώ και να ταξιδεύω. Από την έκθεση μπήκα στην προστασία και έτσι παραμένουμε ένα μυστικό".
Πλέον στη γκαλερί θα γίνονται μικρότερης εμβέλειας events, στοιχείο που όπως λέει η Μαρνέρη "προσφέρει μια οικειότητα για τον επισκέπτη. Θα παρουσιάζεται για παράδειγμα η καινούργια συλλογή του τάδε καλλιτέχνη για 10-15 μέρες και τα εγκαίνια θα γίνονται πάντοτε πρωί. Δεν είναι ένα μεγάλο γεγονός, αλλά κάτι πιο προσωπικό του στυλ "ελάτε δείτε το, ρωτήστε μας ή τον καλλιτέχνη που θα είναι εδώ”. Αυτό θα δούμε στην πορεία πως θα εξελιχθεί γιατί τώρα όλα είναι λίγο αβέβαια. Εγώ θα ήθελα να ενημερώσω απλώς τη γειτονιά μας ότι κάνουμε κάτι, όχι για να βγούμε οι ίδιοι προς τα έξω, αλλά γιατί προσαρμοζόμαστε στα σημερινά δεδομένα χωρίς να δημιουργείται η ιδέα ότι απειλούμαστε από τις αλλαγές που γίνονται τώρα στο κέντρο, αν και είναι σημαντικό να διατηρηθεί η ιδιαιτερότητά του".
Που στέκεται το ελληνικό κόσμημα σήμερα;
Η Eleni Marneri Gallery εξακολουθεί να διαφημίζει το σήμα-κατατεθέν της – το κόσμημα – δουλεύοντας με Έλληνες και ξένους σχεδιαστές, αν και πλέον η γκαλερί προωθεί μια μεγάλη γκάμα από φημισμένα αρώματα, σαπούνια, κεριά, κεραμικά και διακοσμητικά αντικείμενα. Ξεχωριστή θέση κατέχει ο ευωδιαστός "κήπος" της εμβληματικής Officina Profumo Farmaceutica di Santa Maria Novella, όπου παρουσιάζονται αρώματα, κρέμες, σαπούνια, ποτ-πουρι, πληθώρα αρωματικών προϊόντων κ.ά. με πρώτες ύλες από την ποικιλία φυτών που καλλιεργούνται μέχρι και σήμερα στους βιολογικούς κήπους της Villa Medicea della Petraia στο Castello της Τοσκάνης και πωλούνται στο ιστορικό φαρμακείο-μουσείο της Φλωρεντίας και ανά τον κόσμο.
Όμως για τη Μαρνέρη το κόσμημα και το άρωμα παραμένουν τα δύο βασικά χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν την αισθητική του ατόμου. "Το κόσμημα και το άρωμα είναι στοιχεία που μπαίνουν στον άνθρωπο και τα θέλει στη ζωή του, είναι μνήμη, είναι σύμβολο, είναι όλα".
Όσο δημοφιλής κι αν ήταν η τέχνη του κοσμήματος όταν η Μαρνέρη πρωτοασχολήθηκε με αυτή, πλέον παρατηρεί ότι έχει αναπτυχθεί μια περίεργη σχέση ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κόσμημα. "Η νέα γενιά σχεδιαστών χρειάζεται μια βοήθεια γιατί έχει μεν σπουδάσει και έχει κάνει διάφορα πράγματα, υπάρχει όμως μία έπαρση των σημερινών καλλιτεχνών που τους ωθεί να μη δουλεύουν πολύ ή να μην ασχολούνται εις βάθος. Προβάλλονται σε τόσο μεγάλο βαθμό που αυτό αρχίζει και δημιουργεί μία κατάσταση όχι τόσο ευχάριστη" μας λέει, αναφέροντας παράλληλα ότι ορισμένοι έχουν ταυτίσει την τέχνη του ελληνικού κοσμήματος αποκλειστικά με την αισθητική της αρχαιότητας. "Το ελληνικό κόσμημα δεν είναι μόνο αντίγραφα από αρχαία κοσμήματα. Εγώ πάντα έλεγα στα παιδιά που καλούσα στη γκαλερί "δείτε τα κομμάτια που έχουμε” γιατί σε αυτά συμπεριλαμβάνονται φυσικά αρχαία σχέδια, αλλά ήθελα οι καλλιτέχνες να εμπνευστούν από αυτά και να φτιάξουν κάτι σύγχρονο - όχι μοντέρνο - εμπνευσμένο από την ελληνική τέχνη γενικότερα".
Οι παλιότεροι αργυροχρυσοχόοι, όσο ταλαντούχοι κι αν είναι, δεν μπορούν να δουν το κόσμημα με μια σύγχρονη ματιά. Από την άλλη, οι νεότεροι επικεντρώνονται αποκλειστικά στο σχέδιο και δεν μαθαίνουν να φτιάχνουν μόνοι τους κοσμήματα, ενώ όσοι ανήκουν στις παλιότερες γενιές αργυροχρυσοχόων έκαναν τα πάντα στο χέρι. Μια άλλη αρνητική πτυχή που επηρεάζει τη σύγχρονη αργυροχρυσοχοΐα είναι ότι όλα τα εργαστήρια που υπήρχαν στο κέντρο της Αθήνας ξαφνικά αγοράζονται για να μετατραπούν σε Airbnb ή ξενοδοχεία, μας λέει η Μαρνέρη. "Δεν είναι κάτι που κατηγορώ απόλυτα γιατί το Airbnb π.χ. έφερε πάρα πολλά χρήματα στην χώρα, αλλά δεν θα ήθελα να χαλάσει η ιδιαιτερότητα του κέντρου, καλό είναι να υπάρχει μέτρο. Κλείνουν όλα τα μικρά μαγαζιά από το κέντρο και τα κάνουν αλυσίδες ρούχων ή εστιατορίων. Αυτή η επιδίωξη του μοντερνισμού χαλάει την αυθεντικότητα των παλιών καταστημάτων".
Βέβαια, μιλώντας για τη νέα γενιά, δεν αναφερόμαστε αποκλειστικά στους καλλιτέχνες και τους τεχνίτες αλλά και στους αγοραστές. Η Μαρνέρη πιστεύει ότι πρέπει να ασχοληθούμε λίγο παραπάνω με τη νέα γενιά, ώστε αυτή "να μπορέσει να ξεχωρίζει κάποια πράγματα, να τους περάσουμε νέα μηνύματα, να αποκτήσει ο καθένας μια ιδιαιτερότητα, όχι όλοι να ψωνίζουν από τα ίδια μαγαζιά. Έχει ενδιαφέρον να ξεχωρίζουμε σε κάτι, χωρίς αυτό να είναι απαραίτητα ακριβό ή να σχετίζεται γενικά με το οικονομικό κομμάτι".
Αυτή η νέα μέθοδος επαφής με τους πελάτες είναι άλλωστε, ένας πιο αποτελεσματικός τρόπος για να προσεγγίσει και τους νεότερους μια γκαλερί κοσμήματος. Παρά τις μετακομίσεις και αλλαγές που έχει βιώσει η Eleni Marneri Gallery, η ιδιοκτήτριά της δεν αμφιβάλλει για την εμπιστοσύνη των τακτικών πελατών ή για τη δυναμική που έχει το κόσμημα να ελκύσει νέο κοινό. "Αυτό που καταλαβαίνουμε είναι ότι ο κόσμος θέλει να έρχεται. Συνεχίζουμε αυτό που κάνουμε σε μικρότερη κλίμακα και πιο προσωπικό τόνο. Ευχόμαστε οι νέοι άνθρωποι να πάρουν αυτό το μήνυμα που μεταδίδουμε και να νιώσουν ότι η ομορφιά, η αισθητική και όσα συνδέονται με αυτές είναι από τα πολύ μικρά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να αισθανθούμε καλύτερα. Αυτό είναι το μήνυμά μας, η αισθητική".
