Πώς ξεκίνησε το Lavreotiki art project και ποιός είναι ο στόχος του;
Kατά τη διάρκεια των σπουδών μου στην Καλών Τεχνών αντιλήφθηκα ότι στα εργαστήρια των καλλιτεχνών προκύπτουν ‘ζυμώσεις’. Η συνύπαρξη με ανθρώπους που έχουν παρεμφερείς αναζητήσεις και ακαδημαϊκές αναφορές είναι ιδιαίτερα βοηθητική για την εικαστική έρευνα. Αποφοιτώντας, θέλησα να συνεχίσω να αναζητώ υλικά, φόρμες και να ερευνώ μεθοδολογίες. Τα κοινά εργαστήρια, προσέφεραν αρκετά από αυτά. Η αναζήτησή ερεθισμάτων και η δημιουργία διαλόγων ήταν -και παραμένει- κρίσιμα, καθ’ ότι εκτός των πανεπιστημιακών δομών δεν είναι δεδομένα.
Το 2016, η αναζήτησή και η γοητεία που ασκεί ένας δυσπρόσιτος τόπος, έγιναν η αφορμή για να συντονιστεί το πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών ‘Ερημια Αμοργος’. Για θεματικό τίτλο του προγράμματος, δανείστηκα τον τίτλο του έργου ‘what I am after is an emotional, effective landscape. Something as subtle and strong as the weather’ του εικαστικού Simone Martin. Φαντάστηκα ότι κάλλιστα ο τίτλος παρέπεμπε στο τοπίο της Αμοργού και ότι συνοψίζονταν οι εναλλαγές στη φύση και οι ποιότητες των υλικών. Το πρόγραμμα εστίαζε στο τοπίο, τα υλικά, τις μορφές, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και όλα αυτά βρισκόντουσαν μέσα στη φράση του τίτλου.
Με την ίδια εξερευνητική διάθεση και νοσταλγία θέλησα να συντονίσω το Lavreotiki art project. Τα τελευταία δυο χρόνια ένιωθα την ανάγκη και προσπαθούσα με φίλους και συνεργάτες να δημιουργήσω μια εικαστική δράση-δομή στο Λαύριο. Η εμπειρία από το συντονισμό του ‘Ερημιά Αμοργός’, όπως το πρόγραμμα ‘Ερημία’ με εισήγαγε στη θεματική της πολιτιστικής κληρονομιάς, η ανάγκη για έρευνα και ομαδική δράση με οδήγησαν στον τόπο της Λαυρεωτικής.
Στη ζωή μου προϋπήρχε το Λαύριο και το Σούνιο. Η αίσθηση ότι συνυπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί ‘κόσμοι’ -όπως ο δυσπρόσιτος τόπος της Μακρονήσου που όμως, είναι πάντα παρόν και τόσο κοντά στην ακτή της Λαυρεωτικής, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο που μοιάζει με πύλη στο υπερφυσικό, και η είσοδος στην πόλη του Λαυρίου με τους μαύρους λόφους που είναι αποτέλεσμα της μεταλλευτικής δραστηριότητας- μου είχε εντυπωθεί από τα παιδικά μου χρόνια.
Με το Lavreotiki art project νιώθω σαν να επιστρέφω στη Λαυρεωτική. Ο στόχος είναι μέσα από το Lavreotiki art project να προωθηθεί η εικαστική έρευνα και η πολιτιστική κληρονομιά της Λαυρεωτικής. Ταυτόχρονα, διαισθάνομαι ότι ο συγκερασμός αυτών των δυο δημιουργεί τις συνθήκες για να εστιάσουμε στην εξέλιξη της σύγχρονης εικαστικής γλώσσας και των προβληματικών της. Η γη, το τοπίο και η ιστορία της Λαυρεωτικής είναι σαν να παρέχουν το εργαστήριο δημιουργίας και παραγωγής στους συμμετέχοντες.
Επιπλέον, συντονίζοντας το Lavreotiki art project, προσβλέπω στην ανταλλαγή γνώσης, στην παροχή υποστήριξης για την καλλιτεχνική δημιουργία και να τονιστεί ο ρόλος της σύγχρονης τέχνης και της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνία.
Καλλιτέχνες - ψαράδες
Τον τελευταίο καιρό πυκνώνουν τα εγχειρήματα που εστιάζουν στο τοπίο, μέσω περιηγήσεων και δια-καλλιτεχνικών και επιστημονικών συναντήσεων.Την ίδια στιγμή υπάρχει κάποιες φορές μια "ασυνεννοησία" μεταξύ π.χ. ανθρωπολόγων και εικαστικών ως προς τις μεθοδολογίες αντίστοιχων εγχειρημάτων, το τι συνιστά καλλιτεχνικό και τι "επιστημονικό" πρότζεκτ κλπ. Ποιές είναι οι δικές σας αναφορές/ background και πώς τοποθετείστε;
Χαίρομαι για την ερώτηση σας, γιατί μου δίνεται τη δυνατότητα να στοχαστώ και εγώ με τη σειρά μου στη διαφορά των μεθοδολογιών. Για αρχή, θεωρώ ότι είναι απαραίτητο να έρχονται κοντά άνθρωποι με διαφορετικά background και να συνεργάζονται. Ανεξάρτητα από την ειδικότητα του κάθε επαγγελματία, υποψιάζομαι ότι η ‘ασυμφωνία’ πηγάζει από τις προσδοκίες που έχει ο κάθε ερευνητής. Για να μπορούν οι διαφορετικότητες να εμπεριέχονται και να γίνονται συσχετισμοί -ειδικά όταν ερευνητές και καλλιτέχνες καλούνται να συνεργαστούν- είναι θεμιτό να δίνεται ένα θεωρητικό-φιλοσοφικό πλαίσιο και να θέτονται στόχοι.
Πιθανά οι καλλιτέχνες και οι ανθρωπολόγοι να εστιάζουν στις ίδιες πληροφορίες και γεγονότα. Ωστόσο, είναι συχνό (και μάλλον θεμιτό) να διαφέρουν στην αποτύπωση και απόδοση των ευρημάτων τους. Όσον αφορά τη δημιουργία του καλλιτεχνικού έργου, από τη σύλληψη στην εκτέλεση γεννιούνταν καινούργια στοιχεία, που φέρουν το στοιχείο του απρόσμενου, του ανοίκειου και του απροσδιορίστου. Η ιστορικός και συγγραφέας Rebecca Solnit στο βιβλίο της ‘A field guide to getting lost’ (2006) αναφέρει πως <<για όλους τους καλλιτέχνες το άγνωστο, η ιδέα, η φόρμα, το σενάριο που δεν έχουν πλήρως συλληφθεί, είναι αυτό που οι καλλιτέχνες καλούνται να βρουν. Είναι η δουλειά τους να αφήνουν τις πόρτες ανοιχτές και να καλωσορίζουν τις προφητείες, το άγνωστο, το ανοίκειο, γιατί από εκεί προκύπτει του έργο τους>>. Φυσικά τονίζει ότι <<για να τα κατακτήσουν χρειάζεται διαρκής πειθαρχία>>. Επιπλέον, για την προσέγγιση των εικαστικών και των επιστημόνων, παρομοιάζει τους επιστήμονες <<με ψαράδες που συλλέγουν το άγνωστο με τα δίχτυα τους (και) το μεταμορφώνουν σε γνώριμο, ενώ (πιστεύει πως) οι καλλιτέχνες παρασύρουν τον καθένα μας στα άδυτα νερά της θάλασσας>>.
Επίσης, η ακαδημαϊκός και κινηματογραφίστρια Τrinh Τ. Μin-Ha στη συνέντευξη της ‘Speaking nearby’ (1992) εξήγησε ότι μέσα από τις ταινίες της <<δεν επιθυμεί να μιλήσει επί τούτου για, αλλά σχετικά με>>. Η Τrinh διευκρίνισε ότι προσδοκά να μην γίνεται δογματική και ότι δημιουργεί δουλεύοντας απάνω στα όρια που διαχωρίζουν τις κοινωνικές επιστήμες από την τέχνη.
Προσωπικά, προσπαθώ να επεξεργάζομαι τη φύση των ‘πραγμάτων’ και να αναγνωρίζω την πορεία τους και την εξέλιξη τους. Σε αυτή την προσπάθεια, παρατηρώ ότι ο τρόπος που αναδύονται οι συλλογισμοί και η σύνθεση των ιδεών μοιάζουν σαν μια περιήγηση στο άγνωστο και στο γνώριμο, στο φαντασιακό και στο υπαρκτό. Ομολογώ ότι θυμίζει έναν εσωτερικό διάλογο, εξερεύνηση και περιπλάνηση σε πραγματικούς και φανταστικούς χώρους που επιθυμώ και επιδιώκω να μοιράζομαι με φίλους, συνεργάτες και αγνώστους που εν δύναμη μπορεί να γίνουν και εκείνοι φίλοι. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί θέληση και αφιέρωση, και άρα είναι αγάπη, ανάγκη και κάλεσμα. Σε κανένα επίπεδο δεν είναι κατάκτηση.
"Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες είναι σαν ένας εξερευνητής"
Ποιά διαδικασία ακολουθείτε ως προς την έρευνα και την δημιουργία νέων έργων στο Λαύριο;
Ήταν κρίσιμο να δημιουργηθούν οι συνθήκες για να μπορέσουν οι συμμετέχοντες να γνωρίσουν και να ανακαλύψουν τον τόπο της Λαυρεωτικής. Για τη γνωριμία των συμμετεχόντων με τον τόπο οργανώθηκαν μονοήμερες περιηγήσεις στα σημεία της Λαυρεωτικής που ταυτίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής.
Το Lavreotiki art project συνεργάζεται με το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου, με το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου και για τη δημιουργία online publication με το THE ΤΕΛΟΣ SOCIETY. Ταυτόχρονα δημιουργούνται διάλογοι και με άλλους φορείς και επαγγελματίες, όπως με τη διεπιστημονικό συλλογικότητα ᾽Μπούλουκι᾽ που μελετά τα παραδοσιακά υλικά και τις τεχνικές δόμησης.
Ο χαρακτήρας του project είναι διεπιστημονικός και ερευνητικός. Για αυτό το λόγο η συνεργασία με τους φορείς είναι σημαντικός. Οι περιηγήσεις είναι μέρος της έρευνας. Η οργάνωση τους γίνεται με θεματικές που αντλούνται από την πολιτιστική κληρονομιά της Λαυρεωτικής. Γίνονται εισηγήσεις και για να ενισχυθεί ο διάλογος και η ανταλλαγή γνώσης προσκαλούνται επαγγελματίες τόσο από των χώρο των εικαστικών, όσο και από άλλα επιστημονικά πεδία. Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες είναι σαν ένας εξερευνητής.
Το project χωρίζεται σε περίοδο έρευνας και δημιουργίας. Όσο οι περιηγήσεις βοηθούν τους συμμετέχοντες να ανακαλύψουν την πολιτιστική κληρονομιά της Λαυρεωτικής, ταυτόχρονα λειτουργούν και σαν χαρτογράφηση της. Στις περιηγήσεις εντοπίζονται τα σημεία θέασης της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Όπως προτείνει και η κα Καγιάφα (Υπεύθυνη του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Λαυρίου, PhD αρχαιολόγος) στο άρθρο της ᾽Multiple readings of the mining landscape in Lavreotiki’, για να ανακαλυφθούν οι λεπτομέρειες του τοπίου και για να αποκτήσει κανείς την αίσθηση του τόπου της Λαυρεωτικής είναι χρήσιμο να επιστρέψει. Με τον κύκλο των περιηγήσεων, η ομαδική έρευνα θα ολοκληρωθεί και θα δημιουργηθεί ένα online publication σε συνεργασία με THE ΤΕΛΟΣ SOCIETY. Επιθυμούμε μέρος του online publication να αποτυπώνει τα ευρήματα και τις σκέψεις από τις περιηγήσεις.
Ένας τόπος μνημείο, ή αλλιώς ένα υπαίθριο μουσείο
Ποιά είναι η μέχρι στιγμής εμπειρία σας; Τι το ιδιαίτερο έχουν εντοπίσει οι καλλιτέχνες στην περιοχή;
Κατά κύριο λόγο έχει εντυπωθεί πως η Λαυρεωτική είναι ένας τόπος μνημείο, ή αλλιώς ένα υπαίθριο μουσείο. Η αίσθηση του τόπου δεν γίνεται αντιληπτή από μία επίσκεψη. Η ιστορία του τόπου, το πνεύμα του γίνονται αντιληπτά αν αλλάξουν τα σημεία θέασης του. Μόνο τότε θα φανερωθεί ότι η Λαυρεωτική είναι ένα γεωλογικό και αρχαιολογικό μνημείο και θα ανακαλυφθεί ότι η γεωλογία του τόπου συνδέεται με την ιστορία του-την αρχαία και την πρόσφατη.
Μιλάτε για το "πνεύμα του τόπου". Πώς το εννοείτε; Σας απασχολεί το γεγονός ότι το πρότζεκτ μπορεί να έχει μια νοσταλγική χροιά;
Είναι αλήθεια ότι διακατέχομαι από νοσταλγία και ότι η νοσταλγία με έχει κινητοποιήσει πολλές φορές. Νιώθω νοσταλγία κάθε φορά που φαντάζομαι τις ομαδικές περιηγήσεις, την εξέλιξη του εγχειρήματος στη Λαυρεωτική και πως οι εντυπώσεις των καλλιτεχνών θα δημιουργήσουν ένα διάλογο. "Το πνεύμα του τόπου" είναι ο τίτλος του βιβλίου του Christian Norberg-Schulz. Η φράση ξεδιπλώνει την εμπειρία του μέρους για την οποία λειτουργούν όλες οι αισθήσεις και προσδίδει μία ποιητική και φιλοσοφική διάσταση. Αυτό τον σκοπό έχουν και οι περιηγήσεις, που σε ένα βαθμό είναι μικρές περιπλανήσεις που αναζητούν τα στοιχεία που θα συνδέσουν τους συμμετέχοντες με την ιστορία του τόπου. Η ιστορία είναι πέρα από τετριμμένα γεγονότα. Είναι το περιβάλλον, οι πέτρες στη γη που και τα υλικά όπως ποιήθηκαν από τους ανθρώπους.
Στο "Lavreotiki art project” έχουν προσκληθεί φωτογράφοι, κινηματογραφιστές, video artists, performers, γλύπτες και ζωγράφοι: Campus Novel (Ινώ Βαρβαρίτη, Γιάννης Δελαγραμμάτικας, Γιάννης Σινιόρογλου), Eva Isleifs, Αύγουστος Βεϊνόγλου, Μαρία Ευσταθίου, Γεωργία Κοτρέτσος, Παναγιώτης Λάμπρου, Μαρία Νικηφοράκη, Γιώργος Παλαμάρης, Κατερίνα Παπαζήση, Βασιλική Σηφοστρατουδάκη, Αλέξης Φιδετζής.
Πρώτη εικόνα άρθρου: Επίσκεψη/ Περιήγηση 1., Lavreotiki art project, φωτογραφία της Γεωργίας Κοτρέτσος, απεικονίζονται η Κατερίνα Παπαζήση και ο Παναγιώτης Λάμπρου.
