Ο πρώην βασιλιάς μιας κοινότητας τσιγγάνων της Θήβας γίνεται ένας σύγχρονος Οιδίποδας που κατοικεί στο γκέτο της Νέας Ζωής στον Ασπρόπυργο στην VR εγκατάσταση της εικαστικού Λουκίας Αλαβάνου "Αναζητώντας τον Κολωνό" που εκπροσωπεί την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Βενετίας. Η Αλαβάνου βρέθηκε στη Νέα Ζωή κατά λάθος και μαγεύτηκε, όπως μας λέει, από την κοινότητα των Ρομά που κατοικούν εκεί, "μ’ ‘έναν τρόπο που δυσκολεύομαι να περιγράψω με λέξεις αλλά βρήκα σ’ αυτόν μεγάλη συγγένεια με την γλώσσα των έργων μου". Η 15λεπτη ταινία εικονικής πραγματικότητας που γύρισε εκεί με την υποστήριξη του Onassis Culture και με πρωταγωνιστές μέλη της κοινότητας θα παρουσιαστεί στο Ελληνικό Περίπτερο από τις 23 Απριλίου έως τις 27 Νοεμβρίου 2022, σε ένα ονειρικό περιβάλλον, όπου ο ήχος παίζει καταλυτικό ρόλο αναμετρούμενος με την τοξικότητα των εικόνων στην εποχή του metaverse.
Ο επισκέπτης θα βρεθεί σε έναν θολωτό χώρο θέασης με ειδικά καθίσματα, βασισμένα σε σχέδια του αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτου για τις αποικίες στα σύννεφα, με επιμελητή τον Heinz Peter Schwerfel, με τον οποίο η Αλαβάνου βρίσκεται σε διάλογο από τα πρώτα της βήματα και ήταν εκείνος που την προέτρεψε να ασχοληθεί με την εικονονική πραγματικότητα. "Οι Ρομά είναι ‘ανάλαφροι’, δεν δεσμεύονται από την ύλη, ούτε τους απασχολεί η έννοια της ιδιοκτησίας. Το ίδιο ισχύει και για τους κατοίκους των αποικιών στα σύννεφα του Ζενέτου. " μας λέει η ίδια δίνοντάς μας μια πρόγευση από τη σουρεαλιστική αυτή συνάντηση.
Αναζητώντας τον Κολωνό; Πώς προέκυψε η αρχική ιδέα και πώς υλοποιήθηκε;
Αναζητώντας location για ένα άλλο έργο που σκόπευα να υλοποιήσω στον Ασπρόπυργο, χάθηκα και κατά λάθος μπήκα στο γκέτο της Νέας Ζωής που κατοικείται από μια κοινότητα Ρομά. Ένιωσα ξένη αλλά μαγεύτηκα με τις εικόνες οι οποίες ήταν πολύ πρωτόγνωρες μιας και λίγοι outsiders καταφέρνουν να διεισδύσουν εκεί. Πέρασα ένα χρόνο με την κοινότητα μέχρι να αρχίσουν τα γυρίσματα. Η ταινία είναι βασισμένη στον Επί Κολωνό του Σοφοκλή, το διάβαζα συμπτωματικά εκείνη την περίοδο και βρήκα πολλούς παραλληλισμούς με τα βιώματα των ανθρώπων στη Νέα Ζωή. Το casting έγινε με πολύ οργανικό τρόπο. Ο Παναγιώτης Τσιρικλός, ο Οιδίποδας του έργου έφυγε από τη Θήβα στην οποία, όπως μου εξιστόρησε, ήταν κάποτε βασιλιάς μιας κοινότητας τσιγγάνων, για να ριζώσει στη Νέα Ζωή. Ταυτίστηκε με τον Οιδίποδα ο οποίος, νομάς κι αυτός, έφυγε εξόριστος απ’ τη Θήβα για να βρει άσυλο στον Κολωνό.
Πόσο πιστό είναι το σενάριο στην αρχαία τραγωδία του Οιδίποδα Επί Κολωνώ;
Επέλεξα να σταθώ στα σημεία που ήταν πιο ζωηρά δραματουργικά. Το συγκεκριμένο έργο του Σοφοκλή έχει συχνά ατέλειωτους μονολόγους και επανάληψη, ίσως γι’ αυτό να είναι και το λιγότερο αγαπητό απ’ την τριλογία. Αν και κατά τη γνώμη μου ο βασικός λόγος που παραβλέπεται είναι ότι διαπραγματεύεται το θέμα των γηρατειών και του θανάτου, θέμα ταμπού στον σύγχρονο δυτικό κόσμο.
Έχω κάνει μια δική μου ερμηνεία στο έργο, η οποία είναι αρκετά σουρεαλιστική. Πρόσθεσα και μια σκηνή που δεν υπάρχει στο αρχικό έργο, έναν μονόλογο της Αντιγόνης, διότι αν και ξετρελάθηκα με την τραγωδία, με θύμωσε το ότι οι γυναικείοι ρόλοι είναι περισσότερο συνοδευτικοί: Η Αντιγόνη μιλάει ελάχιστα και η Ισμήνη είναι σχεδόν ανύπαρκτη, τόσο άχρωμη και άοσμη που εύκολα την ξεχνάς.
Γιατί επέλεξες τον συγκεκριμένο καταυλισμό και Ρομά ηθοποιούς;
Δεν τον επέλεξα, με επέλεξε. Με το που άρχισα να τον γνωρίζω καλύτερα κατάλαβα ότι το συγκεκριμένο έπρεπε να γυρίσω εκεί το συγκεκριμένο έργο και μάλιστα σε VR. Οι Ρομά έχουν τεράστιες ερμηνευτικές ικανότητες από τη φύση τους. Επίσης φλερτάρουν συνέχεια με το "παράλογο" μ’ ‘έναν τρόπο που δυσκολεύομαι να περιγράψω με λέξεις αλλά ο οποίος με μάγεψε και βρήκα σ’ αυτόν μεγάλη συγγένεια με την γλώσσα των έργων μου.
Τι θα δει ο επισκέπτης στο ελληνικό περίπτερο της Βενετίας;
Ο επισκέπτης θα βρεθεί σ’ έναν ηχομονωμένο χώρο αποτελούμενο από 4 θόλους βασισμένους στη μακέτα του Ζενέτου για τις αποικίες στα σύννεφα. Σ αυτόν θα παίζει ένα ambisonic sound design το οποίο είναι σαν τον απόηχο της Νέας Ζωής, αποτελούμενο από recordings που έγιναν στον καταυλισμό αλλά καθόλου ρεαλιστικό, περισσότερο κοντά σε όνειρο. Ο πυρήνας της εγκατάστασης είναι η VR ταινία, την οποίο θα βιώνει κανείς καθούμενος σε μια υβριδική βερσιόν του ανατομικού καθίσματος για ψηφιακές προβολές και άυλα περιβάλλοντα του Τάκη Ζενέτου.
Πώς μπαίνει ο Ζενέτος στην όλη εγκατάσταση;
Οι συνειρμοί που έκανα μεταξύ της θεματικής του φιλμ και των ιδεών του ουτοπιστή αρχιτέκτονα ήταν πολλοί, ξεκινώντας από τα πλέγματα καλωδίων κλεμμένου ρεύματος που αντικρίζει κανείς πάνω από τον καταυλισμό και τα οποίο μου θύμισαν σχέδια του αρχιτέκτονα για την Ηλεκτρονική Πολεοδομία. Τη βασικότερη συγγένεια όμως μεταξύ του Ζενέτου και των Ρομά κατοίκων της Νέας Ζωής την εντόπισα στην ανατρεπτική σχέση αυτών την δύο με την ‘ύλη’... Οι Ρομά είναι ‘ανάλαφροι’, δεν δεσμεύονται από την ύλη, ούτε τους απασχολεί η έννοια της ιδιοκτησίας. Το ίδιο ισχύει και για τους κατοίκους των αποικιών στα σύννεφα του Ζενέτου.
Σε απασχόλησε η ιδέα της εκπροσώπησης της χώρας σε ένα εθνικό περίπτερο κατά την αίτηση συμμετοχής;
Με είχαν προειδοποιήσει ότι δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Προσπαθώ να επικεντρώνομαι στο στόχο μου και θέλω να πιστεύω ότι τα καταφέρνω γιατί ήθελα πραγματικά να υλοποιηθεί η εγκατάσταση αυτή, παρά το ψυχικό κόστος το οποίο μπορεί να υποστεί κάποιος αναλαμβάνοντας να εκπροσωπήσει την Ελλάδα.
Με ποιόν τρόπο η τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας VR360 μοιρών έχει ανοίξει νέους ορίζοντες στο έργο σου;
Το VR είναι χώρος που έχει πολλά κοινά με τον χώρο του ονείρου και τα όνειρα μου ήταν πάντα αφετηρία στα έργα μου.
Από τα παλιά φιλμ στην εικονική πραγματικότητα η φιλμική γλώσσα είναι στο κέντρο της δουλειάς σου. Έχεις δηλώσει ότι βρίσκεις τις εικόνες τοξικές πλέον. Πώς το εννοείς;
Πραγματικά τοξικές, ας είναι καλά τα social media. Όμως στο VR η διάσταση του ήχου μπορεί να γίνει καθηλωτική.
Αρχαία τραγωδία, σύγχρονη δυστοπία στα όρια της πόλης, metaverse. Πώς συναντιούνται όλα αυτά στο έργο σου και τι αναζητάς μέσα από αυτή τη συνάντηση;
Η αρχαία τραγωδία και η σύγχρονη δυστροπία δεν βρίσκονται πολύ μακριά, το διαπιστώνει κανείς σήμερα σε όποια πλευρά του πλανήτη και να κοιτάξει.
Όσο για το metaverse, μια μορφή τερατώδους δυστροπίας κι αυτό, απ’ ότι φαίνεται ήρθε για να μείνει και θ’ απασχολήσει εκτενώς τους ιστορικούς του μέλλοντος.
Ειδικότερα για το metaverse ποιές είναι οι "προβλέψεις" σου; Πώς αλλάζει η καθημερινή μας οπτική;
Οι κοινωνικές συναναστροφές κλονίζονται βαθιά. Δεν νομίζω ότι έχω την κατάλληλη ιδιότητα για να κάνω προβλέψεις αλλά κατ’ εμέ είναι η πιο ναρκισσιστική εποχή που πέρασε ποτέ η ανθρωπότητα σε συλλογικό επίπεδο.
Η έκθεση διοργανώνεται με την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, με φορέα υλοποίησης την Εθνική Πινακοθήκη. Η πρώτη έκδοση της ταινίας "Στον Δρόμο για τον Κολωνό" πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή του Onassis Culture και ανήκει στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση.
Η Αλαβάνου έχει υπάρξει υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ ο οργανισμός υπήρξε ο βασικός παραγωγός της 360 VR ταινίας της, Αναζητώντας τον Κολωνό, και υποστηρίζει την παρουσία της ως εκπροσώπου της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας το 2022. Επίσης, για το 2021 και 2022, η Αλαβάνου είναι fellow artist στο ONX Studio, τη διεθνή πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση και του New Museum στη Νέα Υόρκη για την τεχνητή νοημοσύνη και την εκτεταμένη πραγματικότητα.
Στο πλαίσιο της υποστήριξης του Onassis Culture, θα υπάρχουν 30 headsets εικονικής πραγματικότητας για την προβολή του έργου στο Ελληνικό Περίπτερο στη Βενετία.
Την αρχιτεκτονική μελέτη και τον σχεδιασμό εγκατάστασης υπογράφει η Korres Engineering, ενώ συνεργάτης επιμελητής είναι ο Γιάννης Αρβανίτης. Η αρχιτεκτονική σύλληψη είναι της
AREA – Architecture Research Athens και τον ήχο έχει σχεδιάσει ο Μανώλης Μανουσάκης.
Μάθετε περισσότερα στο website της ελληνικής συμμετοχής
