Σταύρος Γασπαράτος: "Ένας ήχος μνήμης και όχι πραγματικότητας"

Κορναρίσματα, φωνές, ομιλίες σε ποικίλες γλώσσες και, πλέον... τζιτζίκια. Αν και τόσο συνηθισμένοι που τελικά τους αγνοούμε, οι ήχοι αυτοί συνθέτουν το ηχοτοπίο της πόλης όπου ζούμε, το ηχοτοπίο των ζωών μας. Εμπνευσμένοι από αυτό, ο sound artist Σταύρος Γασπαράτος και ο εικαστικός και συγγραφέας Lars Jan δημιούργησαν στο Αριστερό Παρασκήνιο της αίθουσας "Σταύρος Νιάρχος" στην ΕΛΣ μία εγκατάσταση που υπενθυμίζει ότι παρόλο που, πολλές φορές, το αστικό τοπίο μάς μοιάζει πνιγηρό, οι ανάσες μας πάντα θα ξεγλιστρούν και θα ακούγονται.

Πώς θα περιγράφατε την εγκατάσταση του "LAPSE";

Το "LAPSE" είναι μια οπτικό/ακουστική εγκατάσταση που σε καλεί να εισέλθεις σε έναν παράλληλο χωροχρόνο. Έναν χωροχρόνο μνήμης, εικόνας, φωτός και ήχου που σε προσκαλεί να σκεφτείς, να ησυχάσεις και να αναλογιστείς. 

Ο τίτλος παραπέμπει στην τεχνική που μεταχειριστήκατε για πρώτη φορά ώστε να δημιουργήσετε το ακουστικό αποτέλεσμα. Μιλήστε μας για το audio-time lapse.

Η ιδέα του "LAPSE" ξεκίνησε όταν άρχισα να κάνω διάφορες δοκιμές προσπαθώντας να βρω μια τεχνική που να αναπαράγει στον ήχο κάτι αντίστοιχο με την τεχνική του time-lapse στο video. Μια τεχνική με την οποία θα μπορούσες να ακούσεις τον ήχο μιας ολόκληρης μέρας σου σε μερικά λεπτά χωρίς να επιταχύνεις ή να αλλοιώσεις τον ήχο. Έτσι, πειραματίστηκα με ηχογραφήσεις πολλών ωρών, όπου, κρατώντας δευτερόλεπτα ήχου ανά διαστήματα λεπτών και ενώνοντας τα με διαφορετικές μεθόδους, άρχισα να δημιουργώ έναν ήχο που πλησίαζε πολύ σε αυτό που είχα φανταστεί. Ο ήχος που παράγεται με αυτή την τεχνική του audio time-lapse είναι ένας ήχος οικείος που την ίδια στιγμή κάνει το μυαλό σου να ψάχνει τις συνδέσεις και τη συνέχεια του χρόνου. Ένας ήχος μνήμης και όχι πραγματικότητας.

Γενικά χαρακτηριστικά του έργου σας είναι ο πειραματισμός και η μινιμαλιστική διάθεση. Πώς πιστεύετε ότι τα στοιχεία αυτά έχουν επηρεάσει το "LAPSE";

Στα προσωπικά μου έργα, πάντα με ενδιαφέρει να αφήνω χώρο στον ακροατή να βρει κάτι δικό του μέσα τους. Όλο και περισσότερο αντιμετωπίζω τη μουσική και τον ήχο που δημιουργώ σαν χώρο στον οποίο μπορείς να αφήσεις τις σκέψεις σου να υπάρξουν. Το "LAPSE" είναι ακριβώς αυτό. Το "LAPSE" και η τεχνική του audio time-lapse είναι για μένα η απόλυτη αφαίρεση και την ίδια στιγμή το πιο πυκνό έργο που έχω κάνει ποτέ.

 

Πώς πιστεύετε ότι διαπλέκεται ο ήχος με την εικόνα (και αντίστροφα) ώστε να παραχθεί η εμπειρία του "LAPSE";

Αυτό που ενώνει την εικόνα και τον ήχο και σε εννοιολογικό και σε πρακτικό επίπεδο είναι η ροή του χρόνου. Αυτό που προσπαθεί το κάθε στοιχείο (μόνο του αλλά και από κοινού με το άλλο) είναι να εισαγάγει τον θεατή σε μία διαφορετική εμπειρία αυτής της ροής.

 

Αν και το ηχοτοπίο αντλείται από τον αστικό χώρο, το οπτικό μέρος της εγκατάστασης απεικονίζει το φυσικό περιβάλλον. Πώς πιστεύετε ότι επενεργεί αυτή η αντίθεση στον θεατή;

 

Η εικόνα, εκτός από το φυσικό περιβάλλον και τη ροή του ποταμού, έχει στο κέντρο της τον άνθρωπο. Όσον αφορά την ηχητική εγκατάσταση, ο ήχος της πόλης είναι για μένα κι αυτός ένας φυσικός ήχος, είναι το περιβάλλον στο οποίο ζω και από το οποίο εμπνέομαι. Ο στόχος, λοιπόν, είναι να υπάρξουν αντιθέσεις αλλά και συνδέσεις στα δύο βασικά στοιχεία της εγκατάστασης που μαζί δημιουργούν μια ενιαία εμπειρία.

Μπορεί οι ήχοι της πόλης να θεωρούνται συχνά ενοχλητικοί, ωστόσο εσείς τους χρησιμοποιήσατε ως πηγή έμπνευσης. Τι σας προσέλκυσε σε αυτούς;

Η πόλη είναι το φυσικό μου περιβάλλον. Χώρος που ζω το 90% της ζωής μου. Ο θόρυβος της πόλης, οι άνθρωποι που κινούνται και παράγουν ήχο συνέχεια, είναι η ζωή μου, είναι οι μνήμες μου, είναι μέρος τού ποιος είμαι. Και χρειάζεται απλά να ακούσεις διαφορετικά για να καταλάβεις την μουσική και την ποίηση που κρύβεται μέσα σε αυτά.

Εξερευνώντας πόλεις σε όλον τον κόσμο και ηχογραφώντας το στίγμα τους, πιστεύετε ότι καθεμιά έχει τη δική της, χαρακτηριστική ηχητική ταυτότητα;

Είναι ξεκάθαρο ότι η κάθε πόλη έχει τον δικό της χαρακτηριστικό ήχο και κάθε πολιτισμός τα δικά του ηχοχρώματα. Η γλώσσα ή οι γλώσσες, επίσης, κάθε χώρας έχουν την δική τους μουσική και ένταση. Δεν παύει, όμως, η πόλη σαν οργανισμός να έχει και τους κοινούς της ήχους. Είναι σαν να αναγνωρίζεις το σπίτι αλλά με άλλους καλεσμένους κάθε φορά. Υπάρχουν τόσα πολλά να παρατηρήσει κανείς ακούγοντας προσεκτικά τον ήχο που δημιουργούμε ασυνείδητα μεταξύ μας.

Το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα του "LAPSE" είναι σύμπραξη όχι μόνο ήχου και εικόνας αλλά και των δύο δημιουργών τους. Πώς θα περιγράφατε τη συνεργασία σας με τον Lars Jan;

Η ιδέα ξεκίνησε όταν άρχισα να κάνω διάφορες δοκιμές πάνω στην τεχνική του audio time-lapse. Αμέσως μετά τις πρώτες επιτυχημένες δοκιμές ξεκίνησε η ιδέα για ένα έργο γύρω από τον χρόνο, την αλληλεπίδραση των ανθρώπων, για το αστικό περιβάλλον, το τυχαίο, την ποίηση και την μουσική που παράγουμε όλοι μαζί χωρίς να το συνειδητοποιούμε.

Ο πρώτος άνθρωπος που μου ήρθε στο μυαλό για να συνεργαστώ σε αυτό το project ήταν ο Lars Jan. Είχαμε γνωριστεί πριν μερικά χρόνια στη Νέα Υόρκη και λατρεύω τη δουλειά του. Ήταν μεγάλη μου χαρά και έκπληξη όταν αμέσως ενδιαφέρθηκε και αρχίσαμε να συζητάμε τις διάφορες εκδοχές που θα μπορούσε να έχει ένα τέτοιο έργο. Καθώς αρχίσαμε να σχεδιάζουμε την εγκατάσταση, εγώ άρχισα να ηχογραφώ με τον τελικό εξοπλισμό που σχεδίασα. Ο στόχος ήταν να ηχογραφήσω όσες περισσότερες ώρες και όσες περισσότερες διαδρομές σε όσες περισσότερες πόλεις του κόσμου μπορούσα. Έτσι, ηχογραφήθηκαν γύρω στις 300 ώρες τρισδιάστατου ήχου (με την τεχνική Ambisonics) σε πάνω από 30 πόλεις στον κόσμο. Για να αναφέρω μερικές: Αθήνα, Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Ντουμπάι, Μεξικό Σίτι, Βερολίνο, Λονδίνο, Σόφια, Βουκουρέστι, Σαγκάη και άλλες πολλές.

Έχοντας κάνει το μεγαλύτερο κομμάτι των ηχογραφήσεων και γυρισμάτων και έχοντας σχεδιάσει την εγκατάσταση στο χαρτί με τον Lars, τον Φεβρουάριο/Μάρτιο του 2020 βρεθήκαμε για ένα μεγάλο workshop στο L.A. Εκεί, για πρώτη φορά, βάλαμε όλα τα υλικά της εγκατάστασης σε μικρογραφία να επικοινωνήσουν και καθώς, ενθουσιασμένοι, φτάναμε στο τέλος, ήρθε η πανδημία. Μερικές εβδομάδες αργότερα, βρέθηκα να συνεχίζω την δουλειά μόνος εν μέσω lockdown στο στούντιό μου στην Αθήνα, ξέροντας ότι η πρεμιέρα μας έχει μετακινηθεί.

Αυτή η δεύτερη περίοδος δουλειάς εν μέσω πανδημίας όμως έφερε κάτι νέο στο project. Ήταν συγκλονιστικό να δουλεύω την τελική σύνθεση απομονωμένος σε μια πόλη φάντασμα, ακούγοντας ηχογραφήσεις χιλιάδες ανθρώπων σε πολύβουες πόλεις ανά τον κόσμο να φωνάζουν, να ζουν και να αλληλεπιδρούν σε απόσταση αναπνοής. Ξαφνικά, και μετά από όσα έχουμε ζήσει, το project αυτό αντηχεί σε πολύ περισσότερες εκφάνσεις από ό,τι πριν, και ακουμπά έννοιες όπως του "μαζί", του "μόνος", του αποκλεισμού, του χάους, δημιουργώντας, παράλληλα, σκέψεις για την ομορφιά αλλά και την ασχήμια της πόλης, της όποιας πόλης.

Ποια είναι τα μελλοντικά καλλιτεχνικά σας σχέδια;

Για το "LAPSE", η παρουσίασή του στην Ελλάδα είναι ελπίζω μόνο η αρχή. Με τον Lars ήδη έχουμε αρχίσει να συζητάμε τι μπορούμε να κάνουμε για να προχωρήσουμε ακόμα πιο πολύ αυτή την ιδέα στις επόμενες παρουσιάσεις της. Για τα υπόλοιπά μου σχέδια, υπάρχουν ήδη διάφορες πολύ ενδιαφέρουσες συνεργασίες σε Ελλάδα και εκτός, καθώς και τα πρώτα σχέδια για ένα επόμενο προσωπικό έργο.