Τα βιώματα των παιδικών της χρόνων στη Σελενίτσα, πηγή της περίφημης πίσας που εξάγει η Αλβανία για την κατασκευή ασφάλτου, ηχούν σαν καλέσματα για την νεαρή εικαστικό Doreida Xhogu, όπως και η σειρήνα του παιδικού τραγουδιού "Qengjat e Vegjel” (μτφ. Τα Μικρά Αρνάκια) που έπαιζε διαρκώς στο μυαλό της όταν μετανάστευσαν οικογενειακώς στην Ελλάδα και στο οποίο ήρθε η ώρα να απαντήσει με την ομώνυμη έκθεσή της στο ERGO Collective space από τις 25 Φεβρουαρίου ως τις 6 Μαρτίου. Παρότι είναι αποτέλεσμα έρευνας και εμπεριέχουν εθνογραφικές παρατηρήσεις, τα έργα της έχουν έντονη υλικότητα και αποτέλεσαν την αφορμή μιας συζήτησης πάνω στον τρόπο με τον οποίο χτίζει την αυτο-βιογράφισή της και προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην αισθητικοποίηση της εμπειρίας της και στη δημιουργική διαχείριση της απώλειας.
Ποιά ήταν η αφορμή για το έργο "Qengjat e Vegjel”;
Αφορμή για το έργο αυτό είναι η εμμονή μου με ένα αλβανικό παιδικό τραγούδι που στα Ελληνικά μεταφράζεται ''το μικρό αρνάκι''. Το τραγούδι αυτό μιλάει για ένα μοναχικό παιδί που ο μόνος πραγματικός φίλος είναι το μικρό αρνάκι του.
Κάποιοι στίχοι του τραγουδιού:
Μοναχός μου είμαι θλιμμένος
τρίνγκ, τρίγκ, τρινγκ
Ο μπαμπάς μου μου υποσχέθηκε
μοναδικό μου αρνάκι
Στο συνεταιρισμό με αποκαλούν
μοναδικό μου αρνάκι
Θα είμαι η βοσκοπούλα του χωριού
Τρίνγκ, τρίνγκ, τρίνγκ
Θα περιπλανιέμαι σε όλες τις πλαγίες
τρίνγκ, τρίνγκ, τρίνγκ...
Η απλότητα των στίχων ανέκαθεν με συγκινούσε, από τα παιδικά μου κιόλας χρόνια. Όταν η οικογένειά μου εγκατέλειψε την Αλβανία για να εγκατασταθεί στην Ελλάδα, το τραγούδι αυτό αντηχούσε στ' αυτιά μου σαν μια σειρήνα που πάσχιζε να μου υπενθυμίσει τον τόπο που άφησα πίσω μου. Πάντοτε ήξερα ότι κάποια στιγμή θα απαντήσω σε αυτές τις φωνές, απ'ο,τι φαίνεται ήρθε αυτή η στιγμή, μέσω αυτού του έργου.
Αφορμή για το ταξίδι στο ορυχείο ήταν ο πατέρας μου που δούλευε εκεί ως γεωλόγος. Το έργο "Qengjat e Vegjet" είναι η προέκταση της "Miniera” (σ.σ. η πρώτη της ατομική έκθεση στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Γεράνη στο Ρομάντσο τον Φεβρουάριο του 2020), γίνεται ένα με το ορυχείο και κατ’ επέκταση με το χωριό μου. Μιλάει για την ευρύτερη έννοια της απώλειας, κάθε φορά που βρίσκομαι σε αυτό το περιβάλλον αισθάνομαι τα ίδια συναισθήματα με διαφορετικό τρόπο.
Το πλαίσιο του ορυχείου φτιάχνει τα έργα μου με την πίσσα και εγώ ακολουθώ. Θέλω να πω, οτι τα ερεθίσμα που μου δίνει το ίδιο το μέρος είναι ένας ανοιχτός διάλογος ανάμεσα σε μένα και την Σελενίτσα. Η Αλβανία δίνει ακόμα πρώτες ύλες για την κατασκευή δρόμων και εγώ μία τέτοια πρώτη ύλη χρησιμοποίησα, επεδίωξα να βρεθώ στο ορυχείο και εκεί δοκίμασα να μιλήσω για την γλυπτική αναμετρώντας τις δυνάμεις μου με ένα δύσκολο και ταυτόχρονα οικείο περιβάλλον.
Σελενίτσα, η πηγή της πίσσας και της μνήμης
Τι έργα παρουσιάζονται στην έκθεση και πώς προέκυψαν;
Η έκθεση περιλαμβάνει μια ενότητα από γλυπτά που συνοδεύεται από ένα video και ζωγραφική. Για τα συγκεκριμένα έργα δούλεψα με ξύλο και πίσσα, υλικά και τα δύο που προέρχονται από την περιοχή Σελενίτσα, τον τόπο καταγωγής μου στην Αλβανία. Τα γλυπτά - 9 στον αριθμό- μοιάζουν με γιγαντιαία κεριά που από μακριά θα μπορούσαν να περάσουν για ανθρώπινες φιγούρες. Το φυτίλι τους είναι σβηστό. Πρόκειται για μια συντροφιά θα έλεγα απενεργοποιημένη, κεριά -φαντάσματα, μνήμες επί της ουσίας, ή, καλύτερα, μια προσπάθεια να αγγίξω μνήμες που έχουν σχεδόν σβηστεί.
Το βίντεο είναι μια καταγραφή της κατασκευής των γλυπτών. Συνηθίζω να αποτυπώνω κάθε βήμα της εκτέλεσης των έργων μου, το αποτέλεσμα λειτουργεί κάπως σαν τεκμήριο, σαν απόδειξη ότι όσα έζησα, εγώ, τα έργα, οι συνεργάτες, έχουν όντως συμβεί. Πρόκειται για ένα είδος ιδιότυπου διαβατηρίου, που συνοδεύει συχνά τα έργα μου και που χωρίς λέξεις εξηγεί στον θεατή την κατάσταση των πραγμάτων. Η δημιουργική διαδικασία γίνεται ταινία που φωτίζει πτυχές που ειδάλλως θα παρέμεναν στο σκοτάδι.
Το ζωγραφικό έργο που παρουσιάζω στην έκθεση, δημιουργήθηκε επίσης στο ορυχείο της Σελενίτσα. Στο ορυχείο αυτό, εργαζόταν ο πατέρας μου πριν μεταναστέψουμε στην Ελλάδα. Εκεί παράγεται πίσσα εξαιρετικής ποιότητας που εξάγεται σε όλο τον κόσμο. Η πίσσα χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για την παραγωγή ασφάλτου. Μ' ενδιαφέρει να αλλάζω τη χρήση των υλικών, και να πειραματίζομαι με μη δόκιμες εφαρμογές. Το συγκεκριμένο έργο δημιουργήθηκε ένα βράδι που ο ουρανός είχε τόσο λαμπερά αστέρια που δεν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσω ηλεκτρισμό για να βλέπω τι ζωγραφίζω. Δεν μπορούσε να λείπει αυτό το έργο από την έκθεση, είναι κομμάτι της σύνολης εμπειρίας.
Στη δεύτερη ατομική σου έκθεση επιστρέφεις στον τόπο γέννησης σου τη Σελενίτσα, και στο υλικό της πίσσας. Γιατί;
Πέρα από τη συναισθηματική σύνδεση με τη Σελενίτσα, η πίσσα είναι ένα υλικό πολύ δυσκολο, προβληματικό θα έλεγα. Είναι ένα υλικό που με την πρώτη ματιά δείχνει στιβαρό και σκληρό όμως δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα, αντιθέτως, είναι εύθραυστο και σπάει σαν σοκολάτα. Πρέπει να ακολουθείς πολύ συγκεκριμένους κανόνες για να σου δώσει το αποτέλεσμα που θέλεις, δουλεύεται κυρίως με την φωτιά, είναι σκληρή, ρευστή, έχει ελαστικότητα και άπειρα ελαττώματα που ως καλλιτέχνης καλούμαι να ξεπεράσω.
Είναι σχεδόν 5 χρόνια που πηγαινοέρχομαι στο ορυχείο και ακόμα αισθάνομαι ότι έχω να μάθω πολλά για την πίσσα. Ωστόσο είναι ένα υλικό ζωντανό, -κι ας είναι προϊόν αποσυνθεσης των νεκρών ριζών των δέντρων! Η αναμέτρηση του καλλιτέχνη με το υλικό είναι κάτι στο οποίο δεν μπορώ να αντισταθώ, πρόκειται για πρόκληση, και ειδικά όταν το υλικό δεν έχει δοκιμαστεί στη σύγχρονη τέχνη παρά μόνο ελάχιστα η πρόκληση είναι τεράστια. Πέρα από την ασύλληπτη γοητεία της ίδιας της ύλης, η Σελενίτσα είναι για μένα ένας τόπος πολύ σημαντικός. Πρόκειται για μια πηγή, όχι μόνο πίσσας, αλλά και μνήμης, είναι ο τόπος που πρωτοαντίκρυσα, και είναι αναπόφευκτη η ενασχόλησή μου μαζί του, μέσα από τη δουλειά μου.
Αναζητώντας μηχανισμούς επούλωσης του τραύματος
Η διαχείριση της απώλειας και η αναζήτηση της ταυτότητας αποτελούν κεντρικούς προβληματισμούς του έργου σου. Τι προσπαθείς να διερευνήσεις μέσα από αυτο;
Αναζητώ μηχανισμούς επούλωσης του τραύματος, ψάχνω να βρώ το κομμάτι που μου λείπει. Αναζητώ ίχνη του παρελθόντος, όσο κι αν γνωρίζω ότι έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η ίδια η απώλεια γίνεται αιτία και αφορμή για την αναζήτηση των ριζών. Από πού ξεκινήσαμε; Τί μας έφερε εδώ; Μπορεί να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στο τότε και το τώρα, μπορω να συμφιλιωθώ με την απουσία, με τον ξεριζωμό, με τη νέα συνθήκη πριν λογαριαστώ με το παρελθόν;
Τα εκφραστικά σου μέσα περιλαμβάνουν τόσο επιτελεστικές τελετουργίες και παρασταστικά γλυπτά και έργα ζωγραφικής όσο και ντοκιμαντέρ και καταγραφικό υλικό. Ποιές είναι οι αναφορές σου;
Ο Herman Joseph είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση καλλιτέχνη. Με συγκινεί η επί 11 χρόνια εμμονή του με τους ανθρακωρύχους στην πόλη Αστράγκινλαις στη νότια Ουαλία. Ο Joseph Beuys είναι μια τεράστια μορφή, η ιστορία του, το έργο του, οι εμμονές του και τα τελείως αντισυμβατικά υλικά που χρησιμοποίησε… Επίσης θεωρώ πως ο Κωστής Βελόνης έχει πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά και φυσικά λατρεύω τις ταινίες της Μαγια Ντάρεν. Είναι κι άλλοι πολλοί οι καλλιτέχνες που με συγκινούν, η λίστα είναι πελώρια και αλλάζει συχνά μορφή, ανακαλύπτω συνέχεια νέους καλλιτέχνες επίσης, όπως για παράδειγμα ο Basim Magdy, αλλά και η Μαρία Θεοδωράκη.
Στα έργα σου συμμετέχουν συχνά οι συγχωριανοί ή όσοι μοιράζονται αντίστοιχες εμπειρίες με σένα. Σε ανησυχεί καθόλου το αν αυτή η διαδικασία έχει έναν κίνδυνο εξωτικοποίησης;
Το γνήσιο ενδιαφέρον μου για τις προσωπικές πηγαίες συνδέσεις που χτίζω με τους ανθρώπους, δεν αφήνει κανέναν χώρο για μια τέτοια είδους ανησυχία. Σέβομαι βαθύτατα τους ανθρώπους που δουλεύουν με τα χέρια τους, τους ανειδίκευτους εργάτες, τους αγρότες, τους βιοπαλαιστές και αδυνατώ να δω τον κόσμο αυτό με τα μάτια ενός κακομαθημένου παιδιού. Δένομαι με τους ανθρώπους με τους οποίους δημιουργώ τα γλυπτά, τα βίντεο, τις εγκαταστάσεις, τις δράσεις μου, πρόκειται για εμπειρίες που με καθορίζουν και θέλω να ελπιζω οτι και αυτοί οι άνθρωποι, οι εργάτες, οι χωρικοί, οι άνθρωποι του ορυχείου, κάτι κερδίζουν από τη συμμετοχή τους στη διαδικασία και από την επαφή τους μαζί μου.
Παρότι είναι αποτέλεσμα έρευνας και εμπεριέχουν εθνογραφικές παρατηρήσεις, τα έργα σου έχουν έντονη υλικότητα. Πώς ισορροπείς ανάμεσα στην προσπάθεια αυτο-βιογράφισής σου και στην αισθητικοποίηση της εμπειρίας σου και γενικότερα κάποιας που έχει μεγαλώσει στην Ελλάδα ως δεύτερη γενιά μεταναστών, έτσι ώστε να μην εξαντληθούν σε φορμαλιστικές ασκήσεις;
Πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση στην οποία προσπαθώ με τεράστιο κόπο να απαντήσω μέσω της έρευνάς μου. Πρόκειται για μια ισορροπια εξαιρετικά δύσκολη ανάμεσά στις δυο συνθηκες. Δεν είναι αυτονόητο ότι καταφέρνω να ξεφύγω από τη γοητεία της φόρμας. Από την άλλη, η αύρα του κάθε έργου, κάτι που έχει άμεση σχέση και με τη φόρμα, με την ύλη, και όχι μόνο με το βίωμα, είναι κάτι που με ενδιαφέρει πάρα πολύ. Νομίζω πως ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι ακριβώς αυτός, πρόκειται για ακροβασία πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί. Στη δική μου περίπτωση, αν πέσω θα βρεθώ μέσα σε καυτή πίσσα!
Πως αποφάσισες να ασχοληθείς με την τέχνη μεγαλώνοντας στην Ελλάδα και ποιά είναι η μέχρι τώρα εμπειρία σου από τον χώρο; Υπήρξες ποτέ θύμα ρατσιστικών συμπεριφορών;
Η Σχολή Καλών Τεχνών ήταν κάτι που ονειρευόμουν από παιδί. Δεν μπορούσα να με φανταστώ αλλιώς, ήταν αδύνατο. Σπούδασα δουλεύοντας, τίποτα δεν μου χαρίστηκε κι αυτό μου δίνει μια ώθηση και μια σιγουριά, ομολογώ. Μέχρι στιγμής υπήρξα τυχερή, παρά τις δυσκολίες που συνάντησα, έχω ήδη συλλέξει πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες από τον χώρο της τέχνης. Έχω συνεργαστεί με ανθρώπους που με ωθούν να εξερευνήσω τα όρια μου, είναι πολύ σημαντικό αυτό. Δεν νιώθω ότι έχω πέσει θύμα ρατσιστικής συμπεριφοράς, όχι, ίσα ίσα. Είμαι ευγνώμων σε όσους με στηρίζουν με τον τρόπο τους, τιποτα δεν είναι αυτονόητο.
Τι άλλο δουλεύεις αυτή τη στιγμή;
To Mama Klorin, ένα πρότζεκτ πολυδιάστατο με πρωταγωνίστριες γυναίκες- καθαρίστριες που κατάγονται από διαφορετικές χώρες. Μια οπτική γωνία που κατά τη γνώμη μου πρέπει να ερευνηθεί, να καταγραφεί, να αφήσει το ίχνος της. Συνεργάζομαι με τo ινστιτούτο σύγχρονης τέχνης State of Concept για το συγκεκριμένο εγχείρημα, και πρόκειται για ένα έργο που θα παρουσιαστεί καλώς εχόντων των πραγμάτων μέσα στο 2022 ή το 2023.
ERGO Collective Space
Αιγίδων 31, Κάτω Πετράλωνα
Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 7-10 μ.μ.
info@ergocollective.org
Είσοδος ελεύθερη
Εγκαίνια 25/2. Μέχρι 6/3.
