Ποια είναι η επιρροή του ανθρώπου στη λειτουργία των καιρικών φαινομένων; Αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει η έκθεση "Weather Engines" που θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή 1η Απριλίου στη Στέγη και κατόπιν στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, θέλοντας να προβληματίσει τον θεατή σχετικά με το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκύπτουν από τις διάφορες ανθρώπινες παρεμβάσεις.

Αναγνωρισμένοι αλλά και ανερχόμενοι καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό συμμετέχουν στην έκθεση παρουσιάζοντας ηχητικές εγκαταστάσεις, ζωγραφικά και γλυπτικά έργα, ταινίες και 3D-print αντικείμενα, τα οποία εκφράζουν τη σοβαρότητα της κλιματικής αλλαγής και την αναγκαιότητα αντιμετώπισής της.

Φυσικά φαινόμενα από διάφορα μέρη του κόσμου ζωντανεύουν στους εκθεσιακούς χώρους και μας καλούν να γνωρίσουμε το περίπλοκο σύστημα λειτουργίας του καιρού και της φύσης. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν σχετικές ομιλίες και εργαστήρια στη Στέγη και το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Λίγο πριν τα εγκαίνια της πολυαναμενόμενης έκθεσης στη Στέγη και στη συνέχεια στο Αστεροσκοπείο, οι επιμελητές Δάφνη Δραγώνα και Jussi Paprika μας μιλούν για το αρχικό όραμα, τις προσεγγίσεις και τις σχετικές δράσεις που θα πραγματοποιηθούν στα πλαίσια του "Weather Engines".

Με ποιον τρόπο προσεγγίζει η έκθεση το σημερινό πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής;

Δάφνη Δραγώνα: Επιλέγουμε να μιλήσουμε για την κλιματική αλλαγή μέσα από μια έκθεση για τον καιρό. Ο λόγος είναι ότι ο καιρός δεν αφήνει επιλογή. Επηρεάζει άμεσα το ίδιο μας το σώμα. Μας ενδιαφέρουν οι "μηχανές του καιρού” γιατί θέλουμε να αναφερθούμε σε όσα φαίνεται συχνά να ξεχνάμε που σχετίζονται με την περιβαλλοντική κρίση. Το πρώτο είναι πως ο καιρός λειτουργεί ως ένα δυναμικό σύστημα που σχετίζεται με την θερμοκρασία, την υγρασία, την ταχύτητα του ανέμου, την πίεση του αέρα, και πως η γη λειτουργεί με τη σειρά της όπως ένα ζωντανό σώμα χάρη στην αλληλοσύνδεση των οικοσυστημάτων της. Οι πολυτιμότερες μηχανές είναι αυτές της ίδιας της φύσης. Το δεύτερο είναι η σχέση του ανθρώπου με τον καιρό και η επιθυμία του να ελέγξει και να ορίσει τον καιρό και τον ίδιο τον πλανήτη, φθάνοντας σε προτάσεις αποκατάστασης του κλίματος βάσει της τεχνολογίας. Το τρίτο, που συνδέεται με τα προηγούμενα, είναι ο καιρός που τα σώματα δημιουργούν και παράγουν (εδώ έχουμε εμπνευστεί από κείμενα της Astrida Neimanis Christina Sharpe), κάτι που συνδέεται με κοινωνικοπολιτικές ατμόσφαιρες και το δικαίωμα στην αναπνοή. Αυτά τα τρία στοιχεία, οι τρεις κατευθύνσεις, συζητώνται μέσα από τα έργα της έκθεσης αποφεύγοντας σκοπίμως να τις ορίσουμε ή να τις εντοπίσουμε ως χωριστές θεματικές. Τα ζητήματα αυτά ειναι αλληλένδετα.

Η ιδέα να παρουσιάσετε την έκθεση και στο Εθνικό Αστεροσκοπείο υπήρχε εξαρχής; Πώς αυτός ο χώρος διαμορφώνει τον τρόπο θέασης των έργων;

ΔΔ: Υπήρχε εξαρχής καθώς θέλαμε τη σχέση και τη συνεργασία με ένα ερευνητικό φορέα που εστιάζει στην μετεωρολογία και την κλιματική αλλαγή. Το Κέντρο Επισκεπτών Θησείου σε ένα από τα ομορφότερα σημεία της Αθήνας θα φιλοξενήσει κάποια από τα έργα της έκθεσης στο Μουσείο, τον κήπο και το κτήριο Δωρίδη. Για τα έργα που παρουσιάζονται στο Αστεροσκοπείο, ο περιβάλλων χώρος και τα υπάρχοντα εκθέματα έχουν ληφθεί υπόψη επιδιώκοντας ένα διάλογο και μία διαφορετική εμπειρία θέασης. Σε ένα από τα δωμάτια, για παράδειγμα, όπου φιλοξενούνται παλαιά μετεωρολογικά όργανα, παρουσιάζουμε ένα έργο  της Βραζιλιάνας Barbara Marcel που αναφέρεται στον υψηλότερο πύργο παρατήρησης και καταγραφής κλιματικών δεδομένων στο Αμαζόνιο, ενώ στο δωμάτιο που σχετίζεται με το χρόνο και την παρατήρηση εκτίθεται ένα έργο των Αφροδίτη Ψαρρά και Audrey Briot που αποτελείται από ένα υφαντό με μια μετεωρολογική εικόνα που οι ίδιες κατέγραψαν (και στη συνέχεια ύφαναν) χρησιμοποιώντας φορέσιμες χειροποίητες κεραίες και λογισμικό ραδιοεπικοινωνίας που επίσης φιλοξενούνται στο δωμάτιο. Αρκετά από τα έργα του Αστεροσκοπείου είναι νέες παραγωγές –όπως αυτά της Πάκυ Βλασσοπούλου, του Ζήση Κοτιώνη και του Coti K– και πραγματεύονται υποδομές και όργανα που σχετίζονται με τον καιρό και τη μετεωρολογία.

Η έκθεση πλαισιώνεται από ένα πρόγραμμα με ομιλίες και περφόρμανς. Δώστε μας μια γκάμα του τι περιλαμβάνει και πώς σχεδιάστηκε.

Jussi Parikka: Οι ομιλίες και οι περφόρμανς σχετίζονται με ζητήματα στα οποία επικεντρώνεται και η έκθεση. Αναφέρονται σε πολιτικές της θερμοκρασίες, τεχνολογίες του καιρού αλλά και πως η αισθητική του καιρού έχει και μία κοινωνική σημασία. Θελήσαμε να δούμε το πρόγραμμα αυτό ως πλαισίωση των έργων που παρουσιάζει η έκθεση και μια ευκαιρία για να δούμε και να συζητήσουμε κάποια από τα θέματα. Η περφόρμανς της Jessika Khazrik καταπιάνεται με τη στρατιωτικοποίηση του καιρού ενώ αυτή του Αντρέα Φιλιππόπουλου-Μιχαλόπουλου με το νερό. Ο Αντρέας είναι νομικός φιλόσοφος και καλλιτέχνης και θα συμμετέχει με δική του περφόρμανς αλλά και με το συντονισμό ενός πάνελ που αφορά στην δικαιοσύνη και νομικές έννοιες όπως η οικοκτονία: τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της εκούσιας καταστροφής της φύσης και της βιοποικιλότητας.
 
ΔΔ: Περφόρμανς θα έχουμε και στο Αστεροσκοπείο την Κυριακή 3 Απριλίου το απόγευμα, όπως πχ την "Μετεωροσοφιστεία” της Φοίβης Γιαννίση, μια όπως λέει η ίδια "τελετουργική ομιλία πρόγνωσης και εξευμενισμού” στο Ιερό των Νυμφών.

Έχοντας συμπεριλάβει στην έκθεση παλαιότερες και σύγχρονες στρατηγικές μηχανικής του καιρού, πιστεύετε ότι πλέον έχουμε πιο ολοκληρωμένες γνώσεις γύρω από τη λειτουργία των καιρικών συνθηκών;

JP: Το ελπίζουμε! Μας ενδιέφερε για παράδειγμα να σχολιάσουμε  τη γεωμηχανική ως τεχνολογία και ως ένα από τα πιο πρόσφατα οράματα αρρενωπού χαρακτήρα για τον έλεγχο του πλανήτη. Μας ενδιέφερε, όμως, ευρύτερα σε σχέση με το τι σημαίνει γνώση για τον καιρό, παρέμβαση στον καιρό αλλά και σε συνάρτηση με ακτιβιστικές δράσεις στο χώρο του περιβάλλοντος. Διευρύνοντας τη θεματική αυτή, κανείς κατανοεί πως αποκτούμε εμπειρία του καιρού με τις αισθήσεις μας και πως έχουμε ανάγκη να αναπτύσσουμε τεχνικές για να μπορούμε να αντέχουμε διαφορετικούς καιρούς επινοώντας νέους τρόπους επιβίωσης εν μέσω της οικολογικής καταστροφής.

Ορισμένα από τα έργα παρουσιάζουν τελετουργίες λαών από διάφορα μέρη του κόσμου που αποσκοπούσαν στην επεξήγηση της λειτουργίας της φύσης και του καιρού. Τι ενδιαφέρον εμφανίζει ο τρόπος προσέγγισης άλλων κουλτούρων όσον αφορά την επεξήγηση καιρικών και φυσικών φαινομένων;

ΔΔ: Κυρίως φανερώνει μία μεγάλη ασυμμετρία που έχει να κάνει με το ποιές περιοχές  ευθύνονται για την περιβαλλοντική καταστροφή, και ποιες πλήττονται περισσότερο από αυτή. Θυμίζει, επίσης, ότι όταν μιλάμε για τη σχέση πολιτισμού φύσης πρόκειται για μία συνέχεια και όχι για κάποιο διαχωρισμό. Η ηχητική εγκατάσταση των Shaerer και Silvemore από τη Νέα Ζηλανδία, για παράδειγμα, αναφέρεται σε προσωποποιημένους ανέμους από τον κόσμο των Μαορί όπου τα στοιχεία και τα φαινόμενα της φύσης γίνονται αντιληπτά ως πρόγονοι ή μέλη εκτεταμένων οικογενειών. Το έργο του Felipe Castelblanco καταγράφει τα κολομβιανά εδάφη της περιοχής του Αμαζονίου, όπου αλληλοϋπάρχουν η αντίσταση των αυτοχθόνων κοινοτήτων, τα δέντρα, τα εδάφη, τα σύννεφα, το φως και η σκιά. Ο Kent Chan από τη Σιγκαπούρη αναφέρεται σε αποικιακές κληρονομιές αναπαράστασης της ζέστης και των τροπικών. 

Διαθέτει ο άνθρωπος τις ικανότητες για να ελέγξει τα καιρικά φαινόμενα;

JP: Σίγουρα έχει κάνει πολλές προσπάθειες! Τα αμερικανικά στρατιωτικά πειράματα που αφορούσαν στον έλεγχο του καιρού είναι μέρος αυτής της ιστορίας. Η σπορά σύννεφων αφορά σε συγκεκριμένες περιοχές. Τα κινέζικα προγράμματα τροποποίησης του καιρού είναι  μια έκφανση της εκτεταμένης γεωπολιτικής που σχετίζεται με τον καιρό. Τα μετεωρολογικά κέντρα διαφορετικών χωρών προσφέρουν υπηρεσίες "ενίσχυσης των καιρικών συνθηκών”. Υπάρχει μάλιστα και ένα "Διεθνές Φόρου για τη Ενίσχυση της Βροχόπτωσης”. Πολλές από τις ενδιαφέρουσες αλλά και πολύ προβληματικές συνέπειες των προσπαθειών ελέγχου του καιρού μελετώνται στο πρόσφατο βιβλίο μυθοπλασίας του Kim Stanley Robinson "Ministry of the Future”. Αλλά... ο καιρός είναι ένα δυναμικό σύστημα που πάντα θα μας αναγκάζει να μαθαίνουμε να ζούμε στις συνθήκες του και κάθε ιδέα για τον έλεγχο του θα είναι απλά μια νέα εκδοχή ελέγχου της φύσης που βασίζεται σε ιδανικά αρρενωπότητας που αυτά δημιούργησαν και το πρόβλημα εξαρχής.

Η καλύτερη απόπειρα "γεωμηχανικής” είναι να παμε από τις υποδομές ορυκτών καυσίμων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μπορούμε και να φέρουμε αλλαγές μέσω της γεωργίας μειώνοντας την υπερβολική παραγωγή κρέατος. Πολλά αντίστοιχα παραδείγματα θα μπορούσε να αναφέρει κανείς. Αυτό θα σήμαινε και τον "έλεγχο” κάποιων πλευρών των ατμοσφαιρικών δεδομένων. 

Υπάρχουν κάποια έργα του Weather Engines στα οποία θα δώσετε έμφαση; Κι αν ναι, εγγραφούν αυτά νέες αναγνώσεις για το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής;

JP: Όλα τα έργα είναι εξίσου σημαντικά με τον τρόπο τους, αναφερόμενα στο πως η φύση είναι ένα δυναμικό περιβάλλον. Κάποια έχουμε πιο άμεση σχέση με τις επιστήμες της κλιματικής αλλαγής. Ένα από αυτά είναι των Matterlurgy που είναι νέα  παραγωγή της Στέγης για την έκθεση (σε συνεργασία  με τη John Hansard Gallery, Southampton) και το οποίο διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια ενός residency των καλλιτεχνών στο Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας στη Βρετανία. Η βίντεο εγκατάσταση που παρουσιάζουν υπογραμμίζει κάποιες από τις πτυχές που έχουν να κάνουν με τον καιρό των ωκεανών και την έρευνα αυτού που είναι κεντρικής σημασίας για την κατανόηση της κλιματικής αλλαγής.

ΔΔ: Ένα άλλο παράδειγμα είναι το έργο "souvenirs entomologiques #1: odonata / weathering data” της Sybille Neumeyer που στοχάζεται για τα κενά μεταξύ δεδομένων και γνώσεων μελετώντας τον καιρό βάσει των εντόμων και της κίνησης τους ανά περιοχές και περιόδους. Τα έντομα αποτελούν ζωντανούς βιοδείκτες για την κλιματική αλλαγή και η καλλιτέχνις αντιπαραθέτει συσσωρεύσεις δεδομένων και παραδοσιακές οικολογικές γνώσεις. Όπως όμως είπε και ο Jussi, δεν τα ξεχωρίζουμε ως έργα σε σχέση με τα άλλα. Όλα επικοινωνούν πληροφορίες και γνώσεις για τη σχέση μας με τον πλανήτη, το καιρό που τώρα βιώνουμε και το κλίμα που θέλουμε να διεκδικήσουμε για το μέλλον. 

Το πρόγραμμα του "Weather Engines"

Παρασκευή 01/4 (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση)

5 μ.μ.: Καλωσόρισμα και εισαγωγή από τον Χρήστο Καρρά, Εκτελεστικό Διευθυντή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, και τους επιμελητές της έκθεσης, Δάφνη Δραγώνα και Jussi Parikka 
5.10 μ.μ.: "What’s with the weather?” (Ομιλία για την κλιματική αλλαγή, τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις συνέπειές τους από τον Χρήστο Γιαννακόπουλο (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών)

Συζήτηση με τον James Bridle
6 μ.μ.: "Cold Matters” (Διάλεξη για τις πολιτικές της θερμοκρασίας και ζητήματα δικαιοσύνης με τη Susan Schuppli του Πανεπιστήμιου του Λονδίνου)

Συζήτηση με τον Jussi Parikka
7 μ.μ.: "The Anthropogenic Weather of Nano-spectacular Space”, Jessika Kharzik (Μια ηχητική περφόρμανς που εξετάζει τον πρώτο ανθρωπογενή διαστημικό καιρό και τις τεχνητές ζώνες ακτινοβολίας, διερευνώντας τον ρόλο του στρατού)
7.30 μ.μ.: Εγκαίνια έκθεσης 

Σάββατο 02/4 (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση)

2.30 μ.μ.: Εισαγωγή από τους επιμελητές, Δάφνη Δραγώνα και Jussi Parikka
2.40 μ.μ.: "Casting the Ocean”, Matterlurgy (Επιτελεστική παρουσίαση πολυμέσων που εξερευνά τον τρόπο με τον οποίο ο ωκεανός αποτυπώνεται, υπολογίζεται και μοντελοποιείται)

3 μ.μ.: "Aesthetics of Weather”
"Sensing, Measuring, Perceiving: On the Aesthetics of Meteorology and Climate”, Birgit Schneider (Πανεπιστήμιο του Πότσνταμ)
"Political Atmospherics”, Tom Corby (University of Arts, Λονδίνο). Συντονισμός: Jussi Parikka

4.15 μ.μ.: "Weather Stories”
"Whiteout”, Rosa Menkman (Μια διάλεξη-περφόρμανς για μια εξαντλητική ορεινή πεζοπορία με χιονοθύελλα και έναν μετεωρολογικό σταθμό)
"Stories on Heat”, Kent Chan (Μια αφηγηματική περφόρμανς για τις κοινές ιστορίες και τα κοινά μέλλοντα της τέχνης με τη ζέστη)

5 μ.μ.:  Διάλειμμα για καφέ
5.15 μ.μ.: "Anthropogenic Weather”, Yuriko Furuhata (McGill University, Μόντρεαλ) (μαγνητοσκοπημένη ομιλία για τις στρατηγικές μηχανικής του καιρού του παρελθόντος και του παρόντος)
5.30 μ.μ.: "Oceans of Eternity: A Contract Unto Extinction”, Ανδρέας Φιλιππόπουλος-Μιχαλόπουλος (Διάλεξη-περφόρμανς για το νερό, τον Τιτσιάνο και τον πλανητικό θάνατο)

6 μ.μ.: "Ecological Justice”
"Severe, widespread, long-term: Defining the crime of ecocide using visual and spatial evidence”, Nabil Ahmed (Ακαδημία Καλών Τεχνών, Τρόντχαϊμ)
"What Nature in the Rights of Nature?", Xenia Chiaramonte (ICI, Βερολίνο). Συντονισμός: Ανδρέας Φιλιππόπουλος-Μιχαλόπουλος 

7.15 μ.μ.: Διάλειμμα για καφέ

7.30 μ.μ.: "Weather as Weapon”
"Border Weathers: The environment as weapon at the edges of Greece”, Στέφανος Λεβίδης (Συζήτηση με τον Γιάννη Ορέστη Παπαδημητρίου)
"Corpus Infinitum”, Denise Ferreira da Silva (μαγνητοσκοπημένη ομιλία για την αναγκαιότητα στροφής προς μια εικόνα της ύπαρξης χωρίς διαχωρισιμότητα
8.30 μ.μ.: "The Forest Curriculum's Weather Stress Index”, The Forest Curriculum (Μια καταληκτική ομιλία για τις ευαισθησίες και τις νοημοσύνες κόσμων πέρα από τον άνθρωπο)

Κυριακή 03/4 (Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών)

5 μ.μ.: "Mετεωροσοφιστεία", διάλεξη-περφόρμανς, Φοίβη Γιαννίση
5.30 μ.μ.: Καλωσόρισμα από τη Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού, Αστροφυσικό, Υπεύθυνη επικοινωνίας στο Κέντρο Επισκεπτών Θησείου, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών
Εγκαίνια και ξενάγηση στην έκθεση στο Αστεροσκοπείο με τους επιμελητές και καλλιτέχνες
6.30 μ.μ.: "Listening Space”, ηχητική περφόρμανς, Αφροδίτη Ψαρρά & Audrey Briot

01–03/4 (Φουαγιέ 5ου ορόφου, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση)
"CO(3)5", εγκατάσταση των 3 137

Εργαστήρια

07 & 08/5: "open-weather", Sophie Dyer και Sasha Engelman
12/5: "Ασυνήθιστες μπουκιές: Μαγειρεύοντας ξενικά είδη", Hypercomf, Μάρκος Διγενής)
"Μηδενίζοντας τα πλαστικά: Οι νέες γενιές σκέφτονται και σχεδιάζουν μια εναλλακτική καταναλωτική εμπειρία", Hypercomf, Μάρκος Διγενής

*Οι ακριβείς ημερομηνίες και ώρες θα ανακοινωθούν σύντομα

Οι ομιλίες και οι περφόρμανς θα πραγματοποιηθούν στα αγγλικά, χωρίς διερμηνεία.

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Kat Austen, Anca Benera & Arnold Estefan, Πάκυ Βλασσοπούλου, Felipe Castelblanco, Kent Chan, Coti K., DESIGN EARTH, Matthias Fritsch, Geocinema (Asia Bazdyrieva & Solveig Qu Suess), Abelardo Gil-Fournier & Jussi Parikka, Alexandra Daisy Ginsberg, Hypercomf, Λητώ Κάττου, Ζήσης Κοτιώνης, Manifest Data Lab (Tom Corby, Gavin Baily, Jonathan Mackenzie, Louise Sime, Giles Lane, Erin Dickson, George Roussos), Barbara Marcel, Matterlurgy (Helena Hunter & Mark Peter Wright), Πέτρος Μώρης, Sybille Neumeyer, Αφροδίτη Ψαρρά & Audrey Briot, Susan Schuppli, Rachel Shearer & Cathy Livermore, Denise Ferreira da Silva & Arjuna Neuman, Στεφανία Στρούζα, Superflux, Thomas Wrede.

Info: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (Εκθεσιακός Χώρος -1)| 01/4-15/5 | Ώρες λειτουργίας: Τετ., Πεμ., Παρ.: 4-10 μ.μ., Σαβ., Κυρ.: 12-10 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη με προκράτηση θέσης στο onassis.org

Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών | 03/4-15/5 | Ώρες λειτουργίας: Τετ., Παρ., Σάβ. (και τις Κυριακές 3 Απριλίου και 15 Μαΐου): 5-10 μ.μ. | Είσοδος ελεύθερη