Γιατί να διοργανώσει κανείς μια επετειακή έκθεση για την Ελληνική Επανάσταση στην Ελευσίνα; Πολλοί δεν γνωρίζουν την άμεση σύνδεση της πόλης με ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά γεγονότα, πόσο μάλλον με την πολιορκία του Μεσολογγίου. Αυτή ακριβώς τη σύνδεση έρχεται να αποκαλύψει στο κοινό η έκθεση "Ελευσίνα και Επανάσταση", η οποία χωρίζεται σε δύο ενότητες, μία αφηγηματική και μία in situ εγκατάσταση, οι οποίες απλώνονται στο Parking του Παλαιού Ελαιουργείου της Ελευσίνας, κοντά στον χώρο όπου εικάζεται ότι βρισκόταν την περίοδο του Αγώνα το στρατόπεδο της Ελευσίνας. Τα θεμέλια της ιστορικής σύνδεσης της πόλης με το Μεσολόγγι βρίσκονται σε αυτό το στρατόπεδο, που υπήρξε προπύργιο του αγώνα κατά των Τούρκων στη Στερεά Ελλάδα, με αρχηγό τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Βάσει αυτών των γεγονότων, είναι φανερό ότι ο χώρος επιλέχθηκε για να αντιπροσωπεύσει τη δραματικότητα της πολιορκίας, καθώς αποτελεί την έναρξη και το τέλος του Αγώνα με την εισβολή στην Πελοπόννησο, τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες και τον ηρωικό χαμό του Καραϊσκάκη στο Κερατσίνι.
Ένα χρόνο μετά τον σχεδιασμό της λοιπόν, και στο πλαίσιο του δεύτερου και τρίτου μέρους του επετειακού προγράμματος της 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα για τον εορτασμό της 200ης επετείου από την Επανάσταση του '21, η έκθεση θέτει έναν επίκαιρο προβληματισμό: Πόσο παγκόσμιες και διαχρονικές είναι, εν τέλει, οι παράμετροι που κρίνουν κάθε πόλεμο;
Η περσινή θεατρική παράσταση "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι", σκηνοθετημένη από την Ελένη Ευθυμίου, αποτελεί τη βάση της in situ εγκατάστασης "Θραύσματα". Το εμβληματικό έργο του Διονύσιου Σολωμού που ενέπνευσε και το θεατρικό, ζωντανεύει μέσα από 60 στήλες των στίχων του ποιήματος οι οποίες τοποθετήθηκαν σε καθρέφτη, θυμίζοντας στρατιωτική μονάδα ή και κοιμητήριο. Η εγκατάσταση παροτρύνει τον θεατή να ταυτιστεί με τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες, καθώς η αντανάκλαση στον καθρέφτη κατασκευάζει έναν άλλο εαυτό, έναν που συνδέεται με τα ιστορικά γεγονότα αλλά και την επικαιρότητα.
Από την άλλη, το αφηγηματικό έργο "Πολεμική Σκηνή" δημιουργήθηκε χάρη στη συνεργασία ντόπιων ιστοριοδιφών και συλλεκτών, οι οποίοι εμπλούτισαν την εγκατάσταση με σπάνιο αρχειακό υλικό. Το έκθεμα εξελίσσεται μέσα σε μια πολεμική σκηνή (τέντα), παραπέμποντας σε στρατηγείο οπλαρχηγού του 19ου αιώνα και με έμφαση στην τοπική ιστορία. Με αυτόν τον τρόπο, παρουσιάζεται στο κοινό η εμπλοκή της Ελευσίνας στον Αγώνα αλλά και οι άσημοι πρωταγωνιστές του.
Οι επιμελητές του "Ελευσίνα και Επανάσταση" Ερατώ Κουτσουδάκη και Στέφανος Καβαλλιεράκης μίλησαν μαζί μας για τη σημασία της διεξαγωγής μιας τέτοιας έκθεσης στην περιοχή και τους τρόπους με τους οποίους η τωρινή απειλή του πολέμου σχετίζεται με τις εγκαταστάσεις.
Ποια η σημασία της διεξαγωγής της έκθεσης στην πόλη της Ελευσίνας; Συνδέεται κατά κάποιον τρόπο ο τόπος με την εγκατάσταση που θα δούμε στο Παλαιό Ελαιουργείο;
Ε.Κ: Η αφηγηματική εγκατάσταση (την ονομάσαμε έτσι, επειδή είναι ένα υβρίδιο έκθεσης) συνδέεται απόλυτα και οργανικά με τον τόπο που την φιλοξενεί. Μιλά γι’ αυτόν και μάλιστα εικάζουμε ότι το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη, το οποίο μνημονεύει η έκθεση δεν πρέπει να ήταν οργανωμένο πολύ μακριά από τον τόπο που τοποθετείται η εγκατάσταση, πριν αυτός μετατραπεί σε βιομηχανικό τοπίο και τώρα σε χώρο πολιτισμού. Αφενός λοιπόν επιχειρούμε να φωτίσουμε την τοπική ιστορική σημασία της Ελευσίνας, απευθυνόμενοι στους πολίτες της και από την άλλη η Ελευσίνα και το 1821 θέλουμε να λειτουργεί παραδειγματικά σε διεθνές επίπεδο, με τον νου μας στραμμένο στη διεθνή επικαιρότητα.
Έχοντας μελετήσει διεξοδικά το διαθέσιμο υλικό για το στήσιμο της έκθεσης, θεωρείτε ότι οι λόγοι εκκίνησης ενός πολέμου είναι καθολικοί ή συνδέονται αποκλειστικά με κοινωνικοπολιτικές παραμέτρους ενός τόπου και της εκάστοτε περιόδου;
Σ.Κ.: O Μαρκ Μπλοχ λέει ότι οι άνθρωποι μοιάζουν πιο πολύ στους καιρούς παρά στους πατεράδες τους, άρα ένας πόλεμος αντλεί από την περίοδο αναπόφευκτα. Οι τοπικές ιδιαιτερότητες προσδίδουν, ωστόσο, χαρακτηριστικά που στην Ελληνική περίπτωση καθιστούν το 1821 μια ξεχωριστή ψηφίδα τόσο στην Ευρωπαϊκή ιστορία όσο και στην ιστορία της ΝΑ Μεσογείου.
Τα "Θραύσματα" είναι μια εικαστική εγκατάσταση που παρακινεί το κοινό να ταυτιστεί με τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες. Πιστεύετε ότι το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό εγχείρημα θα μπορέσει να επηρεάσει τις νεότερες γενιές που ενδεχομένως δεν είναι τόσο εξοικειωμένες με αυτό το κομμάτι της ιστορίας;
Ε.Κ.: Χρησιμοποιώντας μια εκφραστική μορφή πιο σύγχρονη, βέβαια ευελπιστούμε η εγκατάσταση να είναι πιο οικεία στις νεότερες γενιές. Ωστόσο, νομίζω ελάχιστοι ανάμεσά μας έχουν την ζώσα εμπειρία πολεμικής κατάστασης, επομένως ο αναστοχασμός στον οποίο προσβλέπουμε μας αφορά όλους. Εξάλλου τελευταία, "η ιστορία μας τραβά από το μανίκι"…
Με ποιον τρόπο η τρέχουσα πολεμική συγκυρία επηρεάζει την έκθεση και την πρόσληψη της;
Σ.Κ.: Είχαμε ξεχάσει τον πόλεμο ως μηχανισμό συγκρότησης της ιστορίας. Με την Ουκρανία το καταλάβαμε έντονα, αναπόφευκτα πλέον το βίωμα καθιστά την πρόσληψη πιο ρεαλιστική και με ισχυρές αναλογίες.
Η αφηγηματική ιστορική εγκατάσταση "Πολεμική Σκηνή" που αποτελεί τη μία από τις δύο εκθεσιακές ενότητες, πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή τοπικών ιστοριοδιφών και συλλεκτών. Πώς ήρθατε σε επικοινωνία μαζί τους;
Ε.Κ.: Στην Ελευσίνα, όπως και σε κάθε τόπο, οποιασδήποτε κλίμακας, υπάρχουν άνθρωποι με ιδιαίτερη αγάπη για τον τόπο τους και την ιστορία του, που ενσκήπτουν στις πηγές, διεξάγουν τη δική τους ιστορική έρευνα, διασώζουν μαρτυρίες και κειμήλια και συλλέγουν με πάθος τεκμήρια του παρελθόντος τους. Κάθε κοινωνία τους γνωρίζει ανάμεσα στα μέλη της. Η δική μας σχέση με τον τόπο και τους ανθρώπους αυτούς έρχεται από παλιά και έτσι η έκθεση σχεδιάστηκε εξ αρχής με δεδομένη αυτή τη σχέση εμπιστοσύνης. Επιχειρεί όμως και σε αυτό το επίπεδο να λειτουργήσει παραδειγματικά, καθώς το αρχειακό υλικό των τοπικών ερευνητών και συλλεκτών ανά την Ελλάδα πιστεύουμε ότι έχει ιδιαίτερη δυναμική.
Τι μπορεί να πει κανείς ότι ξεχωρίζει από το ιστορικό αρχειακό υλικό που πλαισιώνει την εγκατάσταση "Πολεμική Σκηνή";
Σ.Κ.: Οι ελάσσονες αγωνιστές της Δυτικής Αττικής, λησμονημένοι όπως και πολλοί άλλοι έχουν την ξεχωριστή θέση που τους πρέπει σε αυτή την έκθεση.
Ε.Κ: Δεν είναι τόσο τι, όσο οι εναλλακτικοί τρόποι που επιλέξαμε για να αναδείξουμε το υλικό αυτό. Θα ξεχώριζα λοιπόν το ηχοτοπίο διάρκειας 6’ που σχεδιάσαμε. Εκεί συναντιέται για παράδειγμα μια επιστολή που στέλνει ο Καραϊσκάκης στον Κολοκοτρώνη για να του ανακοινώσει ότι τυχαία συναντήθηκε με τον μεγάλο εχθρό τους, τον Κιουταχή, με ένα τοπικό δημοτικό στην αρβανίτικη διάλεκτο, μοιρολόι στ’ αλήθεια, αναφερόμενο στην αιματηρή ήττα των Δερβενιτοχωριτών στο Καματερό και με μια φράση συγκλονιστική του Παντελή Μπουκάλα από το τελευταίο του βιβλίο, για τον Καραϊσκάκη.
Περισσότερες πληροφορίες
Ελευσίνα & Επανάσταση
Με δύο καλλιτεχνικά εγχειρήματα αποτίνει η 2023 Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης φόρο τιμής στους αδικοχαμένους Μεσολογγίτες και προβάλλοντας τη σχέση του τόπου με την ιστορική ελληνική πόλη. Η in situ εικαστική εγκατάσταση «Θραύσματα» ξαναφέρνει στο επίκεντρο το θεατρικό σε σκηνοθεσία της Ελένης Ευθυμίου, «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», μοιράζοντας τους στίχους του Διονύσιου Σολωμού σε 60 στήλες από καθρέφτη. Θυμίζοντας στρατιωτική μονάδα παραταγμένη ή και κοιμητήριο, το έργο μας μεταφέρει πίσω στον χρόνο, τιμώντας τους νεκρούς και την ιστορία του Μεσολογγίου. Απέναντι στα «Θραύσματα» στέκει η αφηγηματική ιστορική εγκατάσταση «Πολεμική Σκηνή», τοποθετημένη μέσα σε μια τέντα, ένα αφαιρετικό στρατηγείο οπλαρχηγού. Για τη δημιουργία της εγκατάστασης, οι συντελεστές ήρθαν σε επαφή με ντόπιους ιστοριοδίφες και συλλέκτες, οι οποίοι προσέφεραν το σπάνιο αρχειακό τους υλικό αποκλειστικά για την έκθεση.
