Από τους πιο ενδιαφέροντες και επιδραστικούς πρωτοπόρους της γενιάς του ‘70, η Μπία Ντάβου και ο Παντελής Ξαγοράρης έχουν γίνει γνωστοί τα τελευταία χρόνια και σε ένα νεότερο και ευρύτερο κοινό μέσα από τις εκθέσεις έργων τους στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και αλλού. Παρ’ όλα αυτά και παρότι ένα σημαντικό κομμάτι του έργου τους έχει δωριστεί στο μουσείο, το σύνολο της δουλειάς τους δεν έχει καταλογραφηθεί, και παρά τη συμμετοχή της Ντάβου στη documenta14, σίγουρα υπάρχουν πολλά περισσότερα περιθώρια για να μπει το έργο τους σε μια διεθνή συζήτηση, πόσο μάλλον αγορά.
Η απόφαση του γιού τους και εικαστικού Ζάφου Ζαγοράρη να εμπιστευτεί τη διαχείριση του κληροδοτήματός τους στην Έλενα Παπαδοπούλου του Radio Athènes και του Ανδρέα Μελά του Χώρου Τέχνης Μελάς Μαρτίνος έχει ιδιαίτερη σημασία αφού θα μπορούσε να αποτελέσει case study για την ανάδειξη ιστορικών καλλιτεχνών σε ένα σύγχρονο πλαίσιο. Από τα μικρά μουσεία-αρχεία καλλιτεχνών ανά τον κόσμο μέχρι το ενδιαφέρον διεθνών μπιενάλε και γκαλερί για έργα καλλιτεχνών του ‘60 και του ‘70, συχνά μάλιστα από περιφερειακές σκηνές, η συστηματικη ανάδειξη ιστορικών καλλιτεχνών είναι μια πρακτική που έχει δοκιμαστεί αλλού. Αντίθετα στην Ελλάδα, η ιστορία γράφεται πολύ αποσπασματικά και το έργο σημαντικών καλλιτεχνών καταλήγει συχνά στα αζήτητα.
Συχνότητες γύρω από και πάνω στο έργο της Μπίας Ντάβου και του Παντελή Ξαγοράρη
Η αρχή γίνεται με μια σειρά εκθέσεων των Ντάβου-Ξαγοράρη σε επιμέλεια Έλενας Παπαδοπούλου και Ανδρέα Μελά με τον γενικό τίτλο "Συχνότητες γύρω από και πάνω στο έργο της Μπίας Ντάβου (1932–1996) και του Παντελή Ξαγοράρη (1929–2000)”, η πρώτη από τις οποίες παρουσιάζεται ως τις 21/05 στο Radio Athènes και τον Χώρο Τέχνης Μελάς Μαρτίνος. Στην έκθεση αυτή, με τίτλο "Συχνότητες Ι" έργα των δύο εικαστικών παρουσιάζονται σε έναν απρόσμενο διάλογο με το έργο της σύγχρονης εικαστικού Tauba Auerbach και του άγνωστου στους πολλούς και εξαιρετικά ενδιαφέροντα ιστορικού Γερμανού καλλιτέχνη Peter Roehr (1944-1968) που δημιούργησε 600 έργα στη σύντομη καριέρα του. Χρησιμοποιώντας ready-made υλικά, τυπογραφικά στοιχεία, φωτογραφία, κολάζ, φιλμ και μαγνητοταινίες, ο Roehr θεωρείται ότι άρθρωσε μια ανάγνωση της καταναλωτικής κουλτούρας που τοποθετείται ανάμεσα στην ποπ, μινιμαλιστική και εννοιολογική τέχνη. Το έργο του είχε παραβλεφθεί από τους σύγχρονούς του, όμως η επίμονη εξερεύνηση της σειραϊκότητας του Roehr ανακαλύφθηκε εκ νέου μετά θάνατον.
Inv. Nr. 2015/13.453, Archiv Peter Roehr
Με αφορμή την παρουσίαση έργων του Roehr στην έκθεση Συχνότητες Ι το Ινστιτούτο Γκαίτε ζήτησε από τη Nadine Hahn-Rübel, διευθύντρια του Αρχείου Peter Roehr στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜΜΚ) της Φρανκφούρτης, να μοιραστεί με το κοινό ένα κείμενό της γύρω από το έργο του.
H Έλενα Παπαδοπούλου απαντά στις ερωτήσεις μας για τις προοπτικές που ανοίγει η ενασχόληση του ινστιτούτου "Radio Athènes" και του "Χώρου Τέχνης Μελάς Μαρτίνος” με το κληροδότημα των δύο καλλιτεχνών
Τι ακριβώς είναι το κληροδότημα ενός καλλιτέχνη;
Έτσι αποκαλείται οτιδήποτε αφήνει πίσω ένας/μία καλλιτέχνς. Το υλικό αυτό —το κληροδότημα— συμπεριλαμβάνει έργα, αρχειακό υλικό, αντικείμενα, σε περιπτώσεις κάποιων, ακόμα και κτίρια που συνδέονται άμεσα με την καλλιτεχνική τους διαδρομή. Πολλοί καλλιτέχνες καθορίζουν αν το ατελιέ τους (σε περίπτωση που τους ανήκει) θα είναι μέρος αυτού του κληροδοτήματος, ή όχι. Σκεφτείτε για παράδειγμα το σύμπλεγμα κτιρίων και έργων του Donald Judd στην πόλη Μάρφα του Τέξας.
Πώς προέκυψε η εμπλοκή σας με το κληροδότημα της Μπίας Ντάβου και του Παντελή Ξαγοράρη;
Ξεκίνησε με μια συζήτηση που είχαμε με τον γιό τους Ζάφο Ξαγοράρη. Γνωριζόμαστε χρόνια και είχαμε αρχίσει να κουβεντιάζουμε εδώ και αρκετό καιρό για μια έκθεση με έργα των γονιών του στη Νέα Υόρκη. Η συζήτηση αιωρείτο, μεσολάβησαν πολλά, ο Ζάφος εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Μπιενάλε της Βενετίας, άλλες δουλειές, χαθήκαμε. Όταν πιάσαμε την συζήτηση ξανά αυτό προέκυψε πηγαία, και από τους τρείς μας. Εμφανίστηκε έτσι, τσούπ, σαν ιδέα, αλλά φαίνεται ήταν μια ιδέα που είχε ωριμάσει μέσα μας όλο αυτό το διάστημα.
Ευγενική παραχώρηση Μελάς / Μαρτίνος, Radio Athènes
Τι προκλήσεις έχει το εγχείρημα αυτό; Πώς έχετε προχωρήσει μέχρι τώρα και με ποιον τρόπο θα κινηθείτε στο μέλλον ως προς την ανάδειξη του έργου τους;
Αυτό που κάναμε αρχικά ήταν να δούμε τι υλικό ακριβώς υπάρχει. Πολλά έργα της Ντάβου (1932-1996) και του Ξαγοράρη (1929-2000) έχουν δωριστεί στο ΕΜΣΤ, επί Άννας Καφέτση. Εμείς ξεκινήσαμε την καταγραφή έργων, σημειώσεων, φωτογραφιών, είναι απίθανη διαδικασία. Βρίσκει κανείς πράγματα όπως ένα σχέδιο του Ξαγοράρη που δείχνουμε τώρα στις Συχνότητες Ι, από την εποχή που πήγαινε σχολείο, είναι συγκινητικό, ή μια επιστολή του από το MIT στην Μασαχουσέτη που ξεκινάει: "Μπία, αγάπη μου….”. Το κύριο μέλημά μας είναι να τοποθετηθούν οι δύο καλλιτέχνες σε μια διεθνή ιστορία της τέχνης, άρα η πρόκληση είναι εκτός από την σειρά εκθέσεων που θα επιμεληθούμε σε διαφορετικούς χώρους και πόλεις τα επόμενα δύο χρόνια, συνδυάζοντας τους με άλλους ιστορικούς και σύγχρονους καλλιτέχνες, να κινήσουμε το ενδιαφέρον επιμελητών, μουσείων, να πραγματοποιήσουμε εκδόσεις. Και οπωσδήποτε να βρούμε τρόπο να δημιουργηθεί και ένα ψηφιακό αρχείο, που να συμπεριλαμβάνει και τα έργα που βρίσκονται στην συλλογή του ΕΜΣΤ.
Θα βλέπατε το κληροδότημα να αποκτά μόνιμη στέγη κάπου;
Ναι, αυτή είναι και επιθυμία του Ζάφου και της γυναίκας του Κατερίνας Στεφανιδάκη. Είναι και οι δύο καλλιτέχνες και είμαστε πολύ τυχεροί που μας εμπιστεύθηκαν για αυτή την συνεργασία και έχουμε αυτόν τον συνεχή διάλογο μαζί τους. Ο Ζάφος μας λύνει απορἰες σχετικά με ημερομηνίες, μοιράζεται προσωπικές εμπειρίες που σχετίζονται με τον τρόπο που δούλευαν οι γονείς του, η Κατερίνα έχει ιδιαίτερη γνώση χαρτιών, υλικών, μας βοήθησε πολύ στο ξεκίνημα της πρώτης ματιάς του αρχείου που έγινε στον χώρο του Radio Athènes το καλοκαίρι σε συνθήκες τρελής ζέστης. Υπάρχουν ακόμα έργα προς καταγραφή, όπως και συλλογή βιβλίων, αντικειμένων, έπιπλα που όλοι θα θέλαμε να δούμε σε έναν μόνιμο χώρο. Μπορεί να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον που να παραπέμπει σε αυτό της Ντάβου και του Ξαγοράρη και μαζί με έναν ιστότοπο αφιερωμένο στην δουλειά τους, να είναι και ένας χώρος για μελέτη που θα εμπλουτίζεται συνεχώς. Για παράδειγμα, εκτός ιστορικών τέχνης που είναι στον κύκλο μας και έχουν γράψει για τους δύο καλλιτέχνες, λαμβάνουμε συχνά email νέων ερευνητών που ζητούν συμβουλές για τις διδακτορικές τους εργασίες.
Ποιό είναι το σκεπτικό πίσω από την έκθεση Συχνότητες Ι; Με ποιόν τρόπο τα έργα των Ντάβου/ Ξαγοράρη συνομιλούν με αυτά των Roehr και Auerbach;
Ενας τρόπος να μείνει το έργο ιστορικών καλλιτεχνών ζωντανό είναι να αποτελεί έμπνευση για σύγχρονους καλλιτέχνες και να προσεγγίζεται με νέους τρόπους. Στο πρώτο αυτό κεφαλαίο της ενότητας Συχνότητες, η Αμερικανίδα Tauba Auerbach (*1981) είναι η μόνη σύγχρονη καλλιτέχνης, η δουλειά της συνδέεται με του Ξαγοράρη λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τους για τα μαθηματικά. Ο συνδυασμός των καλλιτεχνών έγινε ακολουθώντας ένα ένστικτο, σίγουρα η ιδέα της επανάληψης, της χρήσης συμβόλων, κωδικών, άλλων γλωσσών, υπολογιστών/τεχνολογίας, η ποιητική της επιστἠμης φαίνεται να ενδιαφέρει και τους τέσσερις.
Τι το ξεχωριστό βρίσκεις προσωπικά στο έργο των Ντάβου/ Ξαγοράρη;
Δεν ξέρω αν μπορώ να βρω τις κατάλληλες λέξεις, τα έργα της Μπίας Ντάβου έχουν ηλεκτρισμό, και φωνή, κίνηση, η γλώσσα τους είναι διεθνής, ενώ έχουν άμεση σχέση με την εποχή της, στέκουν και τώρα. Με ελκύει ο τρόπος που τα σχέδια της για παράδειγμα δίνουν την εντύπωση πως μεταφέρουν κώδικες, ένα σύστημα. Όπως λἐει και η ίδια, τα κυκλώματα την γοήτευαν, αλλά είναι ελεύθερα, είναι σαν παρτιτούρες, ή σε ορισμένα είναι σαν να ξεκινάει να φτιάχνει ένα ύφασμα, αλλά είναι ανοιχτό, όχι προκαθορισμένο. Θα ήθελα να δω αν μουσικοί θα μπορούσαν να εφαρμόσουν πάνω σε σχέδια της, κάποιες δικές τους αντιστοιχίες και να προκύψει μια νέα μουσική σύνθεση, όπως έκανε κι εκείνη με στίχους από την Ομηρική Οδύσσεια τους οποίους χρησιμοποιούσε σαν δικούς της κώδικες, και τους μετέφερε σε σχέδια και στα πολύ γνωστά της Ιστία, που είναι στην Μόνιμη Συλλογή του ΕΜΣΤ. Ο Ξαγοράρης επίσης με ενθουσιάζει, τα σχέδια του αλλά και τα γλυπτά του, η ιδέα των κινητικών γλυπτών, που βέβαια απασχολούσαν αρκετούς καλλιτέχνες της εποχής του, αλλά στη δική του περίπτωση υπάρχει ένας πολύ ωραίος συνδυασμός υλικών, και μια φινέτσα, χωρίς να παραπέμπουν στο design. Ένα καταπληκτικό κομμάτι της δουλειάς του είναι η φωτογραφική καταγραφή των κινητικών αυτών γλυπτών από τον ίδιο, είναι αριστουργήματα αυτές οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες, αυτόνομα έργα.
Υπάρχει αγορά για έργα αντίστοιχων καλλιτεχνών διεθνώς;
Ένα απλό παράδειγμα είναι ο Peter Roehr (1944-1968) ο οποίος έζησε μόλις 24 χρόνια, αλλά άφησε πίσω του 600 έργα. Μεγάλο μέρος της δουλειάς του βρίσκεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Φρανκφούρτης το οποίο φιλοξενεί και το αρχείο του, ενώ και η Συλλογή Daimler έχει στη κατοχή της πολλά έργα. Μαζί με το κληροδότημἀ του, The Estate of Peter Roehr, και τις γκαλερί που δουλεύουν με το estate, έχουν καταφέρει να διατηρήσουν το έργο του μέσα από διοργάνωση εκθέσεων, έκδοση καταλόγων αλλά και δημιουργώντας μια αγορά. Οι τιμές του Roehr, παρά το ότι η δουλειά του είναι αρκετά δύσκολη, απευθύνεται σε ένα συλλεκτικό κοινό με γνώση και ευαισθησία, είναι ψηλές γιατί πρόκειται για σημαντικά και σπάνια έργα. Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ασφαλώς υπάρχει μια αγορά αντίστοιχων καλλιτεχνών διεθνώς, και θα θέλαμε πολύ να δημιουργήσουμε κι εμείς το ίδιο για τα εξαιρετικά έργα της Μπίας Ντάβου και του Παντελή Ξαγοράρη, κάτι που νομίζουμε θα είχε αντίκτυπο και σε άλλους, όχι μόνο ιστορικούς, αλλά και σύγχρονους Έλληνες καλλιτέχνες.
Η σειρά ΣΥΧΝΟΤΗΤΕΣ / FREQUENCIES θα πραγματοποιηθεί σε διαφορετικούς χώρους και πόλεις από το 2022 έως το 2024 και θα διερευνήσει σημεία επαφής μεταξύ της Ντάβου, του Ξαγοράρη και άλλων ιστορικών, καθώς και σύγχρονων καλλιτεχνών, που ζουν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Συχνότητες Ι, Διάρκεια: 03/03 – 21/05/2022
Χώροι: Radio Athènes, Πετράκη 15 & Χώρος Τέχνης Μελάς Μαρτίνος, Πανδρόσου 50
Ώρες λειτουργίας: Radio Athènes: Τετάρτη 16:00-20:00, Σάββατο 12:00–16:00 και κατόπιν ραντεβού/ & Μελάς Μαρτίνος: Τρίτη – Σάββατο 12:00–18:00
Η παρουσίαση των έργων του Peter Roehr στην έκθεση Συχνότητες Ι στο Radio Athènes υποστηρίζεται από το Goethe-Institut Athen.
Photo credit για την πρώτη φωτογραφία του άρθρου: Μπία Ντάβου, 1974-1978, Μελάνι, μολύβι, μολυβοκάρβουνο σε χαρτί ακουαρέλλας, 25 x 70 εκ., Ευγενική παραχώρηση Μελάς / Μαρτίνος, Radio Athènes
Περισσότερες πληροφορίες
Συχνότητες
Στο πρώτο μέρος του κύκλου εκθέσεων "Συχνότητες" παρουσιάζεται ένα αφιέρωμα στο έργο των Μπία Ντάβου, Παντελή Ξαγοράρη, Tauba Auerbach και Peter Roehr. Το κοινό σημείο των τεσσάρων αυτών καλλιτεχνών είναι ο καινοτόμος τρόπος με τον οποίο συνδύασαν τα μαθηματικά με τον κόσμο της τέχνης.
