Ρομέν Γαβράς: "Μέσω της μουσικής μπορείς να αφηγηθείς μια ιστορία χωρίς να εμβαθύνεις στη μελέτη ενός χαρακτήρα"

Χωράει η ομορφιά σε ένα περιβάλλον Αποκάλυψης; Ο Ρομέν Γαβράς μας απαντά με το καινούριο του πρότζεκτ "GENER8ION". Ο καταξιωμένος σκηνοθέτης, του οποίου η συμμετοχή στο φετινό Φεστιβάλ Βενετίας με την ταινία "Athena" κέρδισε κοινό και κριτικούς και κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο Netflix στις 23/9, φέρνει στην Αθήνα μια ποπ βιντεοκλίπ εγκατάσταση που εγκαινιάζει τη νέα εικαστική σεζόν της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση.

Το "GENER8ION" αποτελείται από τρία βιντεοκλίπ που προβάλλονται σε τρεις χώρους της Στέγης, μεταξύ αυτών και η ιστορική "Μάντρα" στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, η οποία λειτουργεί εκ νέου από το ’21 ως μέρος του Onassis Culture. Αν αναρωτιέστε για την προέλευση του τίτλου του πρότζεκτ, πρόκειται απλώς για το δεύτερο καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Γάλλου μουσικού παραγωγού και dj Benoît Heitz ή αλλιώς Surkin, ο οποίος "ντύνει" μουσικά τα τρία βίντεο. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι δύο καλλιτέχνες συνεργάζονται, καθώς ο Surkin (υπό το όνομα Gener8ion) έγραψε το soundtrack του "Athena", ενώ ο Γαβράς ανέλαβε το 2015 ρόλο παραγωγού για το βιντεοκλίπ "The New International Sound Part II" του Gener8ion. Ο Γαβράς εξηγεί ότι αυτό που θα δούμε στη Στέγη στις 22/9 ουσιαστικά ξεκίνησε με μια κοινή ιδέα του ίδιου και του Surkin, η οποία θα ακολουθούσε το κόνσεπτ ενός κοντινού μέλλοντος. Ο σκηνοθέτης δεν ήθελε σε καμία περίπτωση να προβάλλει τη βίαιη ατμόσφαιρα, τα ρομπότ που υποτίθεται ότι καταλαμβάνουν την ανθρωπότητα ή ό,τι συνήθως φαντάζεται ο κόσμος πως θα δούμε στο μέλλον. "Ήταν περισσότερο μια επιθυμία να δείξουμε τα σημεία των καιρών ενταγμένα στο κοντινό μέλλον" εξηγεί.

Οι ηλεκτρονικές συνθέσεις του Surkin, οι οποίες τον έσπρωξαν στο προσκήνιο της σημερινής γαλλικής ηλεκτρονικής σκηνής, φαίνεται να ταιριάζουν απόλυτα στη δυστοπική αισθητική του "GENER8ION". Αυτό ο Γαβράς το αποδίδει στη σχέση του με τον μουσικό: "Με τον Surkin έχουμε αναπτύξει μια φιλία η οποία διακατέχεται από ευαισθησία. Είτε πρόκειται για τα βίντεο που έχω σκηνοθετήσει ή για τη μουσική μιας ταινίας, παίζει ρόλο η σχέση μου με τον καλλιτέχνη. Όταν κάνεις τέτοιες συνεργασίες πρέπει να γνωρίζεις καλά τον άλλο. Ειδικά όταν ανοίγεις μια συζήτηση για μουσική, που για εμένα δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο θέμα. Ο τρόπος που ο Surkin γράφει μουσική αποπνέει έναν ρομαντισμό, αν και είναι αρκετά ζοφερή. Είναι σαν να σου προκαλεί δύο εντελώς διαφορετικά συναισθήματα ταυτοχρόνως, κάτι σαν την αίσθηση πως "κερδίσαμε τη μάχη, αλλά ξέρουμε ότι θα χάσουμε τον πόλεμο". Σου μεταφέρει το συναίσθημα της νίκης και της ήττας ταυτόχρονα".

Όπως τόνισε ο σκηνοθέτης, αν και τοποθετημένα στο όχι τόσο μακρινό 2034, τα τρία βίντεο παρουσιάζουν ένα μέλλον που θυμίζει αρκετά το παρόν μας. Το "Neo Surf" συστήνει μια μελλοντική Αθήνα, της οποίας τα εγκαταλειμμένα λόγω της κλιματικής αλλαγής περίχωρα κατοικούνται τώρα από εφήβους. Στη Μικρή Σκηνή της Στέγης θα προβάλλεται το "Agartha", ένα βίντεο γυρισμένο στο Ουαϊόμινγκ με πρωταγωνιστές τον υποτιθέμενο Απελευθερωτικό Στρατό της Αγκάρθα, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η γη είναι κούφια και μέσα της κρύβει όλες τις απαντήσεις. Τέλος, στη Μάντρα ανακαλύπτουμε το "Emotions", μια ιστορία που μοιάζει να ξεπήδησε από επεισόδιο του "Black Mirror". Ταξιδεύουμε και πάλι στο 2034, και συγκεκριμένα στη Βομβάη της Ινδίας, όπου μια μηχανή τρισδιάστατης αποτύπωσης παράγει πιστά αντίγραφα χολιγουντιανών ηθοποιών, ικανά να εκφράσουν ένα μεγάλο εύρος συναισθημάτων. Το βίντεο αποτελεί τη δεύτερη συνεργασία του Γαβρά με την ηθοποιό Σαρλίζ Θερόν, με την οποία είχε γυρίσει ένα διαφημιστικό κλιπ για τη Dior το 2018.

Γιατί όμως, 2034; Πολλοί καλλιτέχνες εντάσσουν αριθμούς στα πρότζεκτ τους θέλοντας να τους αποδώσουν μια συμβολική ερμηνεία, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και για το "GENER8ION". Το 2034, αν και το έτος όπου εξελίσσονται οι ιστορίες και στα τρία βίντεο, δεν εμπεριέχει κανένα συμβολισμό. Γι’αυτό ακριβώς και επιλέχθηκε από τον σκηνοθέτη: "Είχαμε στο μυαλό κάποιες χρονιές που είχαν συμβολικές ερμηνείες, αλλά θέλαμε να βρούμε ένα έτος που δεν είχε κανέναν απολύτως συμβολισμό. Σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να έχουμε απλώς ένα έτος χωρίς καμία σημασία ή ιστορικό γεγονός που να το συνδέει".

Το δυστοπικό πλαίσιο που λειτουργεί ως το κοινό στοιχείο των βίντεο του "GENER8ION" δεν στοχεύει απαραίτητα σε μια απαισιόδοξη παρουσίαση του μέλλοντος, τουλάχιστον όχι για τον δημιουργό του πρότζεκτ. "Θέλαμε να δείξουμε με έναν τρόπο την ομορφιά που μπορεί να ανακαλύψει κανείς ενώ ο κόσμος καταρρέει" εξηγεί ο Γαβράς, ο οποίος δεν αμφισβητεί τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης, ωστόσο τονίζει πώς αυτή συνήθως προβάλλεται εστιάζοντας στις τρομακτικές επιπτώσεις που έχει στον πλανήτη μας και δεν μας επιτρέπει να το δούμε από μία διαφορετική οπτική. "Ακόμα και όταν η μόλυνση έχει καταστρέψει τον πλανήτη και δεν υπάρχει πουθενά να πας, τα παιδιά θα παραμείνουν παιδιά και θα εξακολουθούν να βρίσκουν ομορφιά μέχρι και σε ένα τέτοιο περιβάλλον".

Ένα ζήτημα που επίσης θίγει ο Γαβράς είναι οι θεωρίες συνομωσίας και το πόσο γελοίες, κατά τον ίδιο, μπορούν να γίνουν. "Το ένα από τα βίντεο προσεγγίζει περισσότερο την ιδέα ότι οι πολιτικές ιδέες μπορεί να είναι βλακώδεις", αναφέρει για το "Agartha". Μιμούμενο τις θεωρίες σύμφωνα με τις οποίες η γη είναι επίπεδη, το βίντεο παρουσιάζει "ένα γκρουπ που πιστεύει ότι ο πλανήτης μας είναι κούφιος και επιχειρεί να εξερευνήσει το εσωτερικό του δημιουργώντας έναν στρατό που θυμίζει trolls από το διαδίκτυο. Στόχος είναι να προβάλλουμε πως κάποιες ιδέες και θεωρίες που αφομοιώνουν οι άνθρωποι είναι τρομερά ηλίθιες".

Πέρα από την νύξη σε περιβαλλοντικά και κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και είτε μιλάμε για τα εμβληματικά βιντεοκλίπ για τον Kanye West, τη M.I.A. και τον Jay-Z ή για τα κινηματογραφικά του πρότζεκτ, το έργο του Γαβρά διακρίνεται από μια έντονη πολυπολιτισμικότητα, την οποία δεν εντοπίζουμε τόσο συχνά σε χολιγουντιανές παραγωγές και, αν αυτή υπάρχει, συχνά γίνεται επιτηδευμένα ή με προχειρότητα. Για εκείνον, αυτή η τάση του οφείλεται στα ερεθίσματα που είχε από μικρός: "Μεγαλώνοντας στη Γαλλία και πηγαίνοντας σε ένα γαλλικό κρατικό σχολείο, ερχόμουν σε επαφή με ένα ποικιλόμορφο περιβάλλον. Ήταν ένα στοιχείο που ανέκαθεν υπήρχε στη ζωή μου. Και είτε αρέσει σε κάποιους ή όχι, είναι απλώς ο τρόπος που ο κόσμος λειτουργεί πλέον. Ξεκινάμε πολέμους και καταλήγουμε να έχουμε πρόσφυγες οι οποίοι σε 10-20 χρόνια θα θεωρούνται Έλληνες, ενώ στην πραγματικότητα προέρχονται από μια άλλη χώρα. Οπότε για μένα είναι απλώς έτσι η λειτουργία του κόσμου".

Και φυσικά ο καλλιτέχνης δεν ξεχνά τις ελληνικές του ρίζες, αφού η Αθήνα υπήρξε αναπόσπαστο μέρος της παιδικής του ηλικίας. Βέβαια, η σχέση του με την πόλη έχει αλλάξει ανά τα χρόνια και αυτό το συσχετίζει εν μέρει με τον αστικό εξευγενισμό, το λεγόμενο "gentrification". "Έρχομαι στην Αθήνα από τότε που ήμουν παιδί, συνήθως τα καλοκαίρια. Όταν ήμουν πολύ μικρός δεν μου άρεσε τόσο η εμπειρία του να επισκέπτομαι την πόλη γιατί πάντα έμενα μαζί με τη γιαγιά και τον παππού μου, έπαιζα μόνος μου με μια χελώνα στον κήπο, η πόλη ήταν τρομερά θορυβώδης και τα φώτα εκτυφλωτικά. Νομίζω ότι αν ήσουν ένα παιδί ερχόμενο από το Παρίσι αντιλαμβανόσουν πολύ διαφορετικά τον περιβάλλοντα χώρο απ’ ό,τι τώρα. Σαν έφηβος, η Αθήνα άρχισε να μου αρέσει περισσότερο, έγινε πιο διασκεδαστική και τώρα προφανώς μου είναι έντονη η διαφορά όσον αφορά τον αστικό εξευγενισμό". Ο ίδιος παρατηρεί δύο αντιθετικές πλευρές όσον αφορά το gentrification: η μία είναι η πιο θετική, υπό την έννοια ότι φέρνει διαφορετικούς ανθρώπους σε μια μεγάλη πόλη και η άλλη πλευρά είναι αυτή που σκοτώνει την πολυμορφικότητα, την πραγματική ταυτότητα μιας γειτονιάς ή μιας πόλης γενικότερα. "Αυτό το βλέπω πάρα πολύ στο Παρίσι, υπάρχουν πολλές γειτονιές που παλαιότερα είχαν μία έντονη ταυτότητα και τώρα είναι απλά μαγαζιά με οργανικά κρασιά. Ταυτόχρονα όμως αυτό με μπερδεύει γιατί μου αρέσει το οργανικό κρασί, αλλά σε κάνει να συνειδητοποιείς το δίπολο του gentrification".

Η παρουσίαση της επερχόμενης εγκατάστασης στη Στέγη Ωνάση δεν πρόκειται για την πρώτη συνεργασία του Γαβρά με τον οργανισμό - το 2013 είχε παρευρεθεί στη Στέγη με αφορμή τη συζήτηση "Λέξεις & Σκέψεις" με τον Γιώργο Αρχιμανδρίτη. Ανέκαθεν το ίδρυμα υποστήριζε ένθερμα τη δουλειά του και για εκείνον, αν και είναι τρομερά ευγνώμων για τη στήριξη και τη βοήθειά του, είναι κάπως περίεργο αφού στη Γαλλία δεν έχει αντίστοιχη υποστήριξη από κάποιον καλλιτεχνικό οργανισμό. "Έχουμε χτίσει μία πολύ καλή σχέση με το ίδρυμα" παραδέχεται. "Μου αρέσει ο τρόπος που τραβάνε την προσοχή του κοινού. Για παράδειγμα, μετά το "GENER8ION" πρότζεκτ, ο πιο αγαπημένος μου σκηνοθέτης, ο Ρομέο Καστελούτσι, παρουσιάζει το θεατρικό του στη Στέγη. Είναι πολύ ενδιαφέρον ο τρόπος που επιμελούνται τους καλλιτέχνες και τα όσα προβάλλουν μέσα στον χρόνο".

Τι είναι όμως αυτό που τραβάει τον σκηνοθέτη στα βιντεοκλίπ; Η συγκεκριμένη μορφή τέχνης φαίνεται πως γοήτευσε τον Γαβρά από αρκετά μικρή ηλικία, η ιδέα πως ξαφνικά δημιουργείς κάτι και μετά ο κόσμος αρχίζει να σε μαθαίνει. "Ουσιαστικά αυτό που γίνεται είναι ότι φτιάχνεις ταινίες και ο κόσμος τις βλέπει, τίποτα παραπάνω. Αυτό που ανακάλυψα και άρχισε να μου αρέσει ολοένα και περισσότερο είναι ότι μέσω της μουσικής μπορείς να αφηγηθείς μια ιστορία με πολλούς συμβολισμούς και εικονογραφία και να αφήσεις ένα αποτύπωμα στον θεατή χωρίς να εμβαθύνεις στη μελέτη ενός χαρακτήρα ή προσέχοντας να έχεις μια καλά δομημένη αφήγηση. Αν η ποίηση ήταν μια μεγάλου μήκους ταινία, τα ιαπωνικά Χαϊκού θα ήταν μουσικό βίντεο" σχολιάζει αναφερόμενος στη πιο σύντομη μορφή ποίησης που υπάρχει, η οποία κατορθώνει να πει μια ιστορία με όχι περισσότερους από τρεις στίχους. Τη στιγμή που αρκετά βιντεοκλίπ επικεντρώνονται στο τραγούδι καθαυτό και την πώληση περισσότερων δίσκων, ο Γαβράς τα αντιμετωπίζει ως βιώσιμα αντικείμενα που μπορούν να μας μεταφέρουν πολύ δυνατή εικονογραφία. "Με συναρπάζει το γεγονός ότι ένα ποπ βιντεοκλίπ κατορθώνει να αγγίξει το κοινό και να επηρεάσει κάποιον άνθρωπο, συχνά περισσότερο από ένα φιλμ".

Οι μετέπειτα συνεργασίες με καλλιτέχνες της ραπ και ηλεκτρονικής σκηνής δεν είναι καθόλου τυχαίες, αν σκεφτούμε ότι ο Γαβράς ήδη από την εφηβική ηλικία ήρθε σε επαφή με τα δύο αυτά μουσικά είδη. "Τη δεκαετία του ’90 που ήμουν έφηβος, η ραπ μουσική ήταν τρομερά δημοφιλής στη Γαλλία και έτσι άρχισα να την ακούω και σταδιακά ασχολήθηκα με την ηλεκτρονική μουσική και ιδιαίτερα τους Daft Punk, γιατί ο ήχος τους μου φαινόταν τόσο τρελός. Τώρα που έχω μεγαλώσει, μπορεί τη μία στιγμή να ακούω hardcore techno και την άλλη ψαλμωδίες ορθόδοξων μοναχών. Οπότε υπάρχει πολύ μεγαλύτερο εύρος στα ακούσματά μου". 

Και αν και δεν τον συγκαταλέγει στις μουσικές του επιρροές, αν έπρεπε να επιλέξει έναν καλλιτέχνη για τον οποίο θα ήθελε να σκηνοθετήσει βιντεοκλίπ, αυτός θα ήταν ο Μάικλ Τζάκσον. "Νομίζω πραγματικά ότι ως βασιλιάς της ποπ, ήταν η τέλεια ισορροπία: είχε το τέλειο ποπ τραγούδι, την τέλεια φωνή, τέλεια χορογραφία και μας χάρισε μερικά από τα καλύτερα βιντεοκλίπ όλων των εποχών. Το "Thriller" για μένα είναι το καλύτερο βιντεοκλίπ στον κόσμο. Ήταν ένας καλλιτέχνης που επιτύγχανε την προβολή μιας περσόνα που ενσάρκωνε πλήρως τη μουσική της. Και φυσικά αναφέρομαι αποκλειστικά στη δουλειά του ως τραγουδιστή και όχι στην αμφιλεγόμενη προσωπική του ζωή".

Αυτή η προσέγγιση των βιντεοκλίπ μπορεί πράγματι να δείξει πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία για την ταυτότητα και τη μουσική ενός καλλιτέχνη, αλλά πλέον τα μουσικά ντοκιμαντέρ και οι δραματικές βιογραφίες φαίνεται να είναι η νέα καλλιτεχνική νόρμα που μας συστήνει στη ζωή των μουσικών, ειδικά μετά την επιτυχία που είχαν ταινίες όπως το "Bohemian Rhapsody" και το "RocketMan". Ο Γαβράς είχε ακολουθήσει αυτή την ιδέα το 2008 σκηνοθετώντας το "A Cross the Universe", ένα μουσικό ντοκιμαντέρ για την ηλεκτρονική μπάντα Justice, της οποίας είναι στενός φίλος. Η πρώτη τους μεγάλη περιοδεία στην Αμερική ώθησε τον Γαβρά να ακολουθήσει το συγκρότημα για 2 μήνες, αποφασίζοντας με τα μέλη του τι θα τραβούσαν στην κάμερα ώστε να μη βγει μια βαρετή ταινία. "Σκεφτόμασταν τι θα έκανε ο Axl Rose των Guns ‘N’ Roses στην ίδια περίπτωση, οπότε τους παρότρυνα να κάνουν πράγματα μπροστά στον φακό που θα φαίνονταν "τρελά" στον κόσμο. Απόλαυσα πολύ αυτή την εμπειρία γιατί ανακάλυπτα τόπους μέσα από τα μάτια φίλων οι οποίοι παράλληλα άρχισαν να αποκτούν μεγάλη δημοτικότητα. Δεν ξέρω αν θα το επιχειρούσα στο μέλλον, γιατί χρειάζεσαι μια συγκεκριμένη προσέγγιση για να δημιουργήσεις ένα μουσικό ντοκιμαντέρ. Εμείς θέλαμε να φτιάξουμε ένα πολύ γελοίο, σχεδόν hard rock ντοκιμαντέρ και αυτό ακριβώς επιτύχαμε. Αλλά δεν ξέρω ποιος μουσικός ή καλλιτέχνης θα ενδιαφερόταν να κάνει κάτι ανάλογο με εμένα".