Εμφανώς συγκινημένος, με την πολιτική ηγεσία με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, καλλιτέχνες και εκπροσώπους κορυφαίων μουσείων να τον χειροκροτούν παρατεταμένα, ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος ανακοίνωσε στο ηλιόλουστο αίθριο του Δημόσιου Καπνεργοστασίου τη δωρεά περισσότερων από 350 έργα της συλλογής του σε 4 δημόσια μουσεία. Τόσο ο ίδιος όσο και οι εκπρόσωποι των θεσμών και μουσείων εστίασαν στη σημασία του ότι μια ιδιωτική συλλογή μετατρέπεται σε δημόσιο αγαθό μέσω μεγάλων δημόσιων ιδρυμάτων σε Αθήνα, Σικάγο, Νέα Υόρκη και Ηνωμένο Βασίλειο καθότι 140 έργα προορίζονται για το ΕΜΣΤ, και περίπου 100 σε κοινή δωρεά στα Guggenheim και MCA Chicago και 110 για την Tate. Mάλιστα πριν ταξιδέψουν στο εξωτερικό τα έργα που δωρίζονται στα ξένα μουσεία θα παρουσιαστούν σε έκθεση στο Καπνεργοστάσιο.
Madeleine Grynsztejn, Διευθύντρια Pritzker του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγο
Κατερίνα Γρέγου, Καλλιτεχνική Διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ)
Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Δρ. Maria Balshaw CBE, Διευθύντρια της Tate
Richard Armstrong, Διευθυντής του Μουσείου και Ιδρύματος Solomon R. Guggenheim
"Η τέχνη χρειάζεται κοινωνούς πολύ περισσότερο από ιδιοκτήτες"
Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο ίδιος ο Δασκαλόπουλος "Αποχωρίζομαι με λύπη αυτό το δημιούργημα που απορρόφησε σημαντικό μέρος της δικής μου δημιουργικότητας και μου παρείχε σπουδαίες ευκαιρίες ψυχικής και πνευματικής ανάτασης τα τελευταία 30 χρόνια. Παραδίδω με χαρά αυτό το δημιούργημα στο διεθνές κοινό. Αυτή η συλλογή αξιόλογων καλλιτεχνικών δημιουργημάτων δικαιούται και αξίζει να εμπνέει και να συγκινεί όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους στο μέλλον. Για εμένα, δεν υπήρξε ποτέ άλλη προοπτική από την μετατροπή της ιδιωτικής μου συλλογής σε δημόσιο αγαθό.
Ο ίδιος άλλωστε ανέφερε ότι η λέξη συλλέκτης δεν τον εκφράζει. "Αν έκανα συλλογή, δεν ήταν ποτέ για συνάθροιση ομοειδών αντικειμένων για την δημιουργία ενός όσο το δυνατόν μεγαλύτερου συνόλου, όπως λέει το λεξικό, ούτε με σκοπό την αποθήκευση πλούτου ή την δημιουργία υπεραξιών όπως επικρατεί στην κοινή αντίληψη. Η ενασχόληση μου με την τέχνη ήταν εκείνη ενός λάτρη της και δεν περιορίστηκε στα πλαίσια του χτισίματος της συλλογής. Είχε κύριο χαρακτηριστικό την συνεχή επιδίωξη της επαφής με την ομορφιά της τέχνης και της χαράς και έμπνευσης που αυτή η επαφή προκαλεί. Και σε ό,τι αφορά στα έργα που αγόρασα για την συλλογή, πάντα θεωρούσα τον εαυτό μου περισσότερο θεματοφύλακα παρά ιδιοκτήτη: Γιατί τα έργα είναι δημιουργήματα ενός καλλιτέχνη, ενός ανθρώπου-δημιουργού, οπότε πρωταρχικά και διαχρονικά ανήκουν σε εκείνον.
Γιατί το έργο τέχνης υπάρχει κυρίως όταν συνδιαλέγεται με τον θεατή του και αποκτά περισσότερα νοήματα κάθε φορά που ερμηνεύεται από τον θεατή ή δημιουργεί ένα συναίσθημα, μια αντίδραση σε κάποιον. Έργο που δεν εκθέτει το νόημα του, την επιδραστική του δύναμη, ουσιαστικά δεν υφίσταται. Η τέχνη αποκτά νόημα μόνο μέσα από την επαφή της με το κοινό. Γι’ αυτό η τέχνη χρειάζεται κοινωνούς πολύ περισσότερο από ιδιοκτήτες. Πάντα επίσης, πίστευα ότι η δημιουργία συλλογής, δηλαδή η συνάθροιση δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Όταν μια συλλογή έχει επαρκώς εκφράσει το νόημα της, όταν η θεματολογία της και το πνεύμα της είναι εμφανή, τότε πρέπει να σταματά να μεγαλώνει, γιατί τότε η προσθήκη έργων αποτελεί ανούσια συνάθροιση αντικειμένων".
Θεωρώνοντας ότι η συλλογή έχει από καιρό ολοκληρώσει την έκφρασή της και επικοινωνεί ξεκάθαρα το μήνυμά της, έχει από καιρό σταματήσει να συλλέγει και διαχρονικά προβληματιζόταν για το μέλλον της συλλογής. Πιστεύω ότι υπάρχει μια υποχρέωση απέναντι στα έργα και στους δημιουργούς τους: ο συλλέκτης οφείλει να φροντίσει για το μέλλον της συλλογής, με την ίδια φροντίδα και προσοχή που αφιέρωσε για να την συγκεντρώσει. Αποτελεί λοιπόν την φυσική εξέλιξη αυτής της νοοτροπίας και αυτού του τρόπου σκέψης και δράσης η απόφαση για δωρεά του μεγαλύτερου μέρους της συλλογής σε δημόσιους οργανισμούς, δηλαδή σε μεγάλα μουσεία σύγχρονης τέχνης στον κόσμο.
Σύμφωνα με τον Δασκαλόπουλο τα κριτήρια για την επιλογή των μουσείων που είναι αποδέκτες της δωρεάς είναι η δυνατότητα τους να επικοινωνήσουν καλύτερα τη συλλογή σε ευρύτερο κοινό και να διασφαλίσουν τη συντήρηση των έργων, η οργάνωση και η οικονομική κατάσταση τους, η ιστορία τους, τα στοιχεία επισκεψιμότητας στους φυσικούς χώρους και στα κοινωνικά δίκτυα, καθώς και οι προσωπικές εκτιμήσεις του δωρητή. Ο διαμοιρασμός των έργων μεταξύ των αποδεκτών υπήρξε αντικείμενο προσεκτικής επεξεργασίας από την ομάδα των συνεργατών της Συλλογής Δ.Δασκαλόπουλου έτσι ώστε κάθε υποσύνολο της συνολικής δωρεάς να είναι αντιπροσωπευτικό του πνεύματος της συλλογής και να εκφράζει το μήνυμα της, καθώς και να είναι συμβατό με τις υπάρχουσες συλλογές των μουσείων χωρίς να δημιουργεί επικαλύψεις. Τα μουσεία είχαν επίσης την ευκαιρία να κάνουν την τελική δική τους επιλογή από τον ευρύτερο κατάλογο έργων που τους προσφέρθηκε αρχικά.
Μια σπουδαία μέρα για την πατρίδα
Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανέφερε ότι πρόκειται για μια πολύ σπουδαία μέρα για την πατρίδα και για τον παγκόσμιο κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Αναφέρθηκε στη δυσκολία αλλά και τη χαρά που νιώθει ο συλλέκτης-θεματοφύλακας τη στιγμή του αποχωρισμού γνωρίζοντας ότι η συλλογή είναι ένα καλειδοσκόπιο συναισθημάτων και ότι ο Δασκαλόπουλος θα θυμάται σίγουρα καθένα από τα συναισθήματα που του έχει γεννήσει καθένα από τα έργα. Τόνισε τη σημασία του να γίνει μια ανάλογη συλλογή από ιδιωτικό απόκτημα δημόσιο αγαθό θεωρώντας εγωιστική ως προς τη φύση της τέχνης το να καταλήγουν τα έργα σε αποθήκες και να θεωρούνται απλά και μόνο χρηματιστηριακό αγαθό.
Παρότρινε έτσι και άλλους σημαντικούς συλλέκτες της χώρας να προβληματιστούν και να παραδειγματιστούν από την πράξη του Δασκαλόπουλου. Έκλεισε ευχαριστώντας ιδιαίτερα τη διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου για τη δουλειά που έχει κάνει αυτά τα δύο χρόνια σίγουρος ότι η συλλογή θα αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο.
Ένα διεθνές δίκτυο με αφορμή τη συλλογή Δασκαλόπουλου
Τα διεθνή 3 μουσεία σχημάτισαν ομάδες που επεξεργάστηκαν ένα μεσομακροπρόθεσμο πρόγραμμα αξιοποίησης της δωρεάς, που περιλαμβάνει εκθέσεις, δημοσιεύσεις, ψηφιακή παρουσία, εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες και διεθνείς συνεργασίες. Οι δράσεις αυτές, όπως ανέφερε ο συλλέκτης, έχουν γίνει αντικείμενο μιας συμφωνίας προθέσεων που αποτυπώνει τον κοινό ενθουσιασμό για την αξιοποίηση της δωρεάς προς όφελος του κοινού αλλά και προϊδεάζει για μια δημιουργική διαδικασία εκθεσιακών και εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών που θα εμπλουτίζει σταθερά την δράση των μουσείων. Παράλληλα, η ∆ωρεά της Συλλογής ∆.∆ασκαλόπουλου θα συνοδευθεί από τη δημιουργία ενός δικτύου Επιμελητών. Ειδικές θέσεις θα δημιουργηθούν μία στην Tate και μία για την κοινή δωρεά στα μουσεία Guggenheim και MCA Chicago, ενώ θα προβλεφθεί επιμελητική υποστήριξη στο ΕΜΣΤ, θέσεις οι οποίες θα διευκολύνουν την ενσωμάτωση της ∆ωρεάς στη δράση του κάθε οργανισμού. Με τις θέσεις επιμελητών και την υποστήριξη των μουσείων, η ∆ωρεά θα απευθυνθεί ευρέως στο κοινό μέσα από διεθνείς παρουσιάσεις/εκθέσεις και μέσω της παγκόσμιας διαδικτυακής τους παρουσίας. Τα μουσεία, επίσης, θα δημιουργήσουν εκπαιδευτικά προγράμματα για να ενισχύσουν τη διάδοση της ∆ωρεάς.
Τι δήλωσαν οι εκπρόσωποι φορέων και μουσείων
Η ∆ρ. Λίνα Μενδώνη , υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, δήλωσε: "Η Αθήνα, μετά από δεκαετίες αναμονής, εγκαινίασε πριν δύο χρόνια τη λειτουργία του δικού της Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, πληρώνοντας ένα μεγάλο κενό στις μουσειακές της υποδομές. Σήμερα, το ΕΜΣΤ υποδέχεται τη μοναδική δωρεά του ∆ημήτρη ∆ασκαλόπουλου, ενός συλλέκτη με βαθιά γνώση και αγάπη για την Τέχνη. Μια δωρεά δεκάδων έργων, η οποία όχι απλώς ενισχύει ουσιαστικά τις συλλογές του ΕΜΣΤ, αλλά του δίνει την ώθηση και το πλεονέκτημα να καθίσταται συνομιλητής σημαντικών ανάλογων κορυφαίων μουσείων διεθνώς, να μπορεί να δρομολογεί μαζί τους πολύτιμες συνέργειες και συνεργασίες. Έτσι, η προσφορά του δωρητή δεν αφορά μόνον στο Μουσείο και στον χώρο του Πολιτισμού. Αφορά στην ίδια την πρωτεύουσα, καθώς ενισχύει εμμέσως την ανταγωνιστικότητα των παρεχόμε- νων πολιτιστικών υπηρεσιών της. Ο ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος δεν δίστασε να παραμερίσει το πάθος του συλλέκτη, προτάσσοντας την θέλησή του για προσφορά στην κοινωνία, στους πολίτες. Η τέχνη είναι η πανανθρώπινη γλώσσα της επικοινωνίας. Τα πολιτιστικά αγαθά αποκτούν προστιθέμενη αξία μέσα από την επαφή τους με το κοινό. Στις βιομηχανικές κοινωνίες, η δημιουργία αξίας συναρτάται με περιορισμούς στην πρόσβαση των πόρων. Στην κοινωνία της γνώσης, η παιδεία προϋποθέτει μύηση στην Τέχνη και τον εκδημοκρατισμό του πολιτισμού. Ο συλλέκτης, με την προσφορά της προσωπικής συλλογής του σε τέσσερα κορυφαία Μουσεία Σύγχρονης Τέχνης, λειτουργεί ως καταλύτης στον μετασχηματισμό, στην μετάπτωση των ιδιωτικών αυτών έργων σε δημόσια αγαθά, προσβάσιμα σε μας και τις επόμε- νες γενεές. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού εκφράζει στον ∆ημήτρη ∆ασκαλόπουλο την απέραντη ευγνωμοσύνη του".
Ιδιαίτερα ευγνώμωνες και ενθουσιασμένοι με τη δωρεά παρουσιάστηκαν οι εκπρόσωποι των μουσείων. Ο Richard Armstrong, ∆ιευθυντής του Μουσείου και Ιδρύματος Solomon R. Guggenheim δήλωσε: "Στη διάρκεια της διακεκριμένης φιλανθρωπικής του σταδιοδρομίας, ο ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος έχει επιδείξει μια βαθιά πίστη στη δύναμη της τέχνης να διευρύνει τη συλλογική φαντασία και να θίγει θεμελιώδη ερωτήματα της σύγχρονης ζωής. Η πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη δημιουργικότητα μπορεί να ενδυναμώσει τη ζωή των πολιτών και πρέπει να είναι προσβάσιμη σε όλους, είναι το θεμέλιο τόσο για την πρωτοπόρα δουλειά του με τον ΝΕΟΝ όσο και για τη θητεία του ως trustee του Μουσείου Guggenheim. Αυτή η εξαιρετική δωρεά από την Συλλογή του στο Μουσείο Guggenheim και το Μουσείο MCA Chicago θα συμβάλλει στη σημαντική διεύρυνση των αφηγήσεων μέσα από τις μόνιμες συλλογές μας".
Η ∆ρ. Maria Balshaw CBE, ∆ιευθύντρια της Tate, ανέφερε: "Αυτή η δωρεά είναι μια πράξη εξαιρετικής γενναιοδωρίας από τον ∆ημήτρη ∆ασκαλόπουλο και σηματοδοτεί μια ιδιαίτερη στιγμή για την συλλογή της Tate. Όχι μόνο γιατί περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό έργων, αλλά επίσης λόγω του διαμετρήματος των καλλιτεχνών, από την Louise Bourgeois στον David Hammons και τη Mona Hatoum. Η συλλογή της Tate είναι μια δημόσια συλλογή, ανήκει και απευθύνεται στο κοινό, και αυτά τα έργα, μέσω των τεσσάρων γκαλερί μας, θα φτάσουν σε εκατομμύρια επισκέπτες σήμερα και στις επόμενες γενιές. Επιπλέον, η συλλογή μας είναι ένα αγαθό απ’ όπου μπορούν να αντλήσουν άλλα μουσεία, επιτρέποντάς μας να επικοινωνούμε κάθε χρόνο με ακόμα περισσότερους ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο και όλο τον κόσμο".
Η Κατερίνα Γρέγου, Καλλιτεχνική ∆ιευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), εξέφρασε τη συγκίνησή της για τη γενναιοδωρία του Δασκαλόπουλου που ξαναδίνει όπως ανέφερε νόημα στον όρο ευεργέτης. "Αυτή είναι η σημαντικότερη δωρεά στην εικοσάχρονη ιστορία του ΕΜΣΤ, όσον αφορά τόσο το μέγεθος όσο και τη σπουδαιότητα. ∆εν θα μπορούσε να έχει έρθει σε καλύτερη συγκυρία, ενώ η Ελλάδα βγαίνει από την οικονομική κρίση, το Μουσείο εισέρχεται σε μια νέα περίοδο πλήρους λειτουργίας με νέο καλλιτεχνικό πρόγραμμα και μια δυναμική σειρά περιοδικών εκθέσεων και εκδηλώσεων. Η δωρεά συμπληρώνει και ενδυναμώνει σε μεγάλο βαθμό την υπάρχουσα συλλογή με έναν σημαντικό αριθμό έργων Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, και ταυτόχρονα ενισχύει το Μουσείο ώστε να εκπληρώσει το στόχο του ως το κορυφαίο εθνικό ίδρυμα σύγχρονης τέχνης στην Ελλάδα και ένα από τα σημαντικότερα στην περιοχή της νότιας Ευρώπης και της ανατολικής Μεσογείου". Σημείωσε επίσης ότι η δωρεά αυτή αφορά μόνο ένα μέρος της αύξησης της συλλογής του Μουσείου και ότι θα αξιοποιηθεί ιδιαίτερα η συνεργασία με την TATE.
Τσιτάροντας Ελύτη η Madeleine Grynsztejn, ∆ιευθύντρια Pritzker του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Σικάγο ευχαρίστησε τον Δασκαλόπουλο για την τόσο ελληνική αλλά και παγκόσμια χειρονομία του που επικοινωνεί και τις ελληνικές αξίες διεθνώς. "Ο ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος συμμερίζεται την προσήλωση του MCA στην αξιοποίηση της τέχνης των καιρών μας ως καταλύτη της κριτικής σκέψης, της κοινω- νικής αλλαγής και του συλλογισμού, που εκκινεί από μια ακλόνητη πεποίθηση ότι η τέχνη διευρύνει τη συλλογική φαντασία. Αυτή η ρηξικέλευθη πρωτοβουλία εστιάζει στη συνεργασία μεταξύ κορυφαίων μουσείων σε παγκόσμιο επίπεδο και διευκολύνει την ανταλλαγή επιμελητικών ιδεών και τη δημιουργία λειτουργικών μοντέλων, σηματοδοτώντας ένα νέο κεφάλαιο στον τρόπο που τα μουσεία διαχέουν την Τέχνη στο ευρύ κοινό. Αυτή η δωρεά θα κινητοποιήσει τις αφηγήσεις της σύγχρονης τέχνης προς το κοινό μας, σήμερα και στο μέλλον, και θα αποτελέσει έμπνευση για τις νέες γενιές των δημιουργών στον γρήγορα αναπτυσσόμενο χώρο μας ειδικότερα αφού οι δεκαετίες του 80 και του 90 στις οποίες εστιάζει η συλλογή αποτελούν γι αυτούς σημείο αναφοράς σήμερα".
Η συλλογή Δασκαλόπουλου
Με χρονική αφετηρία το 1994, η Συλλογή ∆. ∆ασκαλόπουλου αποτελεί σήμερα ένα ευρύ σύνολο έργων σύγχρονης τέχνης από κορυφαίους καλλιτέχνες της διεθνούς και ελληνικής εικαστικής σκηνής. Κεντρική θέση σε αυτή κατέχουν οι εγκαταστάσεις και τα γλυπτά μεγάλων διαστάσεων, αλλά και το σχέδιο, το κολάζ, ο κινηματογράφος και το βίντεο. Η συλλογή πραγματεύεται το αρχέγονο και διαχρονικό ζήτημα της ανθρώπινης κατάστασης. Εξερευνά πως οι καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν το ανθρώπινο σώμα ως πηγή δημιουργίας αλλά και ως πεδίο υπαρξιακών, κοινωνικών και ιδεολογικών μαχών. Τα έργα της Συλλογής αντικατοπτρίζουν τους καίριους προβληματισμούς της τέχνης και ταυτόχρονα αφορούν οικουμενικά, αρχέγονα και διαχρονικά θέματα, όπως η ανθρώπινη οντότητα ως πηγή δημιουργίας, αλλά και ως πεδίο υπαρξιακής, κοινωνικής και ιδεολογικής πάλης. Σε αυτήν περιλαμβάνονται σημαντικοί καλλιτέχνες όπως: Marina Abramović, Kutluğ Ataman, Matthew Barney, Louise Bourgeois, Βλάσης Κανιάρης, Helen Chadwick, Paul Chan, Bruce Conner, Abraham Cruzvillegas, Robert Gober, David Hammons, Mona Hatoum, Isaac Julien, Γιάννης Κουνέλλης, Στάθης Λογοθέτης, Sarah Lucas, Paul McCarthy, Steve McQueen, Ana Mendieta, Marisa Merz, Annette Messager, Wangechi Mutu, Ernesto Neto, Rivane Neuenschwander, Cornelia Parker, Pipilotti Rist, Dieter Roth, Doris Salcedo, Kiki Smith, Paul Thek.
Εκθέσεις της Συλλογής ∆.∆ασκαλόπουλου έχουν πραγματοποιηθεί στα Whitechapel Gallery, Λονδίνο (2010-2011), Guggenheim Museum, Μπιλμπάο (2011) και Scottish National Gallery of Modern Art, Εδιμβούργο (2012-2013).
Ο ∆ημήτρης ∆ασκαλόπουλος, σε όλο το διάστημα της ενασχόλησής του με την τέχνη, στήριξε ενεργά με προσωπική και οικονομική συνεισφορά πολλά μουσεία, εκθέσεις και καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες ανά τον κόσμο. Συγχρόνως, διατήρησε ανοιχτή πολιτική δανεισμού των έργων της Συλλογής, ενώ δημιούργησε τον ΝΕΟΝ που ασχολείται με την προαγωγή της σύγχρονης τέχνης στο κοινό της Ελλάδας. Αποτελεί λοιπόν την φυσική εξέλιξη αυτής της νοοτροπίας και αυτού του τρόπου δράσης η απόφαση για δωρεά του μεγαλύτερου μέρους της Συλλογής σε δημόσιους οργανισμούς.
Λεζάντα πρώτης φωτογραφίας: Το έργο του Kutluğ Ataman "Küba", δωρίζεται στο ΕΜΣΤ. Photo: ©Natalia Tsoukala, courtesy NEON
