"Το σπίτι με τις πεταλούδες" του Παύλου Κοζαλίδη μας ταξιδεύει στην Κίνα των τελευταίων δεκαετιών

Σ’ ένα διάστημα 20 περίπου χρόνων, από το 1989 έως το 2012, ο Παύλος Κοζαλίδης απαθανάτισε στον φακό τοπία και στιγμές από την καθημερινότητα ανθρώπων σε άγνωστες πόλεις και χωριά της Κίνας. Το συνολικό υλικό περιλαμβάνει πάνω από 10.000 φωτογραφίες, αλλά για την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη ο καλλιτέχνης επέλεξε να παρουσιάσει περίπου 60, αποκαλύπτοντας μια πολύ μικρή αλλά αντιπροσωπευτική πτυχή της κινεζικής κουλτούρας.

Η αγάπη του καλλιτέχνη για την Κίνα οφείλεται στις εικόνες του από πολύ μικρή ηλικία, όταν η οικογένειά του μετανάστευσε από τον Πειραιά στον Καναδά. Η φιλία που ανέπτυξε εκεί με έναν Κινέζο μαθητή και οι συχνές επισκέψεις στο σπίτι του εξοικείωσαν τον Κοζαλίδη με τον κινεζικό πολιτισμό και προκάλεσαν την επιθυμία για μια πιο βαθιά γνωριμία με αυτόν. Ο τίτλος της έκθεσης "Το σπίτι με τις πεταλούδες" αναφέρεται σε μια ανάμνηση του Κοζαλίδη από το σπίτι του φίλου του, Peter Wong: "Ο Peter ήταν ένας συμμαθητής μου που με πλησίασε φιλικά, καθώς είχαμε και οι δύο την ατυχία να δεχόμαστε εκφοβισμούς από τα άλλα παιδιά, γιατί είμασταν λίγο διαφορετικοί από εκείνα. Εγώ ήμουν ο μόνος έλληνας στο σχολείο, ο Peter ένας από τους ελάχιστους κινέζους της ενδοχώρας που είχαν έρθει στο Βανκούβερ του Καναδά, την ίδια εποχή με την δική μου οικογένεια. Η οικογένεια του Peter είχε τη μανία να συλλέγει και να συντηρεί σε κουτιά - αντίκες διάφορα είδη πεταλούδων από όλο τον κόσμο. Κάθε εκατοστό του σπιτιού, ακόμη και το μπάνιο, ήταν καλυμμένο από αυτά τα κουτιά. Στο σπίτι των πεταλούδων ζούσε και η γιαγιά του. Καθόταν σε μια γωνιά του σπιτιού, σε ένα είδος επίπλου που δεν είχα ξαναδεί ποτέ. Μερικές φορές με κοιτούσε, και εγώ ανταπέδιδα μυστικά. Την μόνη φορά που την είδα να μου χαμογελάει ήταν όταν έκανα τις πρώτες μου προσπάθειες να φάω με ξυλάκια, μαζί με τον Peter• υποθέτω ότι φαινόμουν γελοίος, αλλά τα κατάφερα μετά από λίγο καιρό. Σε αυτή την κουζίνα με τις τόσο διαφορετικές μυρωδιές και τις γεύσεις που ούτε καν ήξερα ότι υπήρχαν, είδα για πρώτη φορά το πορτρέτο του Μάο, καθώς κρεμόταν πάνω από το ψυγείο. Αυτό που μου έκανε εντύπωση ήταν ότι το πορτρέτο κρεμόταν στραβά, ίσα - ίσα που ακουμπούσε τον τοίχο, σαν να ήταν έτοιμο να πέσει. Από αυτή τη γωνία, φαινόταν σαν να σε κοιτάει από ψηλά. Είχα την αίσθηση ότι παρατηρούσε κάθε μου κίνηση, μερικές φορές ήταν εκνευριστικό".

Ο καλλιτέχνης είχε ξανασυνεργαστεί με το Μουσείο Μπενάκη το 2008 για την έκθεση "Αναζητώντας την χαμένη πατρίδα", μέσα από την οποία κατέγραψε την έρευνά του σχετικά με τις ποντιακές του ρίζες αλλά και τα ίχνη των Ποντίων στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Η επαφή με το μουσείο συνεχίστηκε και οι γλαφυρές αφηγήσεις του στην οργανωτική ομάδα για τον τρόπο ζωής στην Κίνα σταδιακά οδήγησαν στο αίτημα του φωτογράφου για το στήσιμο μιας έκθεσης αφιερωμένης στο φωτογραφικό υλικό που είχε συλλέξει όλα αυτά τα χρόνια.

Η έκθεση αποτελείται κυρίως από πορτραίτα ανθρώπων από διάφορες περιοχές της Κίνας, συχνά απομακρυσμένες και εκτός τουριστικών ζωνών. Ένα μακρόχρονο και αναμφίβολα εξαντλητικό σύνολο δουλειάς, αν σκεφτούμε ότι ο Κοζαλίδης πραγματοποίησε αναρίθμητα ταξίδια που διαρκούσαν από 4-5 έως 9 μήνες τη φορά, ταξιδεύοντας με πενιχρά μέσα προκειμένου να επισκεφθεί αυτά τα άγνωστα σε πολλούς μέρη. Για εκείνον, είχε μεγάλη σημασία η εις βάθος γνωριμία με τους ντόπιους και η καταγραφή της δικής τους πραγματικότητας μέσα από τον φωτογραφικό φακό.

Το γεγονός ότι πρόκειται για αναλογικές φωτογραφίες, τραβηγμένες με Leica σε φιλμ 35mm και εκτυπωμένες σε σκοτεινό θάλαμο, κάτι που σπάνια βλέπουμε πλέον, αυξάνει το ενδιαφέρον στο καλλιτεχνικό εγχείρημα του Κοζαλίδη. Τα έργα έχουν τοποθετηθεί στον χώρο χωρίς αυστηρή οργάνωση, αν και κανείς μπορεί να εντοπίσει παρόμοιες θεματικές σε ορισμένα γκρουπ φωτογραφιών. Τρία πορτραίτα ανδρικών μορφών σε παρόμοια στάση, εικόνες από την κινεζική τέχνη, άνθρωποι να μαγειρεύουν ή να καταπιάνονται με καθημερινές ασχολίες, μακρινές λήψεις φυσικών τοπίων, όλα στοιχεία τα οποία αποκαλύπτουν μια ξεχασμένη Κίνα που δεν υπάρχει πια. 

Αν και οι πιο πρόσφατες φωτογραφίες του Κοζαλίδη περιλάμβαναν έγχρωμες λήψεις, στην έκθεση προτίμησε να αναδείξει τα τοπία και τους ανθρώπους μέσω του ασπρόμαυρου φιλμ, όχι απαραίτητα εστιάζοντας στην αντίθεση των δύο χρωμάτων, αλλά επειδή με αυτόν τον τρόπο, η σύνθεση προβάλλει την προσωπική διάθεση τόσο του καλλιτέχνη όσο και των ανθρώπων, όπως μας εξήγησαν εκπρόσωποι του Μουσείου Μπενάκη. Άλλοτε ρομαντικές, άλλοτε αινιγματικές ή και καταθλιπτικές, οι λήψεις στο "Σπίτι των πεταλούδων" παραπέμπουν σε μια πιο κινηματογραφική παρατήρηση της κοινωνικής ζωής στην Κίνα. Σίγουρα θα άξιζε περισσότερο να δει κανείς την έκθεση ακούγοντας τις εμπειρίες από τα ταξίδια του καλλιτέχνη, αφού κάθε λήψη κρύβει και μια ιστορία από τον τόπο που εκείνος επισκέφθηκε, τους ανθρώπους που γνώρισε και τα στοιχεία της κουλτούρας που ανακάλυψε.