Νίκος Καρανικόλας © The Easton Foundation Άδεια αναπαραγωγής από τον ΟΣΔΕΕΤΕ, Αθήνα, και τη VAGA at ARS, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ
Το μπρούτζινο γλυπτό "Maman" της Λουίζ Μπουρζουά, ύψους πάνω από 10 μέτρα, φιλοξενείται από σήμερα στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ. Ας ρίξουμε μια ματιά στους συμβολισμούς του εμβληματικού αρθροπόδου και πώς αυτό κατέληξε στην πόλη της Αθήνας.
Η εμβληματική αράχνη της Λουίζ Μπουρζουά δημιουργήθηκε το 2000 στα πλαίσια των art commissions για το Turbine Hall της Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ στο Λονδίνο. Τα σημαντικότερα έργα της διάσημης γλύπτριας αποτελούν οι γιγαντιαίες αράχνες που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της πολύχρονης καριέρας της, και η "Maman", ίσως η πιο γνωστή από αυτές, έχει ταξιδέψει από το Λονδίνο σε διάφορες χώρες ανά τον κόσμο και, εκτός από την Πινακοθήκη Τέιτ, έχει υπάρξει μόνιμο έκθεμα στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο, το Mori Art Museum της Ιαπωνίας και την Εθνική Πινακοθήκη του Καναδά. Πρόσφατα παρουσιαζόταν στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Σεράλβες στο Πόρτο και διένυσε περισσότερα από 2.500 χιλιόμετρα για να καταλήξει στην Αθήνα, όπου και θα παραμείνει έως τις 6 Νοεμβρίου στην Εσπλανάδα του ΚΠΙΣΝ.
Ο τίτλος του έργου είναι φυσικά η γαλλική λέξη μαμά και δεν αποδόθηκε τυχαία: η Μπουρζουά ήθελε να τιμήσει τη μητέρα της, η οποία ήταν υφάντρια και συντηρήτρια ταπισερί. Έφυγε από τη ζωή όταν η καλλιτέχνιδα ήταν 21 και, έτσι, η Μπουρζουά άρχισε να χρησιμοποιεί την τέχνη ως μέσο εξερεύνησης συναισθημάτων απώλειας και εγκατάλειψης. Η "Maman" αντικατοπτρίζει τον δυναμισμό της γυναίκας και παράλληλα εκφράζει στοιχεία φροντίδας και προστασίας, παραπέμποντας έτσι και στον μητρικό ρόλο της αράχνης. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο το γεγονός ότι στο υπογάστριό του έχει κατασκευαστεί ένας σάκος που περιέχει 10 μαρμάρινα αυγά.
Μνημείο όχι μόνο γλυπτικής, αλλά και αρχιτεκτονικής, η "Maman" είναι μια ωδή στη μητέρα και συνάμα μια μεταφορά για το σπίτι και την αντιθετική αίσθηση οικειότητας και εγκλωβισμού που αυτό μας μεταφέρει. Προκαλώντας φόβο και δέος, η αράχνη ξυπνά προσωπικές μνήμες και δημιουργεί ερωτήματα συνύπαρξης και ανθρώπινων σχέσεων, αποδεικνύοντας τη διαχρονικότητά του.
Η έκθεση του γλυπτού αποτελεί συνεργασία του ΚΠΙΣΝ και του ΝΕΟΝ, το οποίο φέτος ετοιμάζει επετειακές δράσεις για τα 10 χρόνια λειτουργίας του. Η έκθεση της "Maman" προωθεί την πρωτοβουλία του ΚΠΙΣΝ για προβολή της τέχνης στον δημόσιο χώρο, όπου τα καλλιτεχνικά δρώμενα θα είναι ελεύθερα και προσβάσιμα για όλους. Στο πλαίσιο της δράσης θα διεξαχθούν παράλληλα εργαστήρια, ξεναγήσεις, θεατρικά και εκπαιδευτικά προγράμματα μέχρι τον Νοέμβριο. Την επιμέλεια και οργάνωση του πρότζεκτ έχουν αναλάβει η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη και η Έλλη Ανδριοπούλου, Διευθύνουσα Συμβούλος του ΚΠΙΣΝ. Είχαμε τη χαρά να μιλήσουμε μαζί τους για την πρωτοβουλία της έκθεσης και την ιδέα μεταφοράς της τέχνης στον δημόσιο χώρο.
Το έργο δημιουργήθηκε το 2000, ως πρώτη ανάθεση για το Turbine Hall της Tate Modern αντανακλώντας και μια διαφορετική εποχή της τέχνης που συνδέεται άμεσα και με αντίστοιχα mega-μουσεία. Το να έρθει στην Ελλάδα 22 χρόνια μετά, δεδομένου ότι πρέπει να πρόκειται για ένα κοστοβόρο project θα μπορούσε να εκληφθεί σαν ένα μια κίνηση -βιτρίνα που πρόκειται να καταναλωθεί σε μεγάλο βαθμό στο Instagram και δεν απαντά στους σημερινούς προβληματισμούς και την ανασφάλεια που προκαλεί η επισφάλεια που κυριαρχεί στο τοπικό πεδίο της τέχνης. Ποιά είναι η πολιτική του ΝΕΟΝ για την τέχνη στο δημόσιο χώρο;
Ελίνα Κουντούρη, Διευθύντρια ΝΕΟΝ: Ο οργανισμός ΝΕΟΝ φιλοδοξεί να διευρύνει και να εμβαθύνει τη σχέση του κοινού με τη σύγχρονη τέχνη υποστηρίζοντας καλλιτεχνικά εγχειρήματα υψηλής ποιότητας, είτε προέρχονται από καθιερωμένους καλλιτέχνες με διεθνή αναγνώριση, είτε μας εξοικειώνουν με νεότερους δημιουργούς που το έργο τους δεν είναι ευρύτερα γνωστό. Αισθανόμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς για το γεγονός ότι η συνεργασία μας με το ΚΠΙΣΝ μας δίνει τη δυνατότητα να υποστηρίξουμε, μαζί με τη σύμπραξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, με τις αρτιότερες δυνατές συνθήκες τη φιλοξενία του έργου της Λουίζ Μπουρζουά. Πρόκειται για μια αποκαλυπτική και επιδραστική συνάντηση.
Σε όποιο δημόσιο χώρο σε Αμερική και Ευρώπη έχουν στηθεί μέχρι σήμερα οι γιγαντιαίων διαστάσεων αράχνες της Λουίζ Μπουρζουά συναρπάζουν τους θεατές όχι μόνο λόγω του μνημειακού μεγέθους και της ανατριχιαστικής τους ρεαλιστικότητας, αλλά ίσως και γιατί μας καλούν να αναμετρηθούμε με τους προαιώνιους φόβους, τις ενστικτώδεις αγωνίες και τους τρόπους με τους οποίους συσχετιζόμαστε στο κοινωνικό πεδίο. Και εδώ κρύβεται ένα από τα συστατικά της διαχρονικής ισχύος του καλλιτεχνικού έργου: στη δυνατότητά του να "συνομιλήσει" με διαφορετικά κοινά σε ποικίλα συμφραζόμενα, εγείροντας συναισθήματα και ανακαλώντας προσωπικές μνήμες, ανεξάρτητα πολλές φορές και από τις ίδιες τις προθέσεις των δημιουργών. Δεν θα μπορούσα ούτε καν να διανοηθώ την περίπτωση να αντιμετωπίσει κάποιος τη Maman ως έργο βιτρίνα ή διακοσμητικό γλυπτό, σε οποιαδήποτε συνθήκη, ακριβώς γιατί εκτιμώ βαθύτατα τη διανοητική εγρήγορση στην οποία μας ωθεί η επαφή με την υψηλή τέχνη. Θεωρώ ότι υποτιμούμε τους θεατές υποστηρίζοντας ότι θα μπορούσαν να εκλάβουν ως εντυπωσιοθηρική τη συγκεκριμένη πρόταση για την τέχνη στο δημόσιο χώρο.
Το Instagram εξάλλου σήμερα, περισσότερο παρά ποτέ, έχει ξεφύγει από την έννοια μιας πλατφόρμας προβολής εικόνων και έχει γίνει το πιο διαδραστικό και διεισδυτικό μέσο για την προβολή ιδεών και μηνυμάτων. Τώρα, με τον πόλεμο στην Ουκρανία έχει γίνει ένα μέσο συχνά πιο ισχυρό ακόμα και από τα κυρίαρχα media για την μετάδοση εικόνων, βίντεο, ειδήσεων και κυρίως για την συσπείρωση των λαών και των πολιτών ανά τον κόσμο. Η αντίληψη του Instagram ότι δεν είναι πάρα μόνο μέσο "βιτρίνα", σήμερα, υπό τις παρούσες επείγουσες συνθήκες, είναι, νομίζω, αρκετά παρωχημένη.
Πώς σκοπεύετε να επικοινωνήσετε στο ευρύ κοινό το έργο της Λουίζ Μπουρζουά έτσι ώστε να εκπαιδευτεί στην πρόσληψη ενός εμβληματικού έργου της ως κάτι πολύ περισσότερο από μια διακοσμητική χειρονομία;
Έλλη Ανδριοπούλου, Πρόεδρος και Διευθύνουσα Σύμβουλος ΚΠΙΣΝ: Από την αρχή της λειτουργίας του, το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος αξιοποιεί τον δημόσιο χώρο του για να φέρει τους επισκέπτες του σε επαφή με την τέχνη. Από την έκθεση του Takis που φιλοξενήσαμε πέρσι μέχρι τις παλαιότερες εκθέσεις του Γιώργου Ζογγολόπουλου, του Γιάννη Μόραλη και Χρήστου Καπράλου, του Γιώργου Ξένου, της Σοφίας Βάρη και άλλων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, η ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στην τέχνη στο δημόσιο χώρο ξαφνιάζει, προβληματίζει, και συγκινεί τους επισκέπτες μας. Η φιλοδοξία μας να ενισχύσουμε την επαφή των επισκεπτών μας με τη σύγχρονη τέχνη ταυτίζεται με την αποστολή του ΝΕΟΝ και έτσι γεννήθηκε αυτή η συνεργασία.
Όπως και σε προηγούμενες εκθέσεις μας, έτσι και αυτή την φορά, η συμμετοχή του κοινού δεν θα περιοριστεί στη θέαση του εμβληματικού έργου της Louise Bourgeois. Η εικαστική αυτή εγκατάσταση αποτέλεσε την αφορμή για να σχεδιάσουμε και να προσφέρουμε ένα πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων δράσεων όπως εργαστήρια, σχολικά και εκπαιδευτικά προγράμματα, θεατρικές αναγνώσεις, ξεναγήσεις, κτλ. που απευθύνεται τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Ένα πρόγραμμα που θα ενισχύσει την κατανόηση και την εμβάθυνση στο έργο της Bourgeois και των θεματικών που αντανακλώνται από αυτό.
Το παράλληλο πρόγραμμα του ΚΠΙΣΝ μέχρι τον Ιούνιο
10/4: Παραβάσεις, το Θεατρικό Αναλόγιο του ΚΠΙΣΝ
Με αφορμή την έκθεση του Maman, οι Παραβάσεις παρουσιάζουν τρία θεατρικά κείμενα-σταθμούς που θέτουν στο επίκεντρο τη μητρότητα και τη συναισθηματική ανάπτυξη του ανθρώπου. Η σκηνοθέτις Έλενα Μαυρίδου ολοκληρώνει αυτόν τον κύκλο αναγνώσεων και επιχειρεί τη δική της σκηνική ανάγνωση της Άλκηστης, του αινιγματικού έργου του Ευριπίδη που στέκει μετέωρο ανάμεσα στην τραγωδία και το σατυρικό δράμα.
Ευριπίδη, Άλκηστις
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Χρηστομάνος
Σκηνοθεσία: Έλενα Μαυρίδου
Μουσικός επί σκηνής: Γιώργος Μαυρίδης
Παίζουν: Θανάσης Δόβρης, Δήμητρα Κούζα, Στέργιος Κοντακιώτης
Δημήτρης Λάλος, Έλενα Μαυρίδου, Νικόλας Παπαδομιχελάκης
Εργαστήρια για παιδιά
10/4, 08/5, 12/6 (11 π.μ. - 1 μ.μ., Εσπλανάδα): Εργαστήριο γλυπτικής: Φτιάξε γλυπτά με τον τρόπο της Louise Bourgeois (Για παιδιά 7 έως 10 ετών)
Τα παιδιά θα επιχειρήσουν να ξετυλίξουν το κουβάρι της καλλιτεχνικής ζωής της Bourgeois και να φτιάξουν τα δικά τους έργα εμπνευσμένα από το έργο της. Θα εστιάσουν σε τρεις σημαντικές περιόδους της ζωής της (πρώτη περίοδος: γλυπτά- άνθρωποι, δεύτερη περίοδος: διαφορετικά υλικά, τρίτη περίοδος: κλειστοί εσωτερικοί χώροι). Το Maman θα αποτελεί την αφετηρία για καθε εργαστήριο και οι συμμετέχοντες θα μυηθούν στο έργο της καλλιτέχνιδας, δημιουργώντας έργα που θα προκύπτουν από τα δικά τους συναισθημάτα (φόβος, θυμός, χαρά).
Σχεδιασμός και υλοποίηση: Βασίλης Γεροδήμος, εικαστικός
Υποστήριξη εργαστηρίου: Λυδία-Ελένη Βαϊρακταράκη, εικαστικός
30/4, 15/5, 05/6 (11 π.μ. - 12.30 μ.μ., Εσπλανάδα): Εικαστικό παιχνίδι: Η Αράχνη που ταξίδεψε τον κόσμο (Για παιδιά 5 έως 8 ετών)
Γνωρίστε την εμβληματική αράχνη και τα μυστικά της. Οι συμμετέχοντες θα μάθουν τον τρόπο κατασκευής, τα υλικά, τον τρόπο μεταφοράς και τα ταξίδια της αράχνης ανά τα χρόνια. Στο τέλος, τα παιδιά θα κατασκευάσουν το δικό τους μικρό έργο για να το εκθέσουν στο δικό τους αυτοσχέδιο μουσείο, στο δωμάτιο τους ή όπου αλλού επιθυμούν.
Σχεδιασμός-υλοποίηση: Playroom (Ιωάννα Γουζέλη, Αγγελική Μπόζου)
16/4, 07 & 21/5, 04/6 (5-6.30 μ.μ., Εσπλανάδα): Eργαστήριο σχεδίου: Μάντεψε με τι μοιάζει (Για παιδιά 8 έως 12 ετών)
Αντλούμε έμπνευση από τη φύση και το έργο Maman, καθώς και από σειρές σχεδίων/χαρακτικών της καλλιτέχνιδος που ανήκουν στη συλλογή του Museum of Modern Art (ΜοΜΑ) στη Νέα Υόρκη. Έχοντας ως εργαλεία φυσικά υλικά (κλαδιά, πέτρες), χαρτί και ξυλομπογιές, φτιάχνουμε μορφές και σχέδια και τα αποτυπώνουμε στο χαρτί.
Σχεδιασμός-υλοποίηση: Αντιγόνη Μιχαλακοπούλου, Εικαστικός, Αρχιτέκτων, εκπαιδευτικός της τέχνης
13/4, 4 & 18/5, 1 & 15/6 (6-8 μ.μ., Εσπλανάδα): Εργαστήριο γλυπτικής για ενήλικες: To συναίσθημα ως εργαλείο για έργα μεγάλης κλίμακας
Μέσα από το έργο της Bourgeois βλέπουμε πώς η μεγάλης κλίμακας γλυπτική περιβάλλει τον θεατή και τον προκαλεί να βιώσει σωματικά συναισθήματα -πολλές φορές απωθημένα: οικειότητα, φόβο, συγγένεια, απομόνωση, επιθυμία. Τα γλυπτά της Bourgeois μας διδάσκουν κάτι πολύτιμο: ότι τα συναισθήματα παραμένουν, μας περιβάλλουν και παρότι είναι ενίοτε δύσκολο να διατυπωθούν με λόγια μπορούν, εντούτοις, να διατυπωθούν ως μορφές. Στο εργαστήριο οι παραπάνω ιδέες υλοποιούνται μέσα από τη μέθοδο της γλυπτικής μακέτας ως ένα πειραματικό εργαλείο έκφρασης της φόρμας και ταυτόχρονα μελέτης της μεγάλης κλίμακας. Οι συμμετέχοντες καλούνται να ερευνήσουν τα δικά τους συναισθήματα μέσα από συνθέσεις που μπορούν να λειτουργήσουν ως μικρά γλυπτά ή προπλάσματα για μεγάλα έργα.
Σχεδιασμός-υλοποίηση: Στεφανία Στρούζα, εικαστικός
Υποστήριξη εργαστηρίου: Ελίνα Λούκου, αρχιτέκτονας
*Για κρατήσεις θέσεων στα εργαστήρια επισκεφτείτε το snfcc.org.
Σχολικά προγράμματα
Τα σχολικά προγράμματα με θέμα το γλυπτό Maman της Louise Bourgeois αντλούν έμπνευση από τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα που διατρέχει το συνολικό έργο της καλλιτέχνιδας. Ακολουθώντας την εικαστική διαδρομή της Bourgeois από την παιδική, τη νεανική και τέλος την ώριμη ηλικία, τα εργαστήρια ενσωματώνουν μια σειρά από καλλιτεχνικές πρακτικές με τις οποίες ασχολήθηκε η Bourgeois στις αντίστοιχες χρονικές περιόδους της ζωής της. Κάτω από το επιβλητικό γλυπτό της αράχνης, οι συμμετέχοντες/ουσες ακούν τη Louise, κορίτσι, νεαρή, ηλικιωμένη, να αφηγείται σκέψεις και γεγονότα από τη ζωή της.
Ιδέα/Σχεδιασμός: Very Young Contemporary Art (VYCA)
Νηπιαγωγείο - Γ’ Δημοτικού - Το όνομά μου είναι Louise - L. B.
Η Louise, από πολύ μικρή ηλικία, βοηθούσε τη μητέρα της στην οικογενειακή επιχείρηση επιδιόρθωσης υφαντών χαλιών. Αυτό που της άρεσε περισσότερο ήταν να ζωγραφίζει τα σχέδια που έλειπαν από τις φθαρμένες ταπισερί, προκειμένου αυτά να υφανθούν στη συνέχεια με κλωστές. Στo εργαστήριo οι νεαροί/ές μαθητές/ήτριες κάνουν ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, στο Παρίσι του 1920, όπου συναντούν την 9χρονη Louise και τη βοηθούν να επιδιορθώσει μία πολύτιμη ταπισερί που μόλις έφτασε στο εργαστήριο υφαντικής της μαμάς της, Josephine. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου οι μαθητές/ήτριες θα χρειαστεί να έχουν μαζί τους ένα κομμάτι ύφασμα της μητέρας τους ή ενός αγαπημένου προσώπου, καθώς στο τέλος των εργαστηρίων, το ρούχο θα γίνει νήμα για να σχηματίσει ένα συλλογικό υφαντό.
Δ’ Δημοτικού - Α’ Γυμνασίου - To ύφασμα είναι άσκηση μνήμης - L. B.
Παρόλο που η Bourgeois είναι περισσότερο γνωστή για τα γλυπτά της, στην αρχή της καριέρας της και σχεδόν για είκοσι χρόνια ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη ζωγραφική και τη χαρακτική. Τα γραπτά της, όπως και τα σχέδιά της, είναι μια συλλογή από βαθιές προσωπικές σκέψεις και αναμνήσεις από την παιδική της ηλικία. Με έμπνευση τα εικονογραφημένα βιβλία της Bourgeois, οι μαθητές/ήτριες έρχονται σε επαφή με μικτές τεχνικές κολάζ και δημιουργίας τυπωμάτων σε ύφασμα και στη συνέχεια φτιάχνουν ένα χειροποίητο υφασμάτινο ημερολόγιο με τον "τρόπο” της Louise. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου οι μαθητές/ήτριες θα χρειαστεί να έχουν μαζί τους μία φωτογραφία (παιδική, οικογενειακή) εκτυπωμένη σε χαρτί και ένα κομμάτι ύφασμα που τους θυμίζει κάτι από τη ζωή τους ή ένα οικείο τους πρόσωπο.
Β’ Γυμνασίου - Γ’ Λυκείου - Η Αράχνη είναι μια ωδή στη Μητέρα μου - L. B. (εργαστήριο γλυπτικής)
Η Louise Bourgeois κάνει το πρώτο της γλυπτό λίγο πριν κλείσει τα σαράντα της χρόνια. Εκείνη την περίοδο ζωγραφίζει για πρώτη φορά το σύμβολο "αράχνη” στο χαρτί ενώ ξεκινά να πειραματίζεται με διάφορα υλικά, όπως ξύλο, πηλό και γύψο. Σε ηλικία 88 ετών φτιάχνει τη γιγάντια αράχνη Maman. Στο εργαστήριο αυτό οι μαθητές/ήτριες, με άξονα το γλυπτό Μaman επεξεργάζονται αντιφατικές έννοιες, όπως δυνατό - εύθραυστο, αγάπη - φόβος, προστασία - παγίδευση, και κατασκευάζουν ένα πλάσμα (φανταστικό ή υπαρκτό) που συμβολίζει τη μητρότητα. Δουλεύοντας από μέσα προς τα έξω -τόσο συμβολικά όσο και λειτουργικά- θα πλάσουν πρώτα τον σκελετό του πλάσματος με γαλβανισμένο σύρμα και στη συνέχεια θα το ντύσουν με υλικά, όπως π.χ. γυψόγαζα, προκειμένου να του δώσουν τη μορφή που έχουν φανταστεί. Για τις ανάγκες του εργαστηρίου οι μαθητές/ήτριες θα χρειαστεί να έχουν μαζί τους ένα κομμάτι ύφασμα της μητέρας τους ή ενός αγαπημένου προσώπου, καθώς στο τέλος των εργαστηρίων, το ρούχο θα γίνει νήμα για να σχηματίσει ένα συλλογικό υφαντό.
