Αποτουρισμός και αποανάπτυξη ως βιώσιμες εναλλακτικές στη μετατροπή της Αθήνας αλλά και της Ελλάδας σε ένα τεράστιο ξενοδοχείο

      

Θυμάμαι με νοσταλγία την εποχή που επισκεπτόμενοι καμιά έκθεση, dyi στούντιο ή λοφτ αρχιτέκτονα στο νεκρό μετά το μεσημέρι ιστορικό κέντρο παρατηρούσαμε τα εκατοντάδες άδεια κτίρια και αναρωτιόμασταν αν ήμασταν η μόνη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα με τέτοιο αναξιοποίητο απόθεμα. Όχι ότι δεν παραμένουν αρκετά ή ότι περπατώντας στη Σταδίου δεν σε πιάνει κατάθλιψη με την εικόνα ενός τόσο κεντρικού και άλλοτε ακμαίου δρόμου της πόλης που εδώ και χρόνια βρίσκεται σε κατάσταση αναμονής. Δυστυχώς όμως η ανησυχία για την επόμενη μέρα μεγαλώνει καθημερινά. 

Ξενοδοχείο η Αθήνα 

Οι φήμες ότι ιστορικές κινηματογραφικές αίθουσες της πόλης κινδυνεύουν να χάσουν τη στέγη τους, τα αποχαιρετιστήρια ποστ για ένα ακόμη στέκι ή εμβληματικό κτίριο - από το παραλιακό μέτωπο μέχρι τη Διπλάρειο Σχολή - που πρόκειται να γίνει, τι άλλο; δεν ρωτάμε πιά- ξενοδοχείο, τα ανώνυμα μπραντσάδικα (άσχημα όσο και η λέξη) που αντικαθιστούν εστιατόρια με προσωπικότητα στους πεζόδρομους του κέντρου χτυπάνε καμπανάκι για όσους έχουν δει αντίστοιχες γειτονιές σε άλλες πόλεις να μετατρέπονται σε άψυχα, copy-paste τουριστικά malls. Όταν ακούω γνωστούς να πληρώνουν το ενοίκιό τους στο Κουκάκι ή στα Εξάρχεια, π.χ. σε ένα κινέζικο fund θυμάμαι την εποχή που γειτονιές ολόκληρες στο Λονδίνο (και δεν μιλάμε μόνο για κλασάτα σημεία τύπου Notting Hill) αποικίστηκαν από πλούσιους Ρώσους και ακόμη κι όσοι είχαν αγοράσει σπίτια εκεί βρέθηκαν σε μια γειτονιά που δεν θύμιζε σε τίποτε τους λόγους που την είχαν επιλέξει. Το Βερολίνο ήταν το επόμενο παράδειγμα με τις start-ups να φέρνουν τον αστικό εξευγενισμό και να διώχνουν τις δημιουργικές δυνάμεις που δεν μπορούν πια να πληρώνουν τα ενοίκια.

Στην Αθήνα τα υφασματάδικα, τα ασημικάδικα, οι τεχνίτες που έδιναν χρώμα σε διαφορετικά σημεία του κέντρου είναι πλέον σχεδόν παρελθόν και δεν βλέπουμε και πολλές κοιτίδες νέας επιχειρηματικότητας πόσο μάλλον νεαρούς πολίτες να στεγάζονται στη θέση τους παρά μόνο airbnb, ξενοδοχεία και επιχειρήσεις εστίασης και διασκέδασης. Ακούμε τους φορείς να μιλούν για σχέδια αποφυγής μετατροπής της Αθήνας σε Ντίσνεϋλαντ και ρυθμιστικής παρέμβασης για τον έλεγχο του airbnb, ακούμε για την ανάγκη διαφύλαξης της κατοικίας και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά σχέδια δεν βλέπουμε. Καθώς οι νέες επενδύσεις σε "πράσινα” κτίρια διαμερισμάτων και ξενοδοχείων αλλάζουν την πόλη, το τι σημαίνει τελικά "πράσινο”, βιωσιμότητα και αειφορία σηκώνει συζήτηση. 

Καθότι δεν φέρνουν ψήφους, η βιωσιμότητα και η διαχείριση των πόλεων και των τουριστικών προορισμών δεν αναδεικνύονται σε μείζον θέμα παρότι συνδέονται τόσο άμεσα με την κοινή ωφέλεια. Όσο όμως λέξεις όπως αποανάπτυξη και αποτουρισμός μπαίνουν στο λεξιλόγιό μας Δήμοι και κεντρική κυβέρνηση οφείλουν να πάρουν μέρος στη συζήτηση και κυρίως να προτείνουν λύσεις και όχι να αγνοούν συνολικά το πρόβλημα διαφημίζοντας τουριστικές αφίξεις και "πράσινη” ανάπτυξη. 

Τουρισμός και κλιματική αλλαγή 

Ο τουρισμός στην Ελλάδα απειλείται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην τουριστική βιομηχανία σύμφωνα με την πρόσφατη δημοσίευση της έρευνας του Άγγελου Σωτηρόπουλου (Φυσικός, PhD, MSc) το οποίο εκπονήθηκε σε συνεργασία με τον Κύκλο Βιώσιμης Ανάπτυξης του Παρατηρητήριου Βιώσιμης Ανάπτυξης του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών, ΕΝΑ. Όπως αναφέρεται δεδομένου του ότι η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα αναμένεται να πληγεί εντονότερα από τις τρέχουσες αλλά και μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι ανησυχητικό ότι η ανάκαμψη του τουρισμού όχι μόνο δεν ενσωματώνει στοιχεία μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική  αλλαγή  αλλά συντελείται με  ενίσχυση των χαρακτηριστικών του  προ πανδημίας μη βιώσιμου  μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, "συνολικά, διαφαίνεται ότι δεν υφίσταται οργανωμένο τομεακό πλαίσιο και πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή σε κεντρικό ή τοπικό επίπεδο. Καταγράφονται μόνο αποσπασματικές δράσεις οι οποίες στοχεύουν για παράδειγμα στη βελτίωση της ενεργειακής κατανάλωσης μεμονωμένα των τουριστικών καταλυμάτων. Πρέπει να σημειωθεί ότι η χώρα διαθέτει τους απαραίτητους μηχανισμούς και τα χρηματοδοτικά εργαλεία τα οποία θα μπορούσαν να ενεργοποιηθούν και να συντονιστούν προκειμένου να επιτευχθεί βελτίωση της προσαρμοστικής ικανότητας του τομέα."

Αποτουρισμός και Αιγαίο 

Έχει ενδιαφέρον ότι η ακαδημαϊκή και καλλιτεχνική κοινότητα αναδεικνύει το πρόβλημα και συνομιλεί με εναλλακτικές πρακτικές που εφαρμόζονται σε χώρες όπως η Ισπανία που έχουν ζήσει τον κορεσμό λόγω υπερβολικής "αξιοποίησης”. Την Τρίτη 8/11 στη 1 μ.μ. θα πραγματοποιηθεί στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, με live-streaming στο Ιταλικό Περίπτερο στη Μπιενάλε της Βενετίας, συζήτηση για τον αποτουρισμό μεταξύ του Άγγελου Βαρβαρούση, καθηγητή στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, ερευνητή και ακτιβιστή της πολιτικής οικολογίας, της Δάφνης Βιτάλη, επιμελήτριας στο ΕΜΣΤ και του Θεόφιλου Τραμπούλη, σύμβουλου εκδόσεων του ΕΜΣΤ, θα ακολουθήσει η προβολή του έργου της Δήμητρας Κονδυλάτου "Στη σκιά της σεζόν". 

Το Ιταλικό Περίπτερο της 59ης Μπιενάλε της Βενετίας κάλεσε το ΕΜΣΤ, μεταξύ άλλων 15 πολιτιστικών ιδρυμάτων από όλον τον κόσμο, να συμμετάσχει στο δημόσιο πρόγραμμά του. Φιλοδοξία της επιμελήτριας του δημόσιου προγράμματος του Ιταλικού Περιπτέρου Adriana Rispoli είναι να συζητήσει το αβέβαιό μας μέλλον σε ένα καθεστώς διαρκούς και πολυδιάστατης κρίσης. Σύμφωνα με την πρόσκληση, "ειδικοί, επιστήμονες, ακτιβιστές, θεωρητικοί της οικολογίας και επαγγελματίες θα προτείνουν εναλλακτικά μοντέλα εκπαίδευσης, κατανάλωσης, παραγωγής και ελεύθερου χρόνου, τα οποία θα συνδέονται με την οικολογία και με τρόπους βιώσιμης ανάπτυξης".

Όπως αναφέρει στην ανακοίνωσή του το ΕΜΣΤ, τα νησιά του Αιγαίου βρίσκονται πλέον παγιδευμένα σε μια διαδικασία μετασχηματισμού καθώς οικονομία, αρχιτεκτονική, σχέσεις της κοινότητας και τελετές άμεσα συνδεδεμένες με τη συνθήκη της "νησιωτικότητας" υποχωρούν μπροστά σε μια αρρύθμιστη επέλαση καινοφανών μορφών οικονομίας, κατοίκησης και μετακίνησης. Η επέλαση αυτή που είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον τουρισμό και την κτηματαγορά εξαντλεί τους φυσικούς πόρους και εξουθενώνει ή ακόμη και εκτοπίζει τους κατοίκους. Ο "αποτουρισμός" προσπαθεί να δει με ποιον τρόπο θα μπορούσαμε να εφαρμόσουμε στην παραγωγική οικονομία του τουρισμού μεθόδους και μοντέλα των θεωριών αποανάπτυξης που να είναι άμεσα συνδεδεμένα με τη συνθήκη της μεσογειακής νησιωτικότητας.

Αποανάπτυξη και αρχιτεκτονική: ο ρόλος του πανεπιστημίου

Με ιδιαίτερο ενδιαφέρον περιμένουμε τα πορίσματα της ημερίδας που οργανώνει το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλία την Πέμπτη 10/11 με τίτλο "Πρακτικές ριζοσπαστικοποίησης των εργαλείων του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού” και τη συμμετοχή μεταξύ άλλων της ομάδας Έρευνας και Αποανάπτυξης της Βαρκελώνης που συμμετέχει στις πολιτικές του ισπανικού κράτους μέσω συνεργειών με τον Manuel Castells, καθηγητή Κοινωνιολογίας και διευθυντή του Διατομεακού Ινστιτούτου Διαδικτύου του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Καταλονίας και με το Υπουργείο Κατανάλωσης, υπό τον Alberto Garzón, που είναι αρωγός στη δημιουργία πανεπιστημιακών εργαστηρίων -με βάση τις έρευνες της Αποανάπτυξης- θέλοντας να υπογραμμίσει το ρόλο των πανεπιστημίων σε εναλλακτικές κατευθύνσεις οικονομικών και παραγωγικών μοντέλων σε οποιουσδήποτε εθνικούς σχεδιασμούς.

Όπως αναφέρουν στην ανακοίνωσή τους, οι ιδέες και οι πρακτικές που κυριαρχούν σήμερα στη δημόσια σφαίρα και στις επίσημες πολιτικές για τον χώρο -τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα- έχουν οξύνει σε τέτοιο βαθμό τα φαινόμενα των πολλαπλών κρίσεων (κλίμα, περιβάλλον, κοινωνικές ανισότητες, καταστροφή και εξάντληση των φυσικών πόρων, δημόσια υγεία) ώστε ακόμη και κεντρικά διεθνή αναπτυξιακά fora αναπτύσσουν διάλογο με ριζοσπαστικότερες ερευνητικές κατευθύνσεις, όπως η "αποανάπτυξη”, η "μετα-ανάπτυξη”, η "ομότιμη παραγωγή”, οι "κρίσιμες ζώνες” κ.α.

Παράλληλα, μια σειρά αρχιτεκτονικές και καλλιτεχνικές δράσεις, η σύγχρονη θεωρία και η επιστημονική έρευνα, η ιστοριογραφία και η ενημέρωση ανιχνεύουν δυνατότητες επούλωσης και ανατροπής των ασυμμετριών των παγκόσμιων και τοπικών συνθηκών του σχεδιασμού και της διαχείρισης του χώρου. Με αντίστοιχο προσανατολισμό κινούνται και οι πρακτικές και οι αναπαραστάσεις της σχέσης του χώρου με τα ανθρώπινα δικαιώματα, η παραγωγή κουλτούρας και πρακτικών που συνδέονται με την πολιτική οικολογία και την ανοιχτή γνώση. Όλες αυτές οι ερευνητικές κατευθύνσεις μας καλούν και μας κινητοποιούν να αναστοχαστούμε την ανάγκη για το σχεδιασμό ενός μέλλοντος κατοικήσιμου και κοινωνικά συμπεριληπτικού που να στοχεύει στις μεγάλες διάρκειες ώστε να είναι αξιοβίωτο για τις επόμενες γενιές.

Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνέχεια
των συστηματικών ερευνών του και της ιστορίας του ως ακαδημαϊκού χώρου που ενισχύει τον πειραματισμό, την ελεύθερη έκφραση και την κριτική, ξεκινά μια σειρά εκδηλώσεων με τον γενικό τίτλο "Docta Spes: Το μέλλον του χώρου είναι τώρα", με μία Ημερίδα έναρξης διαλόγου με ομάδες που ήδη πειραματίζονται ερευνητικά σε εναλλακτικές πολιτικές και τεχνολογίες παγκοσμιο-τοπικής οργάνωσης της οικονομίας, της παραγωγής, του χώρου, της εργασίας, της συνεργασίας και των εφαρμοσμένων τεχνών, του χρόνου, της κουλτούρας, της τέχνης και της ενημέρωσης. Οι ομάδες αυτές εστιάζουν σε εναλλακτικές "κοσμοκατασκευές” σαν απαντήσεις στα μεγάλα αδιέξοδα των προαναφερθεισών αλληλένδετων και διαδοχικών κρίσεων. Στην ημερίδα έχουν προσκληθεί οι Research & Degrowth Barcelona, P2P LAB / Tzoumakers, The Funambulist Magazine, Forensic Architecture, Co-Hab Athens, Electra Energy Cooperative, Σαπρόφυτα και Boulouki.

Την επιστημονική επιμέλεια και οργάνωση έχουν οι Ίρις Λυκουριώτη και
Κώστας Μανωλίδης, ενώ επιστημονικά συνέβαλε ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Αναλυτικά η ημερίδα, το πρόγραμμα και όλοι όσοι συνέβαλαν